Zührevi hastalıklar veya diğer adıyla cinsel yolla bulaşan hastalıklar, bir kişiden diğerine cinsel temas ile geçen rahatsızlıklara denilmektedir. Korunmasız vajinal, anal veya oral cinsel ilişki ile zührevi hastalıklara sahip olan birisinden hastalığı kapabilirsiniz.
Bazen cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve farklı isimler ile adlandırıldığını duymak da mümkün.
Fakat bu, bu hastalıkların sadece cinsel yoldan bulaşabildikleri anlamına gelmiyor. Hastalığa göre değişmekle birlikte iğne paylaşımı veya emzirme yoluyla bulaşabilenleri de var.
Erkeklerde Zührevi Hastalık Belirtileri
Herhangi bir belirti geliştirmeden zührevi hastalıklarla temas etmek mümkün. Ancak bunların bazıları görünür belirtiler verirler. Erkeklerde yaygın belirtiler şöyle:
Belirtiler bulaşan hastalığa göre değişim göstereceklerdir.
Kadınlarda Zührevi Hastalık Belirtileri
Çoğu vakada cinsel yolla bulaşan hastalıklar belirgin belirtiler vermezler. Ancak verdiklerinde kadınlarda görülen yaygın belirtiler şöyle:
Belirtiler bulaşan hastalığa göre değişiklik gösterirler.
Zührevi Hastalık Türleri
Cinsel yoldan pek çok farklı tipte enfeksiyon bulaşabilir. En yaygın olanları aşağıda.
Klamidya
Klamidyaya belli bir bakteri türü sebep olur. Amerikalılar arasında en yaygın olarak rapor edilen zührevi hastalık olarak görülmektedir.
Klamidya sahibi olan pek çok insanda görünür bir belirti olmaz. Ancak belirti gelişecek olursa genelde şunlar olur:
Tedavi edilmezse klamidya şunlara sebep olabilir:
Hamile bir kadında tedavi edilmemiş klamidya varsa, doğum sırasında bu bebeğe geçebilir. Bebekte şunlar oluşabilir:
Antibiyotikler klamidyayı kolayca tedavi edebilirler.
HPV
HPV yani insan papilloma virüsü, bir kişiden diğerine yakın ten teması veya cinsel temas ile geçebilir. Virüsün pek çok farklı türü var. Bazıları diğerlerinden daha tehlikeli.
HPV’nin en yaygın belirtileri arasında genital bölgedeki, ağızdaki veya boğazdaki uçuklar bulunuyor.
HPV’nin bazı türleri kansere sebep olabiliyor. Bu kanser türleri arasında şunlar var:
Çoğu HPV vakası kanserli hale gelmese de, virüsün bazı türlerinin kanserli doku oluşturma ihtimali daha fazla. ABD’deki Ulusal Kanser Enstitüsü’ne göre, ABD’deki çoğu HPV bağlantılı kanser türü HPV 16 ve HPV 18’den kaynaklanıyor. Bu iki HPV türü tüm rahim ağzı kanseri vakalarının %70’inden sorumlu.
HPV’nin bir tedavisi yok. Ancak HPV enfeksiyonları genelde kendi kendine geçiyorlar. Bazı en tehlikeli türlerinden korunmak için olabileceğiniz bir aşısı da mevcut.
Eğer HPV ile temas ederseniz, testler ve görüntüleme teknikleri ile doktor komplikasyon riskinizi tespit edebilir ve bunu yönetmenizi sağlayabilir.
Frengi
Frengi bir diğer bakteri enfeksiyonu. Genelde erken aşamalarında fark edilmez.
İlk görülen belirti ufak yuvarlak bir yaradır. Cinsel organınızda, anüste veya ağızda ortaya çıkabilir. Ağrısızdır ancak çok bulaşıcıdır.
Frenginin daha sonraki belirtileri şöyle olur:
Eğer tedavi edilmezse frenginin sonraki aşamaları şunlara sebep olabilirler:
Neyse ki yeterince erken yakalanırsa frengi antibiyotikler ile kolayca tedavi edilebilir. Fakat yenidoğanda frengi olması ölümcül olabilir. Bu nedenle tüm hamile kadınlar frengi testinden geçerler.
Frengi ne kadar erken teşhis edilip tedavi edilirse o kadar az zararı dokunur.
HIV
HIV bağışıklık sistemine zarar verebilir ve diğer virüsler, bakteriler için, ayrıca kanser için riski arttırır. Tedavi edilmezse AIDS olarak da bilinen 3. aşama HIV’ye sebep olabilir. Ancak günümüzdeki tedavi imkanları ile pek çok HIV sahibi insan artık AIDS geliştirmiyor.
Erken dönem veya akut aşamada HIV belirtilerini grip belirtileri ile karıştırmak mümkün. Örneğin erken dönem belirtiler arasında şunlar olabilirler:
Bu ilk belirtiler genelde bir ay içinde gelip geçerler. Bu noktadan sonra kişi, HIV virüsünü yıllar boyunca herhangi bir ciddi belirti göstermeden taşır. Bazı insanlarda şu belirtiler gelişebilirler:
HIV için henüz bir çare yok ancak tedavi seçenekleri ile yönetilebiliyor. Erken ve etkili tedavi ile HIV sahiplerinin HIV olmayanlar kadar uzun yaşayabilmeleri sağlanıyor.
Doğru tedavi ile HIV’i cinsel partnerinize bulaştırma ihtimaliniz de azalıyor. Hatta tedavi potansiyel olarak bedeninizdeki HIV miktarını tespit edilemez düzeylere kadar indirebiliyor. Raporlara göre HIV tespit edilemez düzeye indiğinde bulaştırılamıyor.
Rutin testler olmazsa HIV olan pek çok insan onun farkına varmıyor. Erken teşhis ve tedaviyi sağlamak için 13-64 yaş arasındaki herkesin en az bir defa test edilmesi gerektiği belirtiliyor. Yüksek HIV riskine sahip olan insanlar belirti olmasa da her sene bir defa test olmalılar.
Pek çok klinik ve büyük şehirde güvenilir testler uygulayan sağlık kurumları var.
Son gelişmeler ile HIV sahibi olsanız da uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmek mümkün.
Bel Soğukluğu
Bel soğukluğu bir diğer yaygın zührevi hastalık.
Bel soğukluğu geliştiren pek çok insanda belirti olmuyor ancak olursa şu belirtiler ortaya çıkabilirler:
Tedavi edilmezse bel soğukluğu şunlara sebep olabilir:
Annenin bel soğukluğunu doğum sırasında bebeğine geçirmesi mümkün. Bu olduğunda hastalık bebek için ciddi sağlık riskleri doğurur. Bu nedenle pek çok doktor hamile kadınların test olması gerektiğini ve varsa gerekli tedavinin alınması gerektiğini belirtiyor.
Bel soğukluğu genelde antibiyotikler ile tedavi edilebiliyor.
Kasık Biti
Kasık biti, kasık bölgesindeki tüylere yerleşen küçük böceklere denilir. Kafadaki bit veya vücuttaki pireler gibi insan kanı ile beslenirler.
Kasık bitinin yaygın belirtileri arasında şunlar var:
Tüylerin diplerinde bitleri veya küçük beyaz yumurtaları da görebilirsiniz. Bir büyüteç onları tespit etmenizi sağlayabilir.
Eğer tedavi edilmezse kasık biti ten teması veya kıyafet, nevresim ve havlu paylaşımı ile başkalarına bulaşabilir. Kaşınan ısırıklı bölgeler de enfekte hale gelebilirler. Bu nedenle kasık biti vakalarında hemen tedavi önemli.
Eğer kasık bitiniz varsa, reçetesiz ilaçlar ve cımbız kullanarak onları bedeninizden atabilirsiniz. Ayrıca kıyafetlerinizi, nevresimleri, havluları ve evi temizlemek de önemli.
Trikomonas Vajiniti
Trikomonas enfeksiyonu olarak da bilinen bu rahatsızlık, kişiden kişiye cinsel temasla bulaşabilecek protozoa organizmalarından kaynaklanır.
Rahatsızlığa sahip olan insanların sadece üçte birinde belirtiler ortaya çıkıyorlar. Belirtiler gelişirse şunlar olabiliyor:
Kadınlarda trikomonas ile alakalı akıntılarda genelde balıksı bir koku olur.
Tedavi edilmezse şunlara sebep olabilir:
Antibiyotikler ile tedavi edilebilir.
Uçuk
Uçuk veya diğer adıyla herpes, herpes simplex virus (HSV)’nin kısaca söylenen halidir. Bu virüsün iki temel türü vardır, HSV-1 ve HSV-2. İkisi de cinsel yoldan bulaşabilir. Çok yaygın bir zührevi hastalıktır. Raporlara göre ABD’deki 14-49 yaş arasındaki her 6 insandan 1 tanesinde mevcut.
HSV-1 temel olarak ağızdaki uçuklara sebep olur. Ancak aynı zamanda bir kişinin ağzından diğer kişinin cinsel organına oral seks ile geçebildiği de biliniyor. Bu olduğu zaman HSV-1 cinsel organda uçuğa sebep olabilir.
HSV-2 ise temel olarak genital uçuğa sebep olur.
Uçuğun en yaygın belirtisi yara oluşumlarıdır. Genital uçuk durumunda ise bu yaralar cinsel organların çevresinde ortaya çıkarlar. Oral uçuk ise ağız ve çevresinde oluşur.
Uçuk genelde kurur ve bir kaç hafta içinde iyileşir. İlk ortaya çıkışı genelde en ağrılı olandır. Uçuk zaman içinde daha az ağrılı ve daha az sık hale gelir.
Eğer hamile bir kadında uçuk varsa, onu rahminden veya doğum sırasında bebeğine bulaştırabilir. Buna edinilmiş uçuk denir ve yenidoğanlar için çok tehlikeli olabilir. Bu nedenle hamile kadınların uçuk durumları hakkında bilgili olmaları gerekir.
Uçuğun henüz bir çaresi yok. Ancak ilaçlar ile ortaya çıkması kontrol altına alınabiliyor ve yaraların ağrıları azaltılabiliyor. Bazı ilaçlar uçuğu cinsel partnerinize geçirme ihtimalinizi de azaltabilirler.
Etkili tedavi ve güvenli cinsel alışkanlıklar uçukla rahatça yaşamanızı ve başkalarını virüsten korumanızı sağlayabilirler.
Diğer Zührevi Hastalıklar
Oral Seksle Geçen Zührevi Hastalıklar
Vajinal ve anal seks zührevi hastalıkların tek bulaşma yolu değiller. Bunları oral seksle yapmak da mümkün. Yani cinsel yolla bulaşan hastalıklar kişiden kişiye cinsel organ ve ağız arasındaki ilişki ile de geçebilirler.
Oral zührevi hastalıklar her zaman fark edilemezler. Belirtiye sebep olduklarında genelde ağızda ve boğazda yaralar ortaya çıkar.
Tedavi Edilebilir Zührevi Hastalıklar
Çoğu cinsel yolla bulaşan hastalık tedavi edilebilir. Örneğin aşağıdakiler antibiyotik ve diğer tedaviler ile tedavi edilebilirler:
Diğerleri ise tedavi edilemiyorlar. Örneğin aşağıdaki zührevi hastalıkları tedavi etmek şu anda mümkün değil:
Bir zührevi hastalık tedavi edilemese bile yönetilebilir. Erken teşhis hala önemlidir. Tedavi seçenekleri ile genelde belirtiler hafifletilir ve hastalığı bir başkasına geçirme ihtimaliniz azaltılır.
Zührevi Hastalıklar ve Hamilelik
Hamile kadınların zührevi hastalıkları hamilelik sırasında fetüse veya doğum sırasında yenidoğana geçirme ihtimalleri var. Yenidoğanlarda zührevi hastalıklar komplikasyonlara sebep olabiliyorlar. Bazı vakalarda hayati tehlike de oluşturabiliyorlar.
Zührevi hastalıkların yenidoğanlara bulaşmalarını önlemek için doktorlar genelde hamile kalanların testlerden geçmesini öneriyorlar. Doktor belirti göstermeseniz bile test talep edebilir.
Eğer hamilelik sırasında bir veya daha fazla zührevi hastalık için test pozitif çıkarsa, doktor antibiyotik, antiviral ilaçlar veya başka tedaviler yazabilir. Bazı vakalarda hastalığın çocuğa geçme riskini azaltmak için sezaryen doğum da önerebilir.
Zührevi Hastalık Teşhisi
Çoğu vakada doktor sadece belirtilere bakarak bunları tespit edemez. Eğer bir şüphe görürse muhtemelen bir test isteyecektir.
Cinsel geçmişinize bağlı olarak belirtiniz olmasa bile doktor test isteyebilir. Çünkü pek çok vakada bu hastalıkların belirtisi ortaya çıkmaz. Ancak belirtisiz zührevi hastalıklar bile başka insanlara geçebilir veya zarara sebep olabilirler.
Sağlık kurumları çoğu zührevi hastalığı idrar veya kan testi ile tespit ediyorlar. Ayrıca cinsel organlarınıza da bakmak isteyebilirler. Eğer uçuk olduysa uçuklardan numune de alabilirler.
Bazı evde test kitleri de bulunuyor ancak bunlara her zaman güven olmuyor. Bu yüzden dikkatle kullanılmalılar.
Pap smear testinin bir zührevi hastalık testi olmadığını unutmayın. Pap smearda rahim ağzındaki kanser öncesi dönem hücrelerinin varlığı aranır. HPV testi ile kombine edilebilir ancak negatif Pap smear zührevi hastalık sahibi olmadığınız anlamına gelmez.
Eğer herhangi bir tür cinsel ilişki yaşadıysanız, sağlık kurumunuzdan zührevi hastalık testi talep edebilirsiniz. Bazı insanlar için normalden daha sık teste girmek fayda sağlayabilir.
Zührevi Hastalıkların Tedavisi
Önerilen tedavi hastalığa göre değişim göstermektedir. Cinsel aktiviteye devam etmeden önce siz ve cinsel partnerinizin hastalığın tedavisini başarı ile sonlandırması önemlidir. Yoksa enfeksiyon ikiniz arasında gidip gelir.
Bakteriyel Zührevi Hastalıklar
Antibiyotikler genelde bakteriyel enfeksiyonları kolayca tedavi edebiliyorlar.
Tüm antibiyotiklerinizi reçete edildiği gibi almanız önemli. Hepsini bitirmeden önce kendinizi daha iyi hissetseniz bile almaya devam etmeniz önemli. Eğer belirtiler geçmezlerse veya tüm ilaçları tamamen aldıktan sonra geri dönerlerse doktorunuza danışın.
Viral Zührevi Hastalıklar
Antibiyotikler viral zührevi hastalıkları tedavi edemezler. Çoğu virüs kaynaklı enfeksiyonun tedavisi olmasa da, bazıları kendi kendine geçerler. Çoğu vakada tedavi seçenekleri belirtilerin hafifletilmesi ve bulaşma riskinin azalması ile sonuçlanır.
Örneğin uçuk çıkmasının sıklığını ve şiddetini azaltan ilaçlar var. Benzer şekilde tedavi HIV’nin ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilir. Buna ek olarak antiviral ilaçlar HIV’yi bir başkasına bulaştırma riskinizi de azaltırlar.
Diğer Zührevi Hastalıklar
Bazı zührevi hastalıklar ne virüs ne de bakteriden kaynaklanırlar. Bunlar başka küçük organizmalardan kaynaklanırlar ve örnekleri şöyle:
Bu zührevi hastalıklar genelde oral veya harici ilaçlar ile tedavi edilebilirler. Doktorunuza tedavi seçenekleriniz hakkında danışabilirsiniz.
Zührevi Hastalıkların Önlenmesi
Zührevi hastalıklardan kaçınmanın en güvenilri tek yolu cinsel temastan kaçınmak. Fakat vajinal, anal veya oral seks yaparsanız, bunu daha güvenli hale getirmenin yolları var.
Doğru şekilde kullanıldıklarında kondomlar pek çok hastalığa karşı etkili koruma sağlarlar. Optimum koruma için kondomları vajinal, anal ve oral seks sırasında kullanmak önemli.
Kondomlar genelde meni veya kan gibi sıvılar yoluyla geçen zührevi hastalıkların önlenmesinde etkilidirler. Ancak tenden tene geçen hastalıklarda tam olarak koruma sağlamayabilirler. Eğer kondom cildin enfekte bölgesini kapatmıyorsa, onu partnerinize geçirebilir veya birisinden alabilirsiniz.
Kondomlar sadece zührevi hastalıklara değil, istenmeyen hamileliklere karşı da koruma sağlarlar.
Buna karşın pek çok diğer doğum kontrol yöntemi istenmeyen gebelikleri önlerken zührevi hastalıklara engel olmaz. Örneğin aşağıdaki doğum kontrol yöntemleri zührevi hastalıklara karşı koruma sağlamazlar:
Cinsel olarak aktif bireylerin düzenli zührevi hastalık testi olmaları iyi bir fikir. Yeni bir partner bulanlar veya çoklu partneri olanlar için de çok önemli. Erken teşhis ve tedavi ile enfeksiyonların yayılımı önlenebilir.
Yeni bir partner ile cinsel ilişki yaşamadan önce cinsel geçmişinizden bahsetmek önemli. Ayrıca ikiniz de cinsel hastalıklar için test olmalısınız. Zührevi hastalıklar genelde belirti vermedikleri için test onların tespiti için en güvenli yol.
Test sonuçlarını konuşurken hangisi için test olunduğunu da sormak gerekli. Pek çok insan doktorların zührevi hastalık testlerini sıradan kontrollerde uyguladığını sanıyor ancak bu her zaman doğru değil. Belli zührevi hastalıklar için test istiyorsanız bunu özellikle belirtmeniz gerekli.
Eğer partnerinizin testi pozitif çıkarsa, tedavi planını takip etmesi gerekli. Ayrıca doktor bu rahatsızlıktan korunmanız için yapılması gerekenleri belirtecektir. Örneğin partnerinizde HIV varsa doktor muhtemelen PrEP almanızı önerecektir.
Eğer mümkünse, siz ve partneriniz aynı zamanda HPV ve hepatit B aşısı da olmalısınız.
Bu stratejiler ile zührevi hastalık kapma ve bulaştırma riskinizi hayli azaltabilirsiniz.
Zührevi Hastalıklar ile Yaşamak
Eğer bir zührevi hastalık için testiniz pozitif çıkarsa, en kısa zamanda tedavi almak önemli.
Eğer bir zührevi hastalığınız varsa, bunu başkasına bulaştırma riskiniz daha fazladır. Bazı hastalıklar tedavi edilmediklerinde ciddi sonuçlar da doğurabilirler. Nadiren de olsa tedavi edilmemiş zührevi hastalıklar ölümcül olabilirler.
Neyse ki çoğu zührevi hastalık tedavi edilebilir durumda. Bazı vakalarda tamamen tedavi bile mümkün. Bazı vakalarda ise erken ve etkili tedavi ile belirtiler azaltılıyor, komplikasyon riski düşüyor ve partnerinizi koruyabiliyorsunuz.
Zührevi hastalıklar için yazılmış ilaçlara ek olarak doktor cinsel alışkanlıklarınızı da kendinizi ve başkalarını korumak için değiştirmenizi önerebilir. Örneğin enfeksiyon tamamen tedavi edilene kadar cinsel ilişkiyi tamamen bırakmanızı söyleyebilir. Eğer ilişkiye devam edecekseniz muhtemelen kondom gibi koruma yöntemlerini kullanmanızı önerecektir.
Doktorun önerilen tedavisini takip etmek uzun vadede iyi sonuçlar için çok önemli.