Haddeleme: Tanım, Çalışma Şekli, Türleri, Avantajları ve Kullanım Alanları

Bu Yazıyı Dinleyebilirsiniz.

Haddeleme işlemi nedir?

Haddeleme, metal bir iş parçasının enine kesitinin azaltılması ve homojen bir ölçüye kavuşması için bir çift silindirden geçirildiği bir işleme sürecidir.

İşlem tamamen parçanın enine kesiti ile alakalıdır ve temel amacı parçanın uzunluğunu artırırken diğer yandan kalınlığını azaltmaktır. İşlem sonrası parçanın genişliği ya da eni, işlem öncesine göre değişiklik göstermez.

Haddeleme işlemi, plastiklik olarak da adlandırılan ve metallerin mekanik özelliklerinden birinden faydalanmaktadır.

Her metal bir elastiklik sınırına sahiptir ve bu sınır aşıldığında kalıcı olarak deforme olmaya eğilimlidir. İşte bu özelliğe ‘Plastiklik’ adı verilir.

Metal iş parçası silindirlerden geçirilirken, sıkıştırılan metalin orantı sınırını aşacak güçte sıkıştırılmaya maruz kalmaktadır ve bu sayede plastik deformasyon gerçekleşerek parçanın istenilen şekle getirilmesi sağlanır.

Haddeleme işlemi kategorize edilirken parçanın sıcaklığına göre 2 kategoriye ayrılır.

• Sıcak haddeleme
• Soğuk haddeleme

Sıcak haddeleme

Sıcak haddeleme işleminde metal şerit ya da levha, silindirlerden geçirilmeden önce yeniden erime sıcaklığının üzerinde ısıtılarak slab kalıplara dökülür ve sonrasında silindirden geçirilir.

Sıcak haddeleme işleminin avantajları

• Erime sıcaklığının üzerinde ısıtılan metal yumuşak bir forma dönüşür ve bu haddeleme işleminin daha kolay gerçekleşmesine olanak tanır.
• İşlenen metale istenen formun verilmesi için daha az güce ihtiyaç duyulur.
• Uygulanan ısı malzeme üzerindeki gerilimi azaltır.

Sıcak haddeleme işleminin sınırlamaları

• Yüzey kalitesi normalden daha düşük bir kuvvetle bile zarar görebilir.
• Metallerin erime sıcaklığında ısıtılması için harici bir ısıtma elemanına ihtiyaç duyulur.
• Soğuk haddeleme ile karşılaştırıldığında işleme maliyeti daha yüksektir.

Soğuk haddeleme işlemi

Metal levha ya da şeridin oda sıcaklığında silindirlerden geçirilmesi ile gerçekleşen işleme soğuk haddeleme denir.

Soğuk haddeleme işleminin avantajları

• Çok yüksek yüzey kalitesi sunar.
• Sıcak haddeleme işlemi ile karşılaştırıldığında çok daha düşük maliyetlidir.

Soğuk haddeleme işleminin sınırlamaları

• Sert metal şeritleri silindirler arasında itmek, yüksek düzeyde kuvvet gereksinimi ortaya çıkartır.
• İşlemin soğuk gerçekleşmesi nedeniyle malzemede iç gerilimlerin oluşması olasılığı vardır.

Haddeleme türleri

Haddeleme türleri kullanılan silindirler, iş parçası ve hedeflenen çıktıya göre çeşitli şekillerde gerçekleşir. Esas olarak haddeleme türleri şunlardır:

• Enine haddeleme
• Sürekli haddeleme
• Bölüm veya şekil haddeleme
• Halkalı haddeleme
• Diş haddeleme

Enine haddeleme

Çapraz haddeleme, konik mil, yaprak yay vb. parçaların üretiminde uygulanan bir haddeleme işlemidir.

Metal çubuğun enine beslendiği ve aynı yönde dönen silindirlerden oluşan teknik, “enine haddeleme” adını besleme yönünden alır.

Sürekli Haddeleme

Silindirik merdanelerin işlem için en uygun pozisyonlara konumlandırıldığı en basit haddeleme türüdür. Parça merdaneler arasında ilerlerken kalınlığı azalırken uzunluğu artar. Genişliği ise, küçük farklılıklara rağmen neredeyse işlem öncesi ile aynı kalır.

Bölüm veya Şekil Haddeleme

Düz levhanın farklı aşamalarla karmaşık bir şekle büküldüğü bir işlemdir. Düzensiz şekilli kanallar ve trim gibi kalıplanmış bölümler üretmek için uygun yöntemdir.

Halkalı Haddeleme

Aşağıdaki şekilden ve adından da anlaşılacağı gibi bu işlem, özel bir tür haddeleme düzeni aracılığı ile metal şeritlerden dairesel halkalar üretmeye yardımcı olur.

Bu sıcak haddeleme türü, halka çapını artırır. Ortaya çıkan çevresel tane yapısı, parçaya daha iyi mekanik özellikler katar.

Diş haddeleme

Silindirik bir iş parçasının çevresi boyunca dişler oluşturulmak istendiğinde bu haddeleme türü uygulanır. Haddelenen dişler, şekilde de görülebileceği gibi kalıplar silindirik sıranın üzerine kapandığında tek geçişte üretilir.

Besleme kalıbı yüzeyine beslenerek döndürülen parça, dişin dip noktalarını oluşturacak şekilde yer değiştirir ve yer değişimi sırasında malzeme tepe noktaları oluşturacak şekilde radyal olarak dışa doğru hareket eder.

Haddeleme sonucu oluşabilecek kusurlar

Genel olarak haddeleme işlemi nedeniyle oluşabilecek üç kusurdan bahsetmek mümkündür:

• Dalgalı yapı
• Kenar çatlakları
• Balıkağzı

Dalgalı Yapı

Genellikle işe uygun olmayan kuvvet uygulamaları ve yanlış konumlandırılan silindirlerin neden olduğu, metal levha ya da şeridin başarılı sıkıştırılamaması sonucu ortaya çıkan, beklenen pürüzsüz yapının yerine dalgalı şekle sahip bir parçanın ortaya çıkması durumudur.

Kenar Çatlakları

Sıcak haddeleme işlemi yapılırken metalin ani ve aşırı su vermesi sonucu kenar çatlakları oluşur. Bu durum ayrıca iç gerilmelerin de artmasının nedenlerinden biridir.

Balıkağzı

Metal katmanları arasında oluşan bir çatlağın metali balıkağzına benzer bir şekle soktuğu kusurdur. Şekli nedeniyle balıkağzı olarak adlandırılır.

Haddeleme işleminin avantajları

Haddeleme işlemi genel hatları ile şu avantajlara sahiptir:

• Üretim süreci hızlı ve daha kısa sürede gerçekleşir.
• Seri üretim için uygun bir işlemdir.
• Yüksek verimlilik sunar.
• Karmaşık kesitli parçaların üretimi kolaydır.
• Çok yakın toleranslı parçaların üretimi için haddeleme işlemleri ihtiyaca göre tasarlanabilir.

Haddeleme işleminin sınırlamaları

• Yüksek başlangıç maliyeti/yatırımı gerektirir.
• Haddelenmiş parçanın işlem sonrası yüzey kalitesi iyi değildir. Bu nedenle, parçanın ihtiyaçları karşılaması için bitirme işlemlerine gereksinimi vardır.
• Sadece seri üretim için uygundur.

Bu Yazımızı Görmüş Müydünüz? >>>> Çeliklere Uygulanan Isıl İşlem (Sertleştirme) Türleri

Haddeleme işleminin kullanıldığı uygulamalar

Haddeleme işleminin yaygın olarak tercih edildiği endüstriyel uygulamalardan bazıları şunlardır:

• Mil, rot, boru, dingil, mil ve benzeri imalatlarda haddeleme kullanılır.
• Parçanın istenen kesitte üretilmesi gerektiğinde haddeleme uygulanır.
• Dişli üzerindeki dişlerin üretiminde kullanılır.
• Dişli parçalar, cıvata, vida ve benzeri dişli parçaların üretiminde kullanılır.
• Rulman ve türbin bilezikleri gibi ürünler halkalı haddeleme işlemi kullanılarak üretilir.
• Otomotiv endüstrisinde yaygın olarak kullanıldığı pek çok uygulama alanı vardır.
• Sac, levha, panel vb. ürünler haddeleme yöntemi ile üretilir.