AİHM İç Tüzüğü – Madde 1 Tanımlar
Yargıcın istifası, bu istifayı Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği’ne iletecek olan Mahkeme Başkanına sunulur. İçtüzüğün 24 § 4 ile 26 § 3 maddelerine tabi olarak istifa, görevin boşalması sonucunu doğurur.
Genel kurul halinde toplanan hâlihazırda görevine devam etmekte olan seçilmiş diğer yargıçlar tarafından gerekli koşulları taşımadığına üçte iki çoğunlukla karar verilmedikçe, hiç bir yargıcın görevine son verilemez. Bu yargıç önce Mahkeme genel kurulu tarafından dinlenir. Göreve son verme usulü herhangi bir yargıç tarafından başlatılabilir.
Mahkeme Genel Kurulu, Başkanını ve iki Başkan Yardımcısını üç yıllık bir dönem için, Bölüm Başkanlarını ise iki yıllık bir dönem için seçer. Seçilenlerin görev süresi, yargıçlık görev sürelerini aşamaz.
Her Bölüm, kendi içinden aynı şekilde, bir Başkan Yardımcısını yargıçlık süresini aşmamak kaydıyla iki yıllık bir dönem için seçer. Yukarıda belirtilen 1. ve 2. fıkralar uyarınca seçilen bir yargıç, aynı göreve sadece bir defa yeniden seçilebilir.
Başkanlar ve Başkan Yardımcıları, yerlerine başkaları seçilinceye kadar göreve devam ederler.
Bu maddenin birinci fıkrasında sözü edilen seçimler gizli oyla yapılır. Sadece hazır bulunan seçilmiş yargıçlar oy kullanabilir. Hiç bir yargıcın, hazır bulunan seçilmiş yargıçların mutlak çoğunluğunun oyunu sağlayamaması halinde, bir aday mutlak çoğunluğu sağlayana kadar ek oylama turu ya da turları gerçekleştirilir. Her tur sonunda beşten daha az oy alan aday elenir ve ikiden fazla adayın beş veya daha fazla oy alması durumunda, en az sayıda oyu alan aday da elenir. Eğer birden fazla en az oyu alan aday olursa, 5. madde uyarınca sadece kıdemi en düşük olan aday elenir. Son turda iki aday arasında beraberlik olması halinde 5. madde uyarınca kıdemli yargıca öncelik verilir.
Yukarıdaki fıkrada yazılı hükümler ikinci fıkradaki seçimler için de uygulanır. Ancak, adaylardan biri mutlak çoğunluk oyuna ulaşana kadar bir turdan fazla oylama yapılması gereken durumlarda, her bir tur sonrasında yalnızca en az oyu alan aday elenir.
1. (a) Mahkeme’de, Mahkeme Başkanı, Mahkeme Başkan Yardımcıları ve Bölüm Başkanlarından oluşan bir Başkanlık Kurulu bulunur. Mahkeme Başkan Yardımcısı veya Bölüm Başkanının, Başkanlık Kurulunun toplantısına katılamaması halinde, bunların yerine Bölüm Başkan Yardımcısı, onun da katılamaması halinde, İçtüzüğün 5’inci maddesinde belirtilen kıdem sırasına göre, Bölümün en kıdemli üyesi katılır.
(b) Başkanlık Kurulu, Mahkeme’nin herhangi bir üyesinin veya toplantıya katılmasını gerekli gördüğü herhangi bir kişinin toplantıya katılımını talep edebilir.
2. Başkanlık Kuruluna, Yazı İşleri Müdürü ve Müdür Yardımcıları yardımcı olur.
3. Başkanlık Kurulunun görevi, Mahkeme’nin iş ve idaresini sağlama hususundaki görevini yerine getirirken Başkana yardımcı olmaktır. Bu amaçla Başkan, kendi yetkisine giren idari veya yargı-dışı bir meseleyi Başkanlık Kuruluna bırakabilir.
4. Başkanlık Kurulu ayrıca, Mahkeme’nin Bölümleri arasında koordinasyonun sağlanmasını kolaylaştırır.
5. Başkan, bu İçtüzüğün 32. maddesi uyarınca uygulama yönergelerini çıkarmadan önce ve 17 § 4 madde uyarınca Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından hazırlanan genel talimatları onaylamadan önce Başkanlık Kuruluna danışabilir.
6. Başkanlık Kurulu, Mahkeme Genel Kurulu’na her konuda rapor verebilir. Ayrıca, Mahkeme Genel Kurulu’na öneriler sunabilir.
7. Başkanlık Kurulu toplantılarının tutanakları tutulur ve Mahkeme’nin her iki resmi dilindeki tutanaklar Yargıçlara dağıtılır. Başkanlık Kurulu sekreteri, Başkanın görüşü alınarak, Yazı İşleri Müdürü tarafından atanır.
Mahkeme Başkan Yardımcıları Mahkeme Başkanına yardım eder. Başkan Yardımcıları, Başkanın görevini yapamayacak durumda olması veya Başkanlık makamının boşalması halinde veya Başkanın isteği üzerine Başkanın yerine görev yaparlar. Başkan Yardımcıları aynı zamanda Bölüm Başkanlarının görevini de icra ederler.
Mahkeme Başkanının ve Başkan Yardımcılarının aynı anda görevlerini yapamayacak durumda olmaları veya bu makamların aynı zamanda boşalması halinde, Mahkeme Başkanlığı görevini bir Bölüm Başkanı, Bölüm Başkanı yoksa 5. maddede belirtilen kıdem sırası doğrultusunda başka bir seçilmiş yargıç üstlenir.
Bölüm Başkanları, üyesi oldukları Bölümün ve Dairelerin oturumlarına başkanlık eder ve Bölümün işlerini yönetirler. Bölüm Başkanlarının görev yapamayacak durumda olmaları veya Bölüm Başkanlığının boşalması halinde veya Bölüm Başkanının isteği üzerine, Bölüm Başkan Yardımcıları Başkanın yerine geçer. Bunun mümkün olmaması halinde ise, Bölüm ve Dairelerin yargıçları 5. maddede öngörülen kıdeme göre Başkanların yerini alırlar.
Mahkeme yargıçları, vatandaşı oldukları veya nezdinde seçildikleri Sözleşmeci Devletlerin taraf oldukları ya da 29 § 1 (a) ya da 30 § 1 maddelere göre yargıç olarak atandıkları davalarda başkanlık yapamazlar.
İçtüzüğün bu bölümünde ve daha sonraki bölümlerinde düzenlenen atamaların yapılması ile ilgili olarak Mahkeme, cinsiyetlerin dengeli dağılımını sağlayacak bir politika izler.
“İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Yazı İşleri Müdürü olarak bana verilen görevi sadakatle, basiretle ve büyük bir özenle yapacağıma yemin ederim -veya ant içerim”-.
Bu beyan tutanağa geçirilir.
Mahkeme içtihatlarında nitelik ve tutarlılık sağlanması amacıyla, Mahkeme’ye bir Hukukçu yardımcı olur. Hukukçu, Yazı İşleri Müdürlüğünün bir üyesi olamaz. Hukukçu özellikle Mahkemenin hukuki oluşumlarına ve üyelerine yönelik olmak üzere, görüş ve bilgi sunar.
Mahkeme’nin, usule ilişkin bir konuda ya da başka bir mesele hakkında karar vermesi gerektiğinde, planlanmış bir toplantı dışında, Başkan, taslak bir kararın yargıçlar arasında dolaştırılmasına karar verip, yargıçların taslak hakkındaki yorumlarını bildirmeleri için bir bitiş tarihi belirleyebilir. Bir yargıç tarafından herhangi bir itirazda bulunulmaması durumunda, teklif, bitiş tarihinin sona ermesiyle kabul edilmiş sayılır.
1. Büyük Daire, on yedi asil ve en az üç yedek yargıçtan oluşur.
2. (a) Büyük Daire’de Mahkeme Başkanı ve Başkan Yardımcıları ile Bölüm Başkanları yer alır. Bir Mahkeme Başkan Yardımcısı’nın veya Bölüm Başkanı’nın Büyük Daire’de yer alamayacak olması halinde, ilgili Bölümün Başkan yardımcıları yerlerini alır.
(b) İlgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilen bir yargıç veya uygun olması halinde İçtüzüğün 29. veya 30. maddelerine göre seçilen bir yargıç, Sözleşme’nin 26 §§ 4 ve 5. fıkraları gereğince Büyük Daire’de re’sen ( ex officio ) yer alır.
(c) Sözleşme’nin 30. maddesi uyarınca Büyük Daire’ye gönderilen davalarda, yetkisini bırakan Dairenin üyeleri de Büyük Daire’de yer alır.
(d) Sözleşme’nin 43. maddesi uyarınca Büyük Daire’ye gönderilen davalarda, Büyük Daire’de, söz konusu Dairenin Başkanı ve ilgili Taraf Devlet adına görev yapan yargıç hariç, söz konusu davada karar veren Dairede yer alan herhangi bir yargıç veya başvurunun kabul edilebilirliğe ilişkin hüküm veren Daire veya Dairelerde bulunan yargıçlar bulunmaz.
(e) Büyük Daire’ye gönderilmiş bir davada Büyük Daire’de yer alacak olan diğer yargıçlar ve yedek yargıçlar, Mahkeme Başkanı tarafından Yazı İşleri Müdürü’nün huzurunda geri kalan yargıçlar arasından kura çekmek suretiyle seçilir. Kura çekme şekilleri, Sözleşmeci Taraflar arasındaki farklı hukuk sistemlerini yansıtan coğrafi açıdan dengeli bir oluşum ihtiyacı göz önünde bulundurularak, Mahkeme Genel Kurulu tarafından belirlenir.
(f) Sözleşme’nin 46 § 4 maddesi uyarınca yapılan bir talebin incelenmesi esnasında, Büyük Daire, bu maddenin 2 (a) ve (b) bentlerinde atıfta bulunulan yargıçlara ek olarak, ilgili davada karar veren Daire ve Komite üyelerinden oluşur. Karar Büyük Daire tarafından verilmiş ise, Büyük Daire, özgün Büyük Daire şeklinde oluşturulur. Özgün Büyük Daire’nin oluşturulmasının mümkün olmaması durumu dahil, her durumda, Büyük Daire’yi oluşturacak yargıç ve yedek yargıçlar, bu maddenin 2 (e) bendi uyarınca oluşturulur.
(g) Sözleşme’nin 47. maddesi uyarınca istişari mütalaa talebinin incelenmesi esnasında, Büyük Daire bu maddenin 2 (a) ve (e) bentlerine uygun olarak oluşturulur.
(h) Sözleşmeye ek 16. No.lu Protokol kapsamındaki bir istişari mütalaa talebi incelenirken Büyük Daire bu maddenin 2. bendinin (a), (b) ve (e) bentlerine göre oluşturulur.
3. Herhangi bir yargıcın Büyük Daire’de yer alamaması durumunda, onun yerine bu maddenin 2 (e) bendine göre seçilecek olan yedek yargıç yer alır.
4. Yukarıdaki hükümlere uygun olarak seçilen asil yargıçlar ve yedek yargıçlar, yargılamalar tamamlanıncaya kadar davanın görüşülmesi için Büyük Daire’de yer alırlar. Görevlerinin bitiminden sonra bile, eğer esasa ilişkin görüşmelere katılmışlarsa, dava ile ilgilenmeye devam ederler. Bu hükümler istişari mütalaalara ilişkin yargılamalarda da uygulanır.
5.(a) Sözleşme’nin 43. maddesi uyarınca sunulan talepleri ele almak üzere toplanacak Büyük Daire’nin beş yargıçlı kurulu aşağıdakilerden oluşur:
(b) [Büyük Daire’ye] gönderme talebi görüşülürken, mevcut davanın kabul edilebilirliğinin veya esasının incelenmesine katılmış herhangi bir yargıç kurul üyesi olamaz.
(c) Talep incelenirken, [Büyük Daire’ye] gönderme talebiyle ilgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkisi olan veya onun uyruğu olan hiçbir yargıç bu kurulda yer alamaz. İçtüzüğün 29. ve 30. maddeleri uyarınca atanmış bir yargıç aynı şekilde böylesi bir talebin görüşülmesinde yer alamaz.
(d) [Yukarıdaki] (b) ve (c) bentlerinde öngörülen nedenlerden dolayı kurulda yer alamayan herhangi bir üyenin yerine, altı ay süreyle kurulda hizmet etmek üzere Bölümler tarafından seçilmiş yargıçlar arasından rotasyon usulü ile yedek olarak belirlenen bir yargıç geçer.
(e) Sözleşmeye ek 16 No.lu Protokolün 1. maddesine göre istenen bir istişari mütalaa talebi söz konusu ise heyet, 93. madde hükümlerine göre oluşturulur.
1. Sözleşme’nin 25 (b) bendinde öngörülen Daireler (bu İçtüzükte “Bölümler” olarak adlandırılmıştır), Başkanının önerisi üzerine Mahkeme Genel Kurulu tarafından, 8. madde uyarınca başkanlık seçiminden itibaren üç yıllık bir süre için kurulur. En az dört Bölüm bulunur.
2. Her yargıç, bir Bölümün üyesidir. Bölümler, coğrafi ve cinsiyet açısından dengeli ve Sözleşmeci Taraflar arasındaki değişik hukuk sistemlerini yansıtacak şekilde oluşturulur.
3. Bir yargıcın Mahkeme üyeliğinin, Bölümün oluşturulduğu dönemden önce sona ermesi halinde, bu yargıcın Bölümdeki yeri, Mahkeme’nin bir üyesi olarak halefi tarafından doldurulur.
4. Mahkeme Başkanı, şartların gerektirmesi halinde istisnai olarak Bölümlerin oluşumunda değişikler yapabilir.
5. Başkanının önerisi üzerine Mahkeme Genel Kurulu ilave bir Bölüm kurabilir.
1. Mahkeme’nin önüne getirilen davaların incelenmesi amacıyla Sözleşme’nin 26 § 1 maddesinde öngörülen yedi yargıçlı Daireler, Bölümlerden aşağıdaki şekilde oluşturulur.
(a) Bu maddenin 2. fıkrası ve 28 § 4 maddesinin son cümlesi uyarınca, Daire, her bir davada, Bölüm Başkanı ve ilgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıcı içerir. İlgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıç, İçtüzüğün 51. ve 52. maddeleri uyarınca başvurunun gönderildiği Bölümün üyesi değilse, bu yargıç Sözleşme’nin 27 § 2 maddesi uyarınca bu Daire’de re’sen ( ex officio ) yer alır. Bu yargıcın yer alamaması veya çekilmesi halinde, İçtüzüğün 29. maddesi uygulanır.
(b) Daire’nin diğer üyeleri, Bölüm Başkanı tarafından ilgili Bölümün üyeleri arasından rotasyon usulüyle görevlendirilir.
(c) Bu surette görevlendirilmemiş olan Bölüm üyeleri, bu davada yedek yargıç olarak yer alır.
2. İlgili Sözleşmeci Taraf nezdinde seçilmiş olan veya gerektiği takdirde başka bir seçilmiş yargıç veya İçtüzüğün 29. ve 30. maddelerine göre atanmış bir yargıç, Daire Başkanı tarafından, hazırlık veya usul konularında yapılan toplantılara katılmaktan muaf tutulabilir. Bu tür toplantılarda birinci yedek yargıç yer alır.
3. Görev süreleri sona ermiş olsa bile yargıçlar, esaslarının görülmesinde yer aldıkları davalar ile ilgilenmeye devam ederler.
1. Tek yargıçlı oluşum talebi, Sözleşme’nin 26 § 1 maddesi uyarınca sunulur. Mahkeme Başkanı, Başkanlık Kuruluna danıştıktan sonra, bir veya daha fazla sözleşmeci taraf dosylarına bakmak üzere[tek başına karar verecek Yargıçlık Makamı’na] atanacak Yargıçların sayısına karar verir ve onları atar.
2. Ayrıca, aşağıdakiler de tek yargıç olarak karar verir;
(a) 54 §§ 2 (b) ve 3 maddesi uyarınca görevlerini yerine getiren bölüm Başkanları;
(b) 39 § 4 maddesi uyarınca geçici tedbir taleplerine karar vermek üzere atanmış Bölüm Başkan Yardımcıları.
3. Sözleşmenin 26 § 3 hükmüne göre bir yargıç kendisini seçen Sözleşmeci Taraf aleyhindeki bir başvuruyu tek yargıç olarak inceleyemez. İlave olarak, bir yargıç milliyetine tabi olduğu bir Sözleşmeci Taraf aleyhindeki başvuruyu da inceleyemez.
4. Tek yargıçlar 12 aylık bir süre için atanırlar. Tek yargıçlar, 25 § 2 maddesi uyarınca üyesi oldukları Bölümlerdeki diğer görevlerini yapmayı sürdürürler.
5. Sözleşme’nin 24 § 2 maddesi uyarınca, karar verirken, her tek yargıca, yargıç olmayan bir raportör yardımcı olur.
Toplantıda yer almaya davet edildiği halde katılma hakkı bulunmayan bir yargıç, mümkün olan en kısa sürede bu durumu Daire Başkanına bildirir.
Bir yargıç, aşağıdaki hallerde davaya bakmayabilir:
(a) davada kendisinin, eşinin, anne babasının veya diğer yakın akrabalarının menfaatinin bulunması, taraflarla kişisel veya mesleki ilişkisinin veya astlık üstlük ilişkisinin bulunması;
(b) daha önce aynı davada taraflardan birinin ajanı, avukatı veya danışmanı olarak veya davada menfaati bulunan bir kimsenin görevlisi veya başka bir ulusal veya uluslararası yargı yeri veya araştırma komisyonu üyesi olarak veya başka bir sıfatla hareket etmiş olması;
(c) ad hoc yargıç veya eski yargıç olup da İçtüzüğün 26 § 3 maddesi uyarınca görevi devam eden bir yargıcın siyasi veya idari faaliyetlerde bulunması veya bağımsızlığı veya tarafsızlığıyla bağdaşmayan bir mesleki faaliyette bulunması;
(d) görüşlerini sözlü veya yazılı olarak kitle iletişim araçları vasıtasıyla, aleni faaliyetleri sırasında veya kendisinin tarafsızlığını olumsuz bir şekilde etkileyecek tarzda herhangi bir surette açıklamış olması;
(e) başka herhangi bir sebeple, kendisinin bağımsızlığı veya tarafsızlığı üzerinde haklı bir şüphe uyanması.
Bir yargıç yukarıdaki nedenlerden biriyle veya özel bir sebeple davadan çekilirse, bunu Daire Başkanına bildirir; Başkan bu yargıcı davaya katılmaktan muaf tutar.
İlgili yargıç ya da Başkan tarafından, bu maddenin 2. fıkrasında öngörülen sebeplerden birinin varlığına ilişkin herhangi bir şüphede bulunulması halinde, konuya ilişkin olarak Daire tarafından bir karara varılır. İlgili yargıcın dinlenmesinden sonra, Daire konuyu bu yargıcın yokluğunda müzakere eder ve oylar. Dairenin bu konudaki müzakereleri ve oylaması sırasında, Dairenin ilk yedek yargıcı [ilgili yargıcın] yerine geçer ve 30. maddeler uyarınca yargıcın, ilgili herhangi bir Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak göreve gelmesi durumunda da aynısı uygulanır.
Yukarıdaki hükümler, tek yargıç olarak görev yapan veya Komitede yer alan yargıç için de uygulanır, ancak bu maddenin 1. ya da 3. fıkraları uyarınca gereken bildirim Bölüm Başkanına iletilir.
1.(a) Bir Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıcın görevini yapamaması, çekilmesi ya da muaf tutulması ya da hiç bulunmaması halinde, Mahkeme Başkanı, 28. madde uyarınca, Sözleşmeci Tarafın önceden sunduğu yenilenebilir iki yıllık bir dönem için ad hoc yargıç olarak hizmet etmeye uygun ve bu maddenin 1 (c) bendinde öngörülen koşulları karşılayan üç ila beş kişinin isimlerini içeren bir listeden davanın değerlendirilmesinde yer almaya uygun bir ad hoc yargıç seçer.
Liste her iki cinsiyeti ve listede gösterilen kişilerin özgeçmiş ayrıntılarını içerir. Listede isimleri belirtilen kişiler, Mahkeme önündeki yargılamalarda hiçbir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemezler.
(b) Bu maddenin 1 (a) bendinde öngörülen usul, atanmış kişinin bu görevi yapamayacak olması veya çekilmesi durumunda uygulanır.
(c) Bir ad hoc yargıç, Sözleşme’nin 21 § 1 maddesinin gerektirdiği nitelikleri taşır ve bu maddenin 5. fıkrasında öngörülen hazır bulunma ve devamlılık gereklerini karşılar durumda olmalıdır. Atanma süresince, bir ad hoc yargıç Mahkeme önündeki yargılamalarda hiçbir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemez.
2. Aşağıdaki hallerde, Mahkeme Başkanı, ad hoc yargıç olarak yer almak üzere başka bir seçilmiş yargıç atar:
(a) 54 § 2 (b) maddesi uyarınca başvurunun bildirilmesi sırasında, ilgili Sözleşmeci Taraf tarafından bu maddenin 1 (a) bendinde tanımlandığı gibi bir liste Yazı İşleri Müdürüne verilmez, ya da;
(b) Mahkeme Başkanı, listede belirtilen kişilerden üçten daha azının bu maddenin 1 (c) bendinde belirtilen koşulları karşıladığını tespit ederse.
3. Mahkeme Başkanı, İçtüzüğün 54 § 2 maddesi uyarınca başvuru Sözleşmeci Tarafa bildirilinceye kadar, bu maddenin 1 (a) bendi uyarınca bir ad hoc yargıç atamamaya karar verebilir. Mahkeme Başkanının kararı askıda bulunduğu sırada, birinci yedek yargıç görev alır.
4. Bir ad hoc yargıç, yargıcın atanmasından sonra davanın görüleceği ilk oturumun açılışında, İçtüzüğün 3. maddesinde öngörülen yemini eder veya resmi beyanda bulunur. Bu beyan tutanağa geçirilir.
5. Ad hoc yargıçların Mahkeme’de hazır bulunmaları ve İçtüzüğün 26 § 2 maddesi uyarınca, Dairenin toplantılarına katılmaları gerekir.
6. İşbu madde hükümleri uygun düştüğü müddetçe (mutatis mutandis) Sözleşmeye Ek 16 No.lu Protokol’ün 1. Maddesine göre istenecek İstişari Mütalaa taleplerini görüşecek Büyük Daire Heyeti önündeki yargılama usulünde uygulanacağı gibi, kabul edilen talepler hakkında karar vermek üzere üzere toplanan Büyük Daire önündeki yargılama usulünde de uygulanır.
İki veya daha fazla başvuranın veya davalı Sözleşmeci Tarafın ortak bir menfaati bulunuyorsa, Mahkeme Başkanı, tarafları, ilgili Sözleşmeci Taraflardan biriyle ilişkili olarak ortak menfaat yargıcı olarak seçilmiş olup re’sen ( ex officio ) katılması istenecek tek bir yargıcı tayin etmeye davet edebilir. Tarafların anlaşamamaları halinde Başkan, Taraflarca önerilen yargıçlar arasından kura ile bir ortak menfaat yargıcı seçer.
Daire Başkanı, İçtüzüğün 54 § 2 maddesi uyarınca başvuru bildirilinceye kadar, 1. madde uyarınca ilgili Sözleşmeci Tarafların atama yapmasını istemeyebilir.
Ortak menfaatin varlığı veya bununla ilgili bir mesele hakkında uyuşmazlık çıkması halinde, Daire, gerekirse ilgili Sözleşmeci Tarafların yazılı görüşlerini aldıktan sonra bir karar verir.
Usul Ve Genel Kurallar – AİHM İç Tüzük 2019- md.31-44
Yargı Usulü Başlangıç – AİHM İçtüzük 2019 md.45.-50.
İngilizce dilindeki 9 Eylül 2019 tarihli İç Tüzük metni için tıklayın.
Link: https://www.echr.coe.int/Documents/Rules_Court_ENG.pdf