Mercimek, tek yıllık, çeşitlere ve çevre koşullarına bağlı olarak 15-75 cm arasında değişiklik gösteren yükseklikte, tek dallı bir gövdeye sahiptir.
Yemeklik tane baklagiller içerisinde yer alan mercimek, içerdiği protein oranının yüksek olması nedeniyle insan beslenmesinde önemli bir yere sahiptir.
Kurak bölgelerde ekim nöbetine girerek hem üreticiye hem de ülke ekonomisine ek gelir sağlamaktadır. Kışlık ve yazlık ekime uygun mercimek çeşitleri bulunmaktadır.
Mercimek kökleri üzerinde hava serbest azotunu tespit eden kök yumruları Rhizobium leguminosarum adlı bakteriler tarafından oluşturulmaktadır.
Yemeklik dane baklagiller içerisinde ise kırmızı mercimek %85’lik ekim sahası ile birinci sırada yer almaktadır.
1.İklim İsteği
Mercimek sıcak , ılıman ve yağışı bol olan ve sıcaklığı yüksek olan bölgelerin ürünüdür. Fakat tropik bölgelerin yüksek kısımlarında ya da serin mevsimlerde de yetişmektedir.
Mercimek yemeklik baklagiller içerisinde kurağa, sıcağa ve soğuğa en dayanıklı olanıdır.
En uygun çimlenme sıcaklığı 8-13 ºC olup, genelde uzun gün bitkisidir. Vejetasyon periyodu iklime bağlı olmakla beraber 6-7 aydır.
2.Toprak İsteği
Mercimek kumludan ağır killiye kadar olan çok değişik toprak tipleri üzerinde yetişmektedir.
İyi verim için sıcak, iyi havalanan kumlu-tınlı kireçli topraklar önerilmektedir. Ancak mercimek ağır topraklarda ve hatta kuruyarak taşlanmış killi topraklarda da yetişmektedir.
Mercimek Toprak pH : 5.5-6.5 olan hafif asit topraklarda iyi yetişir.
Toprak pH sının 9’dan fazla olması halinde kök yumrularının oluşumu gecikir ve verim düşer.
Çoğu bölgede kuru tarım alanlarında yer yer münavebeli tarım sistemi uygulamasına rağmen yakın zamanlara kadar genellikle tahıl-nadas sistemi uygulanmaktaydı.
Ancak son zamanlarda mercimeğin değer fiyat bulması ve mercimekten sonra ekilen buğday ve arpanın verimlerinde de herhangi bir azalma olmadığı görülünce ekim nöbetine mercimek girmiş ve nadas alanları büyük oranda ortadan kaldırılmıştır.
Kuru tarım yapılan yerlerde tahıldan sonra tarlayı nadasa bırakmak yerine, mercimek ekmek en karlı sistemdir.
Böylece hem mercimek geliri elde etmiş oluruz, hem de tahıl nadas sistemi kadar tahıl verimi elde etmiş oluruz.
GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi tarafından bölge için 1983 yılında yerli populasyondan seçilen Yerli Kırmızı mercimek çeşidinin veya 1987 yılında yabancı populasyondan seçerek tescil ettirdiği Fırat-87 mercimek çeşidinin kullanılması önerilmektedir.
Kırmızı mercimek Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kışlık, yeşil mercimek ise Orta Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Geçit Bölgelerinde yazlık olarak yetiştirilmektedir.
İyi bir tohumluk, çimlenme gücü yüksek, dolgun taneli ayrıca hastalıksız ve herhangi bir sebeple zarar görmemiş olmalıdır.
Tarım ve Köy işleri Bakanlığına bağlı çeşitli araştırma enstitülerinde yüksek verimli, kaliteli, hastalık ve zararlılara dayanıklı, farklı bölgelere uygun kışlık ve yazlık, yeşil ve kırmızı mercimek çeşitleri geliştirilmiştir. Bunların belli başlıları aşağıda verilmektedir.
Kışlık tescilli mercimek çeşitleri: Fırat -87,Kayı-91, Sazak-91, Seyran, Kafkas, Çiftçi, Özbek’tir.
Yazlık tescilli mercimek çeşitleri: Sultan-I, Malazgirt-89 Erzurum-89, Alidayı ve Meyveci-2001.
Gerek kışlık gerekse yazlık yetiştirilecek mercimekte toprak hazırlığı, hububat hasadından sonra sonbaharda soklu pullukla 15-20 cm derinliğinde ilk sürümün yapılmasıyla başlar. Kışlık ekimde, sonbaharda ekimden önce kazayağı tırmık takımı ile ikinci sürüm yapılarak tohum yatağı hazırlanır.
Yazlık ekimlerde ise sonbahar sürümünden sonra tarlaya ilkbahara kadar hiçbir işlem yapılmadan beklenir.
Ekimden önce kazayağı tırmık takımı ile ikinci sürüm yapılarak toprak ekime hazır hale getirilir.
Mercimek yetiştiriciliğinde toprak işlemesi iki farklı yöntemle yapılır. Tahıl hasadını müteakip toprak gölge tavındayken 15-20 cm derinlikte ilk sürüm yapılarak anız bozma işlemi yapılır. Sonbahara kadar beklenir. İlk yağmurlar düşüp toprak tava geldiğinde ve yabancı otlar çimlenmeye başladığında mercimek ekilecek olan ikinci bir toprak işlemeden geçirilir. İkileme kultivatör + tapan veya gobledisk + tapan formülasyonlarından biri ile yapılarak mercimek için gerekli olan tohum yatağı hazırlanmış olur.
İkinci yöntem ise; tahıl hasadından sonra anız bozma işlemi yapılmamışsa sonbahara kadar tarla hiç bir işlem yapılmadan bekletilir. Sonbaharın ilk yağmurları düşüp yabancı otlar çimlenmeye başladığında ve toprak tavda iken 15 – 20 cm derinlikte pullukla toprak işlemesi yapılır.
Bunun arkasından kültivatör + tapan veya goble disk + tapan kombinasyonlarından birisi ile ikinci bir toprak işlemesi yapılarak ekime hazır hale getirilir.
Mercimeğin ekim zamanı iklim ve çevre koşullarına bağlı olarak değişmekle beraber, genellikle Ekim ayı ortalarında Kasım ayı sonlarına kadar ekimi yapılmaktadır .
Ekim mutlaka mibzerle yapılmalıdır.
Ekim derinliği toprağın her çeşidinde 4-5 cm olmalıdır. Ekim sıra arası mesafeler 15-20 cm değerlerinde alınmalı ve mibzerin ekici ayakları bu mesafede ekim yapacak şekilde ayarlanmalıdır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kışlık mercimek ekimi Kasım, Orta Anadolu ve Geçit Bölgelerinde ise Ekim ayında yapılmaktadır.
Yazlık mercimek ekimleri erken ilkbaharda Şubat sonu Mart başında yapılmalıdır.
Eğer yazlık çeşitler kışlık olarak ekilir ise soğuktan zarar göreceklerinden verim alınamaz.
Kışlık çeşitlerin kıştan ve soğuktan etkilenmesi söz konusu değildir. Trakya’da genellikle yazlık çeşitler Mart ayı başında ekilmektedir. Ekimdeki gecikme verim kaybına yol açmaktadır.
Gerek kışlık gerekse yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değişir.
Tohumluk temiz ve çimlenme gücü yüksek ise, kışlık mercimek için m2 ye 250-300 tane, yazlık mercimek için ise m2 ye 175-225 tane atılmalıdır.
Dekara atılacak tohum miktarı iri taneli pul mercimek için kışlıkta 14-15 kg, yazlıkta 10-12 kg arasında değişir. Küçük taneli mercimekte ise bu miktar kışlıkta 8-10 kg, yazlıkta 7-
8 kg civarındadır. Ekimde tohumluk olarak yerli çeşit kullanılıyorsa 9 kg/da tohum kullanılmalıdır.
Mercimek, köklerinde yer alan ve Rhizobium adı verilen bakterilerin oluşturduğu yumrucuklar ile havanın serbest azotunu toprağa bağlar. Bu sebeple çok fazla azot ihtiyacı bulunmamaktadır.
Bitkinin ilk gelişme devresinde ihtiyaç duyduğu en uygun gübre dozları saf madde olarak 2-3 kg/da azot ve 5.5-6.5 kg/da fosfor’dur. Bu miktarlar 12-14 kg/da DAP gübresine karşılık gelmektedir.
Gübre toprağa ekim sırasında mibzerle verilmeli, eğer ekim serpme yapılacak ise toprak yüzeyine serpilerek kazayağı veya diskaro ile toprağa karıştırılmalıdır.
Azotlu gübrelerdeki durumun aksine mercimeğin fosforlu gübrelere olan gereksinimi oldukça fazladır.
Bölgede araştırma kuruluşlarınca yapılan çalışmalar sonucunda ekonomik gübre seviyesi 10 kg/da P 2 O 5 olarak tespit edilmiştir.
Gübrelemede %18 N ve %46 P2O5 kapsayan di-amonyum fosfat gübresinin kullanılması, mercimeğin yetiştiriciliği için gerekli olan her iki besin maddesini karşılama yönünden uygun olmaktadır. Ancak fosforlu gübrelerin tohumla karıştırılarak verilmesi tohumların çimlenme ve çıkışı üzerinde olumsuz etkisi bulunmaktadır.
Olumsuz etkiyi önlemek yönünden gübrelerin tohum sıralarının yan ve biraz alt kısmına gelecek biçimde (bant halinde) verilmesi uygun olmaktadır.
Mercimek kuru şartlarda yetiştiriciliği yapılan bir bitkidir. Bu yüzden sulama yapılmamaktadır. Ayrıca fazla su ürüne zarar vermektedir. Ayrıca aşırı kurak geçen yıllarda imkan olursa 1-2 su verilebilir.
Mercimek yetiştiriciliğinde üstün verim alınmasını engelleyen en önemli unsur yabancı otlardır. Bunun için mercimek ekimi ilk yağmurlardan sonraya bırakılmalı yabancı otlar çimlenip tarla bir daha işlendikten sonra ekim yapılmalıdır.
Daha sonraki dönemlerde çıkan otlarla elle ot alımı alınmak suretiyle de mücadele yapılabilir ancak fazla işgücü ve masraf gerekir.
Mevcut yabancı ot öldürücüler ile etkili kontrol yapılamamakta bu da verimin düşmesine neden olmaktadır.
Yabancı ot mücadelesinin iyi yapıldığı durumlarda kışlık mercimeğin verimi yazlık mercimeğe göre % 50 daha fazla olmaktadır. Orta Anadolu Bölgesinde yazlık olarak yetiştirilen mercimekte bir defa ot alımı çok faydalı olmaktadır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde tarlalar genellikle büyük olduğundan elle ot alımı ekonomik değildir bu nedenle ilk sürümün pullukla derin, ikinci sürümün ise yağmurdan sonra yabancı otlar çimlenirken yapılması yabancı otlarla mücadele açısından önemlidir.
Mercimek Yeşil Kurdu
Mercimek ve nohutta zarar yapmaktadır. Yumurtalardan çıkan larvalar yumurta kabuğu ile yaprağı kemirerek beslenir, 3 ve 4 dönem larvalar daha çok tomurcuk ve çiçekte zararlı olur. Son dönemlerde kapsülü delerek nohut ve mercimek danelerini yerler. Anket çalışması sonucunda yeterli yoğunluk saptanan yerlerde mücadeleye başlanır. İlaçlamalar mücadele şeklinde ve larvaların ilk dönemlerinde tek uygulama olarak yapılır.
Ergin ve Larva dönemlerinde zararlı olur. Erginler bitkilerin ilk gelişme dönemlerinde fazla zarar yaparlar. Yaprakların kanatlarından kemirerek yer yer oyarlar. Larvalar ise bitkinin kök ve nodozitelerinde beslenme yoluyla zararlı olurlar. Saldırıya uğramış bitkilerde zayıf gelişme, solma hatta kuruma görülebilir.
Kültürel önlemler olarak, bitkilerin hızla gelişmesini sağlamak amacıyla iyi bir toprak işlemesi yapılamalı ve tohumlar fazla derine ekilmeli, münavebe uygulanmalı ve ara yıllarda uygun gübreleme yapılamalıdır.
Bitkilerin 5-10 cm boyda oldukları dönemde tek uygulama olarak yapılır.
Erginleri yapraklarda küçük, delikçikler açarak zarar yapar. Erginler yapraklarla beslenmesine karşın asıl zarar tepe tomurcuklarında yaşayan larvaları tarafından yapılmaktadır. Larva bitkinin büyüme gözünü kurutur. Bitkilerde büyümede durgunluk ve yan gözler verme zorunluluğu doğar. Böyle bitkiler yeterli kapsül veremediğinde direkt olarak verimde düşme olur. Şiddetli zarar görmüş bir tarla uzaktan duman renginde görülür ve bitkiler kısa ve bodur kalırlar.
Derin sürüm, münavebe ayrıca tarla içinde ve çevresinde kışlamalara uygun barınak ve bitki bırakmamak gelecek yılın ergin populasyonunu azaltabilir.
Kimyasal mücadelede hedef kışlamış erginler olduğundan ergin çıkışlardan sonra yumurtlama başlamadan ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlamada geç kalındığında yumurta larva sayımı esas alınmalıdır. Kontrollerde hem ergin hem de larva bulunursa her ikisini etkileyen bir ilaç kullanılmalıdır. İlk ilaçlamadan 20 gün sonraki kontrollerde larva veya ergin yoğunluğu savaşımı gerektirecek düzeyde olursa ikinci bir ilaçlama yapılmalıdır. Bu dönemde sitomalarında (Hortumlu Böcek) aynı tarlada yoğun olması durumunda her ikisini etkileyen bir ilaç seçilmelidir.
Kışı ergin olarak tane içinde mercimek ambarının kuytu köşelerinde mercimek yığını içinde ve tarlada bitki artıklarında taşlık kayalık yerlerde geçirir.
Nisan ayından itibaren çıkışlar başlar. Mayıs ayında çiftleşmeler olur ve ardından yumurtalarla, yumurtadan çıkan larva tarlada çiçek yada kapsül üzerine yerleşir.
Tohumu delerek tohum içinde ortalama 30 günde larva gelişimini tamamlar. Pupa ve ergin olur. Böylece danede zarar yapmış olur.
Delikli danelerin çimlenme gücü düşer. Satış fiyatı düşer ve besin değeri azalır.
Koruyucu Önlemler: Temiz tohum kullanılmalıdır. Hasat ve harman geciktirilmeden yapılmalı, tarlada kalan artıklar derine gömülmeli veya yakılmalıdır.
Kimyasal Gübreleme: Tarlada yılda tek döl veren baklagil böceklerine karşı mücadeleye çiçeklenme başlangıcında başlayarak 10 gün ara ile 2 ilaçlama yapılmalıdır.
Koruyucu İlaçlama: Ambarda döl vermeye devam eden türlerin zararlarını ve çıkan erginlerin ertesi yıla geçişlerini önlemek amacıyla fumigasyona tabi tutulmuş ürüne, ürün ambara konurken uygulanır.
Hasat zamanında danedeki nem oranının az olması istenir. En uygun zamanı bitkilerin sardığı ancak tam olarak tam olarak kurumadığı zamandır. Hasat zamanı Mayıs ayı ortasında başlayıp sonuna kadar devam eder. Hasatta gecikildiği taktirde meyveler dökülmekte ve ürün kayıpları olmaktadır. Bu şekilde oluşan ürün kayıpları % 50’ye kadar ulaşabilmektedir.
Mercimeğin tırpan, çayır biçme makinası ve biçerdöverle hasat edildiği görülmektedir. Bu üç yöntemle hasatta da tarlanın düz ve taşsız olması gerekir. Mercimek ekiminden sonra merdane geçirilmesi toprak yüzeyinin düz olmasını sağlamaktadır. Hasat edilen 3 sıra birleştirilir her gün aktarılarak 7-10 gün süreyle kurutulur. Daha sonra harman yerlerine taşınarak harman edilir, temizlenir, çuvallanır. Ürün ya hemen satışa sunulur yada baklagillerin depolanmasına uygun koşullarda depolanır.
Hazırlayan: Ziraat Mühendisi Onur ŞAHİNKUL
Uşak Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü
Yazılarımızı Okumaya Devam Etmek İçin;
AKILLI TARIM TEKNOLOJİLERİ VE UYGULAMALARI
ŞARAPLIK ÜZÜM ÜRETİMİ
TOPRAKSIZ TARIM NEDİR? NASIL YAPILIR?
KAYNAKÇA:
https://im.haberturk.com/2018/04/13/ver1536936061/1918365_620x410.jpg
http://eski.soilmaster.com.tr/karaova/images/DSC_0047.jpg
https://images.freeimages.com/images/premium/previews/2472/24729988-wild-oat.jpg https://www.etopraktarim.com/wp-content/uploads/2018/01/dap11.jpg http://www.agaclar.net/forum/tarla-bitkileri/22953.html