İçindekiler
Özellikle Sibirya ve Orta Asya topluluklarında görülen Şamanizm inancının merasimlerine şaman denir. Şaman inancı, doğadaki oluşum ve olayları kutsayan, onlara tanrısallık atfeden bir yapıya sahiptir.
Şamanizm kelimesini ilk olarak 13. yüzyılda Avrupalı gezginler duymuş ve dünyaya yaymıştır. Mançu – Tunguz halklarından duydukları şaman kelimesi, daha sonra Sibirya’daki ruhani ritüelleri yapan kişileri tanımlamak için kullanılmıştır. Çünkü Şamanizm o dönemde genellikle Sibirya kavimlerinin dini inanışlarına bağlı olarak gerçekleştirdikleri inanç ritüellerini ifade etmekteydi.
Genellikle Kuzey Asya halkları ve toplulukları arasında yaygın olan Şamanizm, çoğunlukla dini karaktere sahip bir takım faaliyetleri tanımlar. Dünyanın dört bir yanına yayılım gösteren şamanlık ayrıca Türk – Moğol topluluğunun da en eski kültüründe önemli bir yer tutar. Şamanizm temelleri , Çin kaynaklarından anlaşılan bazı verilerle gün yüzüne çıkmıştır. Şamanizm inancında Gök Tanrı, güneş, yer, su, atalar ve ateş kültleri olarak bilinir. Dolayısıyla inancın temelinde insan ve doğanın bir olmasının yanı sıra uyumlu olması düşüncesi yatar.
Şamanizm inancında evren; dünya, insan, hayvan ve bitkiler alemi olarak bir bütün halinde düşünülür. Dünya ve onun etrafını saran gök, yaratma işini beraber yaparak canlıların varlığını doğurur. Bu yüzden tüm varlıkların yaratıcısı olarak tanımlanan dünyanın kendisi ve gök, Şamanizm inancında kutsal görülür. Asya’nın göçebe halklarının hemen hemen hepsinde bu tür inanışlar mevcuttur. Şamanizm inancında bir diğer önemli unsur da insan neslinin sonsuza kadar devam edeceği düşüncesi üzerinde oluşur. Şamanist biri kendini baba, dede ve atalarına ait bir hayatın devamı olarak görür.
Şamanizm bir inanç sistemi olduğu için bu inanca sahip kişilere sıfat olarak Şamanist denir. Şamanistler arasında manevi ve ruhani önder rolünü üstlenen kişilere ise Şaman denir. Şaman, çok eski çağlardan günümüze dek uzanan bir tanımdır. Şamanizm inancında doğa kutsal görüldüğü için Şamanistler doğa ile uyumlu yaşamayı esas almaktadır. Şamanlar ayrıca ruhlar vasıtası ile doğal güçlerle iletişim kurabileceklerine ve böylelikle doğal olayların etkilenebileceğine dair inanışa sahiptir.
Ayrıca günümüzde rastladığımız şamanizm izleri bilgilerini inceleyebilirsiniz.
Şamanizm inancında şaman olarak tanımlanan ruhani kişilerin bazı özellikleri vardır. Mistik otoriteyi yani inanç sisteminin temelini temsil eden kişiye şaman adı verilir. Şaman ların özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Görüldüğü üzere Şamanizm inancının önemli bir ruhani lideri olan Şamanların pek çok öne çıkan özelliği vardır. Dinsel kabiliyetlerini kalıtımsal yani ailelerinden alan Şamanlar, içinde bulundukları toplumda büyük saygı görürler. Şamanizm ruhsal lideri olarak özel yeteneklere sahip olan Şamanlara, Sibirya’dan Hindistan’a, Afrika’dan Amerika’ya kadar geniş bir coğrafyada rastlanır.
Şamanlar, çok eski kültürlerden günümüze kadar uzayan Şamanizm dininde özel ayin yöntemlerini gerçekleştiren kişilerdir. Aile fertlerinden kalıtımsal olarak bazı mistik beceriler ve yetenekler alırlar. Ruhsal yetenekleri sayesinde doğa üstü kuvvetler ve varlıklar ile temas kurabilirler. Şamanların görevleri arasında şunlar yer alır:
Şamanlar, bu inanç sisteminde ayin ve törenleri düzenleyerek ruhani bağı kuran kişilerdir. Özellikle doğumda veya ölümde topluluk tarafından yapılan kutlama veya cenaze törenlerinde şamanlar görev alır. Şamanlık günümüzde genel anlamda erkeklerin yürüttüğü özel bir statüdür.
Rus antropolog Sergei Shirokogoroff, Şamanizm ve şamanlık üzerine önemli araştırmalara yapan bilim insanıdır. Ona göre, şaman olarak topluluğun ruhani lideri olma görevini üstlenen kişiler genellikle erkeklerden oluşur. Ancak Tunguslar arasında kadın şamanlar da vardır. Bu toplulukta kadınların şaman olması yaygınlaşmıştır. ABD’li antropolog Joseph Campbell, kutup bölgesinde yaşayan avcılar arasında kadın şamanlar olduğunu tespit etmiştir. Bazı antropolojik araştırmalarda da farklı coğrafyalarda kadın şamanların olduğu görülür.
Öte yandan yapılan bazı araştırmalar, şamanların ilk başta kadınlara has bir unvan olduğunu, daha sonra zamanlar erkeklerin bu unvanı aldıklarını ortaya koymuştur. Kadın şamanlar, geniş bir coğrafyada etkili olduğu için farklı unvanlar alarak dini ritüelleri yönetmiştir. Bu teze bakıldığında kadın, doğum yapabilme özelliği ile dünyaya yeni bir canlı getirdiği için ayrı bir kutsallık elde edebilir. Doğumdan sonra yavrularıyla ilgilenen kadının canlılarla birlikte yaşaması zorunludur. Bilinen kadın şaman unvanları şunlardır:
Tinsel merkez konumuna gelen kadının doğurganlığı, onun kutsanmasını sağlayan en önemli özelliğidir. Bunun yanı sıra bazı özel durumlar kadınların karanlık güçlerle temas halinde olduğu inancını desteklediği için kadın şamanlar yaygınlaşmıştır. Bu alanda yapılan bazı araştırmalar ise kadın veya erkek şamanların toplumsal statülere göre farklı işlevlere sahip olduğunu gösterir.
Ruhlar, tanrılar ve insanlar arasında bağ kuran din adamları olan Şamanlar, bu sayede insanların bazı sorunlarına çözüm bulma konusunda etkilidir. Örneğin hastalanan insanların şifa bulması için şamanların desteğine başvurulur. Bunun yanı sıra bazı dinsel törenler ile insanları kötü ruhlardan korumak için de şamanlardan destek alınır. Şamanlar, fal bakarak gelecekten haber verebilme yeteneklerine de sahiptir. Bu yüzden şaman olmak için gerekli bazı özelliklerden söz etmek gerekir:
Şamanlık belirtileri , genellikle çocukluktan ergenliğe geçiş döneminde yaygınlaşır. Sık görülen belirtiler arasında doğa üstü varlıklar görme, baş dönmesi, ruhsal ve bedensel acılar çekme, insanlardan kendini soyutlama yer alır. Sürekli düşünceli tavır içine giren gençler şaman olabilecek potansiyele sahiptir.