Azerbaycan’ın Dış Ticaret Politikası ve Türkiye İle İlişkisi

Nurcan KUTAY

İSTANBUL, 2012

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM

SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

1.1.    Ülke Kimliği…………………………………………………………………1

1.2.    Sosyal Göstergeler…………………………………………………………..2

1.3.    Ekonomik Göstergeler………………………………………………………3

2. BÖLÜM

AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

2.1.   Azerbaycan’ın Kısa Tarihçesi………………………………………………..6

2.1.1.   Dağlık (Yukarı) Karabağ Sorunu………………………………….……..9

2.1.2.   Nahcivan’ın Özel Statüsü……………………………………………..……10

2.1.2.1. Kısa Tarihçesi…………………………………………………………………11

2.1.2.2. Coğrafi Durumu………………………………………………….………….14

2.1.2.3. Ülkenin Yönetim Şekli…………………………………….………………14

2.1.2.4. Ekonomik Veriler……………………………………………………….…..14

2.1.2.5. Dış Ticaret…………………………………………………………….……….15

2.1.2.6. Ulaştırma ve Taşımacılık………………………………….………….…..15

2.1.2.7. Uluslararası Otomatik Telefon Görüşme Olanakları……..….…15

2.1.2.8. İnternet Olanakları………………………………………..……………….16

2.1.2.9. Para ve Banka…………………………………………………..…………….16

2.1.2.10. Konaklama ve İkamet…………………………………..……………..…16

2.2.   Azerbaycan’da Siyasi Ve İdari Durum……………………….…………….17

2.2.1.   Yönetim Yapısının Genel Özellikleri…………………………………….18

2.2.2.   Yürütme…………………………………………………………………………..19

2.2.3.   Yasama……………………………………………………………….……………20

2.2.4.   Yargı…………………………………………………………………………………21

2.3.   Coğrafi Bilgiler Ve Nüfus………………………………….…………………….22

2.3.1.   Coğrafi Bilgiler……………………………………………………………………22

2.3.1.1. Doğal Kaynaklar ve Çevre…………………………………………………….23

2.3.2.   Nüfus ve İşgücü Yapısı…………………………………….……………………25

2.3.2.1. Nüfus………………………………………….…………………………………….25

2.3.2.2. Çalışma ve İş.gücü…………………………………………….………………..27

2.3.3.   Eğitim ve Kültür………………………………………………………………….28

2.3.4.   Sosyal Güvenlik…………………………………….……………………………..31

3. BÖLÜM

GENEL EKONOMİK DURUM

3.1.   Azerbaycan Ekonomisinin Genel Durumu………………..………………..34

3.1.1.   Ekonomik Performans………………………………….……………………….35

3.1.2.   Devlet Bütçesi……………………………………………..……………………….38

3.1.3.   Özelleştirme…………………………………………………………………………39

3.1.4.   Enflasyon………………………………………………….…………………………40

3.1.5.   Ücretler………………………………………………..………………………………41

3.1.6.   Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler……………………..…………..41

3.1.7.   Devlet Kalkınma Programı……………………………………………………..43

3.2.   Sektörler…………………………………………………………………..…………….43

3.2.1.   Tarım Ve Hayvancılık………………………………….…………………….……43

3.2.2.   Sanayi…………………………………………………………………………….…….47

3.2.3.   Enerji……………………………………………………………………………………49

3.2.3.1. Petrol ve Doğal Gaz Kaynakları………………………………..………………49

3.2.3.2. Doğal Kaynaklar………………………………………………………..……………51

3.2.4.   İnşaat………………………………………………………………………….……………52

3.2.5.   Ulaştırma Ve Telekominikasyon……………………….…………………………53

3.2.5.1. Ulaştırma………………………………………………………………….………………53

3.2.5.2. Telekomünikasyon…………………………………………………………………….54

3.2.6.   Ticaret………………………………………………………………………………………..55

3.2.7.   Hizmetler…………………………………………..……………………………………….55

3.2.7.1. Bankacılık…………………………………………………..……………………………..55

3.2.7.2. Turizm………………………………………………………………………………………59

3.2.7.3. Sigortacılık………………………………………………………….…………………….60

3.3.   Para ve Sermaye Piyasaları………………………..………………………………………61

3.4.   Doğrudan Yabancı Yatırımlar………………………………..……………………………62

3.4.1.   Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü………………………………………62

3.4.2.   Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar…………………………………63

3.4.3.   Yatırımlarda Öncelikli Alanlar………………………………….………………………64

3.5.   İhracat Sektörleri………………………………………………………….……………………..65

3.6.   Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar……………………………………………….65

4. BÖLÜM

EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER

..4.2.   Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri……………………………………………67

4.3.   Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar………..……..……………68

4.4.   Ekonomide Liberalazisyon ve Özelleştirmeler……………….….……………..……..74

4.5.   Yoksullukla Mücadele………………………………………………..…………………………75

4.6.   Sosyo – Ekonomik Kalkınmaya Yönelik Devlet Programı………………….….……76

4.7.   Petrol ve Gaz Gelirlerinin Uzun Süreli Kullanılması Stratejisi……………..…….78

4.8.   Azerbaycan Para Birimi Manat’ın Yenilenmesi “Denominasiya Fermanı”……79

4.9.   Dış Yardımlar…………………………………………………………………………………….…79

5. BÖLÜM

AZERBAYCAN PAZARINA GENEL BAKIŞ

5.1.   Dış Ticaret Mevzuatı…………………………………………………………………..………….81

5.1.1.   Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dış Ticarette Standardizasyon

Uygulaması………………………………………………………………………………………………..86

5.2.   Gümrük İşlemleri………………………………………………………..………………..……….86

5.3.   Serbest Bölgeler………………………………………………………….………………………….88

5.4.   Vergiler…………………………………………………………………….…………………………..88

5.4.1.   Vergi Mükelleflerinin Kaydı…………………………………………………………….……..89

5.4.2.   Vergi Mükellefine Uygulanan Mali Yaptırımlar……………………………………….91

5.5.   Azerbaycan’da İş Kurma Mevzuatı………………………………….…………………………93

5.5.1.   Şirket Kuruluşu İçin Türkiye’den Getirilmesi Gereken Belgeler…………….……93

5.6.   Oturma ve Çalışma İzinleri…………………………………………..……………………………96

5.7.   Azerbaycan’da Pazarlama…………………………………….…………………………………….97

5.7.1.   Pazar ile İlgili Bilgiler…………………………………………………..………………………….97

5.7.1.1. Dağıtım Kanalları…………….……………………………………………..……………………..97

5.7.1.2. Tüketici Tercihleri……………………………………………………………..………………….98

5.7.1.3. Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler……………………………………………99

5.7.1.4. Reklam ve Promosyon………………………………………………………………..…………99

5.7.1.5. Fiyatlandırma………………………………………………………………………..……………100

5.7.1.6. Bankacılık……………………………………………………………………………..……………100

5.7.2.   İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar…………………….…….101

5.7.2.1. İklim…………………………………………………………………………………………….…….101

5.7.2.2. Zaman Dilimi………………………………………………………………………………………102

5.7.2.3. Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri…………………………………………………………102

5.7.2.4. Para Kullanım………………………………………………………………………..…………..103

5.7.2.5. Pasaport ve Vize İşlemleri……………………………………………………………………103

5.7.2.6. Kullanılan Lisan…………………………………………………………………………………103

5.7.2.7. Ulaşım……………………………………………………………………………………..………..103

5.7.2.8. Ne Zaman Gidilir?…………………………………………………………………………….104

5.7.2.9. Yemek……………………………………………………………………………………………….104

6. BÖLÜM

DIŞ TİCARET POLİTİKALARI

6.1.   Dış Ticaretin Genel Durum…………………………………………..…………………………..105

6.2.   Dış Ticaret Politikası…………………………………………………………………………..……106

6.3.   Azerbaycan Dış Ticaretinin Görünümü ……………………………………………………..107

6.4.   Tarife Dışı Engeller…………………………………………………………………………….…….108

6.5.   Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar……………….…………………………………….108

6.6.   Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar……………………………………………….……….109

6.7.   Azerbaycan’ın İmzaladığı Serbest Ticaret Antlaşmaları……………………….……….109

6.8.   Dış Ticaret İstatistikleri…………………..……………………………………………………….110

6.9.   Dış Politikanın Belirleyicisi Temel Sorunlar…………………………….…………………114

6.9.1.   Karabağ Sorunu……………………………………………………………………..…………….114

6.9.2.   Hazar’ın Statü Sorunu………………………………………………………..…………………116

7. BÖLÜM

TÜRKİYE İLE EKONOMİK TİCARİ İLİŞKİLER

7.1.   Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu……………………………………..………..………….118

7.2.   Ticari İlişkilerin Genel Durumu……………………………………………….………………..120

7.3.   Dış Ticaret İstatistikleri……………………………………………………………..………………123

7.4.   Türkiye – Azerbaycan Arasında Yürüklükte Bulunan Antlaşma Ve

Protokoller…………………………………………………………………………………..…………………126

7.5.   İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler…………………………………………………..128

7.6.   Türkiye-Azerbaycan Yatırım İlişkileri…………………………………………………………128

7.6.1.   Azerbaycan’da ki Türk Yatırımları……………………………………………..……………129

7.7.   İki Ülke Arasında Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözümler………………………..…………131

7.7.1.   Her İki Ülkenin Uluslararası Yükümlülüklerinden Kaynaklanan

Sorunlar………………………………………………………………………………..……………………..131

7.7.2.   Gümrük Alanında Yaşanan Sorunlar………………………………………..………………132

7.7.3.   Ulaşım Alanında Yaşanan Sorunlar………………….……………………………….……..132

7.7.4.   Taşımacılık Alanında Yaşanan Sorunlar…………………………………………..………133

7.7.5.   Bankacılık ve Ödeme Alanında Yaşanan Sorunlar……………………………..………134

7.7.6.   İki Ülke Arasındaki Müteahhitlik İlişkileri……………………………………….….…..134

7.8.   İş Konseyi…………………………………………………………………………………….…………135

SONUÇ………………………………………………………………………………………………………….137

EKLER

EK – 1 Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında

Yatırımların  Karşılıklı  Teşviki ve Korunması Antlaşması………………….……140

EK – 2 Azerbaycan’da Merkezi Noktalar ve Gümrük Kapıları Arasındaki

Mesafeler…………………………………………………………………………………………..147

EK – 3 Telefon Kodları…………………………………………………………………………………149

EK – 4 Barınma…………………………….……………………………………………………………..151

EK – 5 Azerbaycan’da Düzenlenen Önemli Fuarlar……………………….…………………154

EK – 6 Bazı Azerice – Türkçe Sözlük Terimleri  Ve Cümleler……………………..……..156

KAYNAKÇA…………………………………………………………………………………………………..161

1. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

1.1. Ülke Kimliği

1.2. Sosyal Göstergeler

1.3. Ekonomik Göstergeler

Kaynak: *T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi [İGEME],

* ht http://www.azerbaycan-turkiye.com/istatistik.htmtp://stat.wto.org/CountryProfile /WSDBCountryPFExportFile.aspx?Language=E&Country=AZ

*  T.C. Bakü Büyükelçiliği

*  A.C. Devlet İstatistik Komitesi

*  Kosgeb

*  www.wto.org

2. BÖLÜM

AZERBAYCAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

2.1.  Azerbaycan’ın Kısa Tarihçesi

Türklerin Azerbaycan’a geliş tarihlerinin Milattan önceki zamanlara, Saka-İskit dönemine tesadüf ettiği sanılmaktadır. M.S. 395-96 yıllarında Hun Türklerinin bir kısmının Balkanlardan Trakya’ya ilerlerken, bir kısmının da Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya indikleri, iç Anadolu bölgesine kadar geldikten sonra Azerbaycan-Bakü yoluyla kuzeye, merkezlerine döndükleri bilinmektedir.

Selçuklu Türklerinin Azerbaycan’da ilk görülmeleri, 1015-1021 yılları arasında Çağrı Bey tarafından bölgeye yapılan akınlarla başlar. Tuğrul Bey’in 1054’de Gence’yi kurtarmak için Bizans’a yapmış olduğu sefer, Azerbaycan üzerinden Doğu Anadolu’ya olmuştur. Sultan Alparslan zamanında, Azerbaycan bölgesindeki diğer krallıklar tamamen etkisiz hale getirilmiş ve bu yüzden Alparslan’a Ebu’l-feth unvanı verilmiştir. Melikşah dönemi ise, Azerbaycan’ın Türkleşmesinin son safhasını oluşturur. Çağdaş kaynaklarda Azerbaycan bölgesine gelen Türkmenler için “karınca gibi kalabalık” ifadesi kullanılmıştır.

Gence’de Selçuklu Devleti’nin bir valisi olan Şemsettin İldeniz’in 1146’da bölgeye hakim olması ile Atabegler dönemi, daha doğrusu İldenizliler devri başlamıştır. Yine bu zamanda, Şamahı’da Şirvanşahlar sülalesi hüküm sürüyordu. 1231’de Celalettin Harzemşah’ı takip eden Moğol kuvvetlerinin bölgeye gelmesi ise İlhanlılar döneminin başlangıcını teşkil eder.

Azerbaycan, İlhanlılar’dan sonra kısa bir süre Altınordu’nun hakimiyetinde kalmış, 1358’den itibaren de Celayirlilerin egemenliğine girmiştir. Fakat bu durum Timur’un 1383’de Azerbaycan’ı emirliğine katmasına kadar sürmüştür. Timur’un 1405’de Çin seferine çıktığı sırada ölmesiyle Azerbaycan’da yine Türkmen boylarından Karakoyunlular ve Akkoyunlular devri başlamıştır. Bu Türkmen devletleri zamanında Azerbaycan Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır.

Safevi hanedanlığının siyasi olarak kuruluşu 1502’de Şeyh İsmail’in Nahçıvan’da Akkoyunlu ordusunu yenmesiyle başlar. Safevi tarikatının şeyhi Şah İsmail’in bu denli güçlenmesinin en önemli sebebi Türkmen boy ve aşiretlerine son derece güvenmesi ve Türk unsuruna değer vermesinden kaynaklanmaktadır. Ne yazık ki, tarihimiz asıl unsurlarını Türkmen boylarının oluşturduğu iki Türk devletini; Safevi ve Osmanlı Türk devletlerinin karşı karşıya geldiğini gösteren hadiselerle doludur. Buna en çarpıcı örnek olarak, Çaldıran Meydan Muharebesi (1514) gösterilebilir. Bu durum Afşar Hanedanlığı’nın kuruluşuna kadar devam eder (1732).

Azerbaycan hanlıkları kuzey ve güney diye iki grubta toplanabilir. Kuzeyde; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahçıvan, Talış, Revan. Güneyde; Tebriz, Urumiye, Erdebil, Hoy vs.

16 ve 17. yüzyıllarda Türk topraklarını işgale başlayan Rusya 17. asra gelince Kafkasya üzerine seferlere başlamıştır. Tek başlarına Ruslara karşı mücadele etmenin zor olduğunu anlayan Azerbaycan hanlıkları Ruslara karşı, beraber hareket etmeyi denemişler, ancak 1801’de Gürcistan, 1804’de Gence Rusların eline düşmüş. 1813’den itibaren de Karabağ’da yerleşmeye çalışmışlardır. 1828’e kadar Karabağ Rusya ile İran arasında çekişme konusu olmuştur. Karabağ’ın da içinde olduğu Aras’ın kuzeyinde kalan Revan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Gence ve sair Azeri hanlıkları 1828’deki Türkmençay  Antlaşmasıyla Rusların eline geçmiştir. Böylece Aras nehrinin güneyinde kalan ve Azerbaycan topraklarının 2/3’ünü oluşturan kısım da İran’a bırakılmıştır.

İlk bağımsız Azerbaycan Devleti 28 Mayıs 1918 tarihinde Çarlık Rusyası’ndan bağımsızlığını kazanmış olan vilayetlerin birleştirilmesiyle “Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti” olarak kurulmuş ve Cumhurbaşkanlığı’na Mehmet Emin Resulzade getirilmiştir. Cumhuriyet Osmanlı İmparatorluğu tarafından derhal tanınmıştır.

Sürekli istikrarsızlık içinde bulunan Azerbaycan’ın bu bağımsızlığı ancak 23 ay devam etmiştir. 1920 yılında 27 Nisanı 28 Nisana bağlayan gece Sovyet Ordusunun Azerbaycan’ı işgali ile Bağımsız Azerbaycan Devleti sona ermiştir. Bu tarihten sonra başlayan 70 yıllık bir sürede “Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” olarak Sovyetler Birliğine bağlı 15 Cumhuriyetten biri olmuştur.

İlk Bağımsız Azerbaycan Devleti Türk tarihi boyunca adı “Demokratik Cumhuriyet” olan ve Latin alfabesini ilk benimseyen Türk Devleti olması bakımından önem taşımaktadır.

Azerbaycan, 1922’de Kafkasya ötesi Sosyalist Federal Sovyet Cumhuriyeti’ne katılmış, 1936’dan sonra ise Azerbaycan SSC adını almıştır. Azerbaycan Sovyetler Birliğine katıldıktan sonra sürekli toprak kaybetmiştir. 1920 yılında 114.000 km ² olan yüz ölçümü bugün 86.600 km ² ’ye düşmüştür. Stalin zamanında yapılan düzenlemelerle Ermenistan Azerbaycan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Türkiye arasına uzatılarak bir yandan Azerbaycan’la Nahçıvan’ın, bir yandan da Anadolu Türkleriyle, Azerbaycan Türklerinin ve Türkistan Türklerinin arasındaki irtibat kesilmeye çalışılmıştır.

1920’den itibaren 70 yıllık süreyle Sovyetler Birliği’nin bir parçası olan Azerbaycan 1990’da Sovyetler’in dağılma sürecine girmesiyle bağımsızlık hareketlerine sahne olmuştur. Azerbaycan Halkının bağımsızlık isteği 19-20 Ocak 1990 tarihinde Sovyet ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırılmışsa da, bağımsızlık hareketinin önüne geçilememiştir.

Bu olaylardan sonra bağımsızlık hareketleri daha da hızlanmış, ülkede geniş bir taban desteği bulan Halk Cephesi Hareketi’nin baskısıyla 31 Ağustos 1991 tarihinde Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiş, 18 Ekim 1991’de Milli Meclis Bağımsızlık Kanunu kabul etmiştir. 70 yıllık aradan sonra 7 Haziran 1992 tarihinde ilk defa yapılan demokratik Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Halk Cephesi Lideri Ebülfez Elçibey Cumhurbaşkanlığına getirilmiştir.

Ağır problemler karşısında zor durumda kalan Elçibey Nahçıvan Milli Meclis Başkanı Haydar Aliyev’i göreve davet ederek kendisi Nahçıvan’a çekilmiştir.

Yönetime gelen Haydar Aliyev önce Azerbaycan Milli Meclis Başkanlığına getirilmiş, 3 Ekim 1993 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise 5 yıllığına Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 11 Ekim 1998 tarihinde yapılan seçimlerde ikinci defa Cumhur-başkanlığı görevine seçilmiştir. 15/10/2003 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerine sağlık nedenleriyle katılamayan Haydar Aliyev’in yerine oğlu İlham Aliyev katılarak Azerbaycan’ın yeni Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 2008 yılında İlham Aliyev ikinci döneme Azerbaycan’ın Cumhurbaşkanı seçilmiştir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 6 ).

2.1.1. Dağlık (Yukarı) Karabağ Sorunu

Bugünkü Dağlık (Yukarı) Karabağ sorununun çıkış noktası 1988’e gitmektedir. 1989’daki nüfusu yaklaşık 192.000 olan ve Ermeniler arasında Artsakh (Sık Orman) adıyla da anılan 4.400 km2 büyüklüğündeki bölge, SSCB döneminde Azerbaycan SSCB’ye bağlı halkının yaklaşık %70’inin Ermeni olduğu bir özerk bölgeydi.

1980’lerin sonunda SSCB’nin dağılma sürecine girmesiyle, 1923’de Azerbaycan’a bağlı olarak oluşturulan Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Sovyeti 20 Şubat 1988’de Azerbaycan, Ermenistan ve SSCB Sovyetlerine müracaat ederek Azerbaycan’dan ayrılmak ve Ermenistan’a bağlanmak istediğini bildirdi. Azerbaycan Yüksek Sovyeti, bu kararı ve başvuruyu reddetti. Bunun, Birlik cumhuriyetlerinin sınırlarının bu cumhuriyetlerin mutabakatı olmaksızın değiştirilemeyeceğini hükme bağlayan SSCB anayasasına aykırılığı nedeniyle yasadışı bir girişim olduğunu ileri sürdü. Temmuz 1988’de, SSC Yüksek Sovyeti, Ermenistan Yüksek Sovyetinin Dağlık Karabağ’ı Ermenistan Cumhuriyeti içine alma kararını ret ederek Ocak 1989’da Dağlık Karabağ’da yönetimi devraldı.

Azerbaycan ve Ermenistan’ın 1991’de bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından 26 Kasım 1991’de Azerbaycan Karabağ’ın özerklik statüsünü feshederek bölgeyi doğrudan merkezi yönetime bağladığını açıkladı. Ermenilerin “Yukarı Karabağ Özerk Cumhuriyeti” adıyla BDT’ye girme başvurusu reddedildi. 1992 başlarında Rus birliklerinin Karabağ’dan çekilmelerinin ardından anlaşmazlık savaşa dönüştü ve 1992 ortalarında Karabağ Ermeni olmayan nüfustan arındırıldı. Ardından, Rusların da yardımıyla Ermeniler, 1993-94 döneminde Karabağ ve çevresindeki geniş bir çemberi ele geçirdiler ve Laçin koridoru vasıtasıyla Ermenistan’la doğrudan kara bağlantısı sağladılar. Halen Azerbaycan topraklarının %20’si Ermeni işgali altındadır. Yaklaşık 1 milyon Azerbaycan Türkü kaçkın (mülteci) durumundadır; Ermenistan’da ise savaş dolayısıyla ortaya çıkan ekonomik zorluklar nedeniyle nüfusun yaklaşık 1/4’ü ülkeyi terk etmiştir.

Çatışmanın bölgede yayılma ihtimali belirince, AGİT Bakanlar Konseyinin 24 Mart 1992’de aldığı bir kararla, soruna çözüm bulmak üzere Türkiye’nin de dahil olduğu 11 üyeli Minsk Grubu oluşturuldu. Rusya’nın aracılığıyla 24 Mayıs 1994’de Moskova’da imzalanan ateşkes birçok ihlale rağmen halen yürürlüktedir. Azerbaycan, Ermeni işgali altındaki topraklarının diplomasi yoluyla geri alınması, bu mümkün olmazsa toprakların savaşarak alınacağı şeklindeki politikasını devam ettirmektedir (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 6 ).

2.1.2. Nahcivan’ın Özel Statüsü

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (Azerice: Naxçıvan Muxtar Respublikası; Rusça: Нахичеванская Автономная Республика), kısa ifade edildiğinde ise Nahçıvan olarak bilinen, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı, etrafı kara ile çevrili , 5.363 km² yüzölçümüne sahiptir, Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinin nüfusu 384.400 dür. bir ülkedir.

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, kuzeyi ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı da İran topraklarıyla çevrilmiş olup, Azerbaycan’a bağlı olmakla birlikte, bu ülkeyle fiziki bağlantısı olmayan Nahcivan Özerk Cumhuriyeti, Türk Cumhuriyetleri arasında Türkiye ile fiziki bağlantısı bulunan tek toprak parçasıdır. Türkiye ile Nahçıvan arasında 13 km.lik bir sınır bulunmaktadır. Nahçıvan şehir merkezi ile Türkiye’nin Iğdır ili arasındaki uzaklık 160 km olup, iki şehir karayolu ile birbirlerine bağlanmıştır. İki ülke arasındaki ulaşım ve ticari ilişkiler Dilucu Kapısı’ndan Aras Nehri üzerine inşa edilen “Hasret Köprüsü”nden geçmektedir.

Nahcivan Özerk Cumhuriyeti, tarihî Nahçıvan Hanlığı gibi, kendisine başkentlik yapan Nahçıvan şehrinin adı ile anılmaktadır. Şehir bugün yaklaşık 85.000  nüfusa sahiptir.

Cumhuriyet Nahçıvan şehri ile buna bağlı 7 ilçeden oluşmaktadır (Şerur:10.700 kişi, Sederek:12.000, Babek:65.300, Şahbuz:20.300, Culfa:35.900 Kengerli: 10.000 ve Ordubat:40.600 kişi). Yaklaşık 5.500 km² yüzölçümüne sahiptir. Arazi yapısı dağlık bir nitelik gösteren Nahçıvan’da ovaların toplam araziye oranı % 20, ormanların oranı ise % 2 civarındadır.

2.1.2.1. Kısa Tarihçesi

Nahçıvan tarih çağlarının hemen hemen tamamını yaşamış olan önemli tarihi merkezlerden biridir. Tarih boyunca Nahçıvan, coğrafî konumu bakımından doğu ile batıarasında önemli bir geçiş ve irtibat noktası olmuştur.

İran’da kurulan Sasani Devleti ve Bizans arasındaki mücadelelerde sıksık el değiştiren Nahçıvan, tarihi süreç içerisinde, Arap Valileri, Selçuklular, Atabey İldeniz Devleti, Timurlar, Akkoyunlular, Karakoyunlular v.d. hükümdarlıkların idaresinde kalmıştır.Coğrafi konum bakımından tarih boyunca Doğu ile Batı kültürleri arasında her zaman önemli geçişi ve irtibatı sağlamış; Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya yönelişlerinde önemli bir geçiş koridoru olmuştur. 11. yüzyılda Selçuklular tarafından fethedilen bu bölge, Azerbaycan ile birlikte bir süre Selçuklu şehzadeleri ve daha sonra Selçuklu valileri tarafından idare edilmiştir.

Osmanlı yönetimindeki Nahçıvan Sancağı Azerbaycan’daki diğer bölgelerle birlikte 1735’de Afşarlı Nadir Şah tarafından fethedilmiş ve yönetilmiştir. Osmanlı-Safevi mücadeleleri boyunca da hâkimiyetin sürekli el değiştiği bölgede 1747’de Nadir Şah’ın ölümünden sonra Azerbaycan çeşitli Hanlıklara bölünmüştür. Nahçıvan Kengerli Oymağından Haydar Kulu Han da hanlığını ilan etmiş, hanlık, Hacı Han Kengerli, Ali Kulu Han, Veli Kulu Han, Revanlı Hüseyin Ali Han, Karabağ Hanı İbrahim Halil Han ve Kelb Ali Han tarafından yönetilmiştir.

1795 yılında Ağa Muhammed Şah komutasındaki İran kuvvetleri Azerbaycan’da hâkimiyeti ele geçirmesiyle Nahçıvan ahalisinin bir kısmı İran’a göç etmiştir.

Ağa Muhammed Şah’ın ölümünden sonra Azerbaycan üzerinde Rusya ile İran’ın giriştiği nüfuz mücadelesinde İran’ın üstünlüğü Rusya’ya kaptırmasıyla Nahçıvan Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 1828 yılında imzalanan Türkmençayı Mukavelesi ile İran, Nahçıvan da dâhil olmak üzere kuzey Azerbaycan topraklarından çekilmiştir.

Ruslar bölgede nüfus dengesini Hıristiyanlar ve Ermeniler lehine çevirecek bir iskân siyaseti uygulamış, Erivan’dan Zengezur’a doğru suni olarak yoğunluk kazandırılan Rus himayesindeki Ermeniler, Azerbaycan ile Nahçıvan’ın irtibatını İran sınırına dayanmak suretiyle kesmişlerdir.

1800’lü yıllarda İran hâkimiyetinde kalan Nahcivan, 7 Haziran 1827’de Ruslar tarafından işgal edildi. İran Kuzey Azerbaycan toprakları ile birlikte Nahcivan’ı Rusya’ya terk etmek durumurda kaldı. Bu tarihten itibaren bölgeye Ermeniler Erivan, Karabağ ve Nahcivan’a yerleşmeye başladılar. 1917’deki Bolşevik Devrimi’nden sonra bölgede, Ermenilerin Nahcivan üzerindeki emelleri gerçekleşmeyerek Osmanlı yönetimi oluşturuldu. 1918’de ise Araş Türk Hükümeti kuruldu. Ancak kısa bir süre sonra Ermenilerin saldırısı sonucu bu hükümet yıkıldı. 1919’da tekrar Araş vadisi Nahcivan Türklerinin eline geçti . Daha sonra bölgede İngiliz Valisi Nahcivanı Ermenilere hediye etti, Kazım Karabekir Paşa’nın bölgede hâkimiyet kurmasıyla Nahcivan’ın Azerbaycan’a bağlılığı ilân edildi.

Mustafa Kemal’e göre Türkiye Kapısı, Kazım Karabekir’e göre Şark Kapısı olarak tanımlanan Nahcivan’ın 9 Mart 1921’de Azerbaycan himayesine bırakılması kararlaştırıldı. SSCB döneminde Azerbaycan’la Nahcivan arasındaki Zenzegur Bölgesi’nin Ermenilere verilmesiyle Azerbaycan ikiye bölünmüş oldu.

Tarih boyunca, Kafkaslarda nüfuz sahibi olmak isteyen büyük güçlerin mücadeleleri yüzünden çok yıpranan Nahçıvan’ın Müslüman Türk ahalisi bağımsızlık uğruna çok kayıplar vermiş, yardıma koşan Türk askeri ile birlikte düşmana karşı yılmadan mücadele ederek bölgede mevcudiyetini korumuştur.

Statüsü, 12 Kasım 1995 tarihinde halk oylaması ile kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nın, 9. Bölümünde düzenlenmiştir. Buna göre; Nahcivan Özerk Cumhuriyeti içişlerinde özerk, savunma ve dış politikasında ise Azerbaycan’a bağımlı bir statüye sahiptir.

Nahcivan Özerk Cumhuriyeti, Türkiye’nin de taraf olduğu 1921 Moskova ve Kars Antlaşmaları uyarınca Özerk Statüsü devam etmek kaydıyla Azerbaycan’a bırakılmıştır. Bu çerçevede, Türkiye de bu statüsünün devamında dolaylı olarak bir güvence unsuru haline gelmiştir. Türkiye’nin orta ve uzun vadeli stratejisinde çok önemli bir yere sahiptir.

Sovyetler Birliği’nin bünyesindeki Azerbaycan’ın 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmesi ile Nahçıvan da Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ayrılmaz bir parçası olarak “özerk cumhuriyet” olarak statüsünü muhafaza etmiştir.

400 bin civarında olan Nahcivan’ın nüfusunun 70 bini başkent Nahcivan’da yaşamaktadır. Etrafı dağlarla çevrili Iğdır Ovası’nın doğu nihayetinde yer alır. Nahcivan ile Ermenistan arasında Küçük Kafkas dağları uzanır. Yazları sıcak (40°C-45°C) ve kurak, kışları soğuk geçer, Önemli akarsuları; Aras, Arpaçay, Elince ve Gilân çaylarıdır. Nahcivan’da tahıl, tütün tarımı yapılır, bağcılık ve meyvecilik gelişmiştir. Son yıllarda Türkiye’nin teşviki ile şeker pancarı yetiştirilmeye başlanmıştır.

Sanayi pek gelişmemiştir; elektronik, şişe-cam alüminyum mutfak eşyası yapımı ve bazı küçük sanayi kuruluşları vardır.

Şifalı sular, özellikle maden suyu bakımından zengindir; tuz ve az miktarda demir yatakları vardır. Kapalı bir ekonomi ile geçimini sağlayan Nahcivan genellikle Türkiye ile ticaret yapmaktadır. Nahcivan’ın şeker pancarı ve üzümü Türkiye’de değerlendirilir. Bir devlet, üç özel üniversite ile bir ilimler akademisi vardır.

2.1.2.2. Coğrafi Durumu

Arazinin % 80’i dağlardan, %20’si ovalardan ibarettir. Ovaların önemli bir bölümü tarıma elverişlidir. Yeraltı kaynakları olarak zengin madensuyu, soda ve tuz bulunmaktadır.

İklimi: Karasal iklime sahiptir.

Yüzölçümü: 5.363 km2 (Azerbaycan Cumhuriyeti’nin % 6,3’ü)

Toplam Nüfus: 400.000 (2009)

Resmi Dil: Azeri Türkçesi

Din: %99,9 Müslüman

En Üst Yönetici: Ali Meclis Başkanı Vasif TALIBOV

2.1.2.3. Ülkenin Yönetim Şekli

İcra gücü “Ali Meclis (Parlamento) Başkanı’nda bulunmaktadır. Ali Meclis Başkanı doğrudan Azerbaycan Cumhurbaşkanına bağlıdır. Mecliste 5 yıllık bir süre için seçilen 45 milletvekili bulunmaktadır. Ali Meclis Başkanı tarafından atanan bir Başbakan, Bakanlar Kurulu (Nazırlar Kabinesi) ve bazı Bakanlıkların işlerini gören Komite Başkanlıkları mevcuttur. Özerk Cumhuriyet’in şehir ve ilçeleri İcra Hâkimiyetleri (Vali) tarafından idare edilir. İcra Hâkimiyetlerinin başkanları Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali Meclis Başkanı’nın teklifi ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından tayin edilir.

2.1.2.4. Ekonomik Veriler

GSMH= 795.764.000 Manat (994.705.000 ABD Doları) (2008)
Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 2.504 ABD doları (2008)
Bütçe Geliri: 70 Milyon ABD Doları (2008)
Bütçe Gideri: 375 milyon ABD Doları (2008)

2.1.2.5. Dış Ticaret

2008 cari yılında NÖC’nin dış ticaret hacmi 103 milyon 748 bin ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. 40 Milyon 274 bin ABD Doları ihracat olmakla birlikte, ithalat 63 milyon 474 bin ABD dolarını bulmuştur. Nahçıvan’ın en önemli ticari ortakları Türkiye, İran, Rusya, Ukrayna, Almanya, Gürcistan, Kore, Fransa ve ABD başta olmak üzere 31 ülke ile ticari ilişkileri bulunmaktadır.

Ülkedeki Yabancı Diplomatik Temsilcilik Adedi: 2

Ülke Temsilcilikleri: Türkiye Cumhuriyeti, İran İslam Cumhuriyeti

Uluslararası Kuruluş Temsilcilikleri veya Büroları

IOM (BM Uluslararası Göç örgütü)

2.1.2.6. Ulaştırma ve Taşımacılık

Uluslar arası Seyahatte en Çok Tercih Edilen Yol:
Türkiye üzerinden karayolu ve havayolu, İran üzerinden karayolu
Ülke İçi Ulaştırma ve Trafik:
Trafiğin Yönü: Sağdan
Şehiriçi Yol Durumu:

Son birkaç yıldır özellikle şehir merkezindeki ana yollar büyük ölçüde yenilenmiştir. Küçük yerleşim birimlerindeki yolların durumu ise hâlihazırda yetersizdir. Nahçıvan-Culfa-Ordubat şehirlerarası karayolunun Culfa-Ordubat bölümü geçen yıl yenilenmiştir. Türkiye bağlantısını sağlayan ve kötü durumda bulunan Nahçıvan-Sederek şehirlerarası karayolunun genişlemesine yönelik çalışmalar başlamış olup, 2009 yılı sonunda tamamlanması öngörülmektedir.

2.1.2.7. Uluslararası Otomatik Telefon Görüşme Olanakları

Telefon hatlarının kalitesi son yıllarda önemli ölçüde iyileştirilmiştir. Bununla birlikte, telefon ücretleri dünya ortalamasının iki-üç kat üzerinde bulunmaktadır.

2.1.2.8. İnternet Olanakları

Nahçıvan’da yaklaşık 4 yıldır ADSL internet hizmetinden istifade edilebilmektedir. Ancak, ADSL internet abonelik ücretleri Türkiye fiyat ortalamasının üzerindedir (örneğin, sınırsız 256 Kbps seçeneği için aylık yaklaşık 30 ABD doları, 2 Mbps seçeneği için yaklaşık 103 ABD doları ödenmesi gerekmektedir).

2.1.2.9. Para ve Banka

Ülke Para Birimi: Azerbaycan Manatı. Dolar/Manat paritesi

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde, Azerbaycan Milli Bankası, Kapital Bank, Nahçıvan Bank, Beynehalk Bank ve Bank of Azerbaijan başta olmak üzere 12 özel ve kamu bankalarının şubeleri bulunmaktadır. Aqrarkredit Sehimdar Kredit Teşkilatı isimli tarımsal sektöre hizmet veren bir finans Kuruluşu mevcuttur. 03 Ekim 2009 tarihinde NÖC de “Ziraat Bankası (Azer-Türk) şubesi adı altında yeni bir banka faaliyete geçmiştir. Açılışı Sayın Cumhurbaşkanımız Abdullah GÜL tarafından yapılmıştır.

Hâlihazırda Türkiye’de bilinen anlamda bir bankacılık anlayışı bulunmamakla birlikte, Azerbaycan’da yasal ikamet izni bulunan yabancıların ABD Doları veya Avro cinsinden döviz hesabı açtırması mümkündür.

2.1.2.10. Konaklama ve İkamet

Ülkedeki belli başlı oteller ve yatak ücretleri:

(4 yıldızlı) Tebriz Otel (2 kişilik oda 130 Manat, Yarı Suit 172 Manat Suit 215 Manat)

(5 yıldızlı) Duzdağı Otel (Tek kişilik: 88 Manat, Çift kişilik 117 Manat, Küçük Suit 250Manat, Büyük Suit 292 Manat, Villa 375 Manat)

Ev kiralama koşulları:

Kiralamada Başvurulan Yöntem: Kişiler arası anlaşma veya emlak büroları

Ortalama Ev Kira Düzeyi: 250-400 ABD Doları (http://forum.azeri.net/nahcivan-ozerk-cumhuriyeti-t14765.html)

2.2. Azerbaycan’da Siyasi ve İdari Durum

Azerbaycan Parlamentosu, 31 Ağustos 1991’de, ülkenin bağımsızlığını ilan etmiştir. 18 Ekim 1991 tarihinde de Meclis Bağımsızlık kanununu kabul etmiştir. Ülke, 12/11/1995 tarihine kadar 1991’de Azerbaycan Yüksek Sovyeti tarafından kabul edilen, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının yeniden ihdas edilmesine dair kanunun verdiği yetkiyle idare edilmiştir.

Dolayısıyla halihazırda Azerbaycan, 12 Kasım 1995 tarihinde halkoyuna sunularak, %91,9 evet oyu ile kabul edilen yeni Anayasa ile idare edilmektedir. Anayasaya göre ülkenin yönetim biçimi Cumhuriyet’tir. Başkanlık sisteminin egemen olduğu ülkede, Cumhurbaşkanı seçimi beş yılda bir yapılmaktadır.

Azerbaycan Milli Meclisi, 125 Milletvekilinden oluşmaktadır. Bunların 25’i siyasi partilerden, 100’ü ise bağımsız olarak seçilmiştir. Ülkede 30’un üzerinde irili ufaklı siyasi parti faaliyet göstermektedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 8 ).

Cumhurbaşkanı                                  :           İlham ALİYEV

Milli Meclis Başkanı                          :           Ogtay ESEDOV

Başbakan                                           :           Artur RASİZADE

Başbakan I. Yrd.                                 :           Yagub EYYUBOV

Başbakan Yrd.                                    :           Abid ŞERİFOV

Başbakan Yrd.                                    :           Elçin EFENDİYEV

Başbakan Yrd.                                    :           Ali HASANOV

Ekonomik Gelişme Bakanı                 :           Şahin MUSTAFAYEV

Dışişleri Bakanı                                  :           Elmar MEMMEDYAROV

Olağanüstü Haller Bakanı                 :           Kemalettin HAYDAROV

Vergiler Bakanı                                 :           Fazil MEMMEDOV

Sanayi ve Enerji Bakanı                     :           Natig ALİYEV

Maliye Bakanı                                               :           Samir SERİFOV

Eğitim Bakanı                                    :           Misir MERDANOV

İçişleri Bakanı                                    :           Ramil USUBOV

Adalet Bakanı                                    :           Fikret MEMMEDOV

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı   :           Fizuli ALEKBEROV

Tarım Bakanı                                     :           İsmet ABBASOV

Savunma Bakanı                                :           Sefer ABİYEV

Savunma Sanayi Bakanı                    :           Yaver CAMALOV

Turizm ve Kültür Bakanı                    :           Ebülfez KARAYEV

Ulaştırma Bakanı                               :           Ziya MEMMEDOV

Gençlik ve Spor Bakanı                      :           Azad REHİMOV

İletişim ve Enformasyon Bakanı        :           Ali ABBASOV

Çevre ve Tabii Kaynaklar Bakanı      :           Hüseyngulu BAĞİROV

2.2.1. Yönetim Yapısının Genel Özellikleri

Bugün mevcut olan müstakil ve bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti, 12 Kasım 1995 tarihinde referandum yolu ile kabul edilmiş olan Anayasa ile idare edilmektedir. Bu Anayasa’ya göre, Azerbaycan devleti demokratik, hukuka dayalı, laik, üniter bir cumhuriyettir. Kuvvetler ayrılığı prensibi Anayasa tarafından benimsenmiştir. Yasama yetkisi 125 milletvekilinden oluşan ve 5 yılda bir yenilenen Milli Meclis’e, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına ve yargı yetkisi de Mahkemelere bırakılmıştır.

Milli Meclis, kanun kabul etmekle görevlendirilmiştir. Denetim yetkisi sınırlıdır. Toplantı zamanı ve süresi  Anayasada belirlenmiştir. Hükümete güven oyu vermek veya vermemek şeklinde olan parlamenter yetki, Azerbaycan Anayasasında sınırlı hale getirilmiş ve Milli Meclisin hükümete güven oyu vermemesi halinde, aynı heyete hükümetin teşekkül ettirilmesi yetkisi Cumhurbaşkanına tanınmıştır.

Cumhurbaşkanı, hem devletin ve hem de icranın başıdır. Kanunlardan sonra Bakanlar Kurulu Kararlarından önce gelen ve “Ferman” adı verilen hukuki kararlar alma yetkisi vardır. “Ferman” denen hukuki kararlar, kanun gücünde olup, icrai hüviyete sahiptir. Bu yönü ile Cumhurbaşkanı yasama  yetksiylede techiz edilmiştir.

Azerbaycan’da Cumhurbaşkanını 5 yıllık süre için halk seçmektedir. Hiç kimse ikiden fazla Cumhurbaşkanı seçilemez şartı, 18/03/2009 tarihinde yapılan Referandumda kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanı hem devletin, hem de yürütmenin başıdır. Her türlü idari karar almak ve devlet teşkilatına şekil ve yön vermek yetkisine sahiptir. Başbakanı, Bakanları ve diğer devlet görevlilerini atamak ve görevden almak yetkisi vardır. Anayasaya göre, Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanı’nın yüksek icra organı olup, ona tabidir ve aynı zamanda da ona karşı sorumludur. Başbakanın ve Bakanların Milli Meclis üyesi olma şartı  aranmamıştır.

Anayasada devletin egemenliğinin yegane kaynağının halk olduğu vurgulanmıştır. Anayasa, halk ve özgürlüklerin tespit ve düzenlenmesi açısından çağdaş bir Anayasadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 9 )

2.2.2. Yürütme

Azerbaycan  Anayasasının 7. Maddesinde devletin  üniter  bir cumhuriyet ol-

duğu belirtilmiş, cumhuriyetin nitelikleri arasında, demokratik, laik ve hukuk devleti ilkeler sayılmıştır.

Anayasanın 99. Maddesine göre yürütme yetkisi Azerbaycan Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kişi en fazla iki dönem cumhurbaşkanı seçile-bilmektedir. Başkanlık sisteminin bir özelliği olarak halk tarafından seçilmiş başkan hem devletin, hem de hükümetin başıdır. Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakanlar Kurulu’nu atamaktadır.

Azerbaycan’ da cumhurbaşkanı dışında bir de hükümet başkanı bulunmakta, bakanlar kurulu ise cumhurbaşkanı tarafından atanmakta ve Milli Meclis tarafından onaylanmaktadır. Bu nedenle Azerbaycan’daki sistemin gerçekte bir “yarı başkanlık sistemi” başkanlık sistemine dönüştürmüştür ( Zengin, 2010, 71).

2.2.3. Yasama

Anayasa  125  üyeli  Azerbaycan  Milli Meclisi’nin  5 yıl için seçileceğini ön

görmektedir. Milletvekili seçimleri Kasım ayının ilk Pazar günü yapılır ve eski Meclis’in görev süresi yeni seçilen Meclis’in ilk toplantısıyla birlikte sona erer. Meclis İlkbahar ve Sonbahar toplantısı olmak üzere yılda iki dönemde toplantı yapar. İlkbahar dönemi toplantısı 1 Şubat’ta başlar ve 31 Mayıs’ta sona erer; Sonbahar dönemi toplantısı ise 30 Eylül’de başlar ve 30 Aralık’ta sona erer. Meclis’in ilk toplantısı 83 milletvekilinin yetkisi onaylandıktan sonra, o günden başlayarak en geç bir hafta içinde yapılır. Meclis, 83 üyesinin milletvekilliği onaylanmadan yetkilerini kullanmaya başlayamaz. Bu onaylama işlemi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır ve eğer 1 Şubat tarihine kadar, yani İlkbahar dönemi yasama toplantısının başlangıcına kadar en az 83 üyenin milletvekilliğini onaylamazsa yine Anayasa Mahkemesi Meclis’in ilk toplantısı için bir tarih belirler.

Seçimleri, anayasal kurum olan Merkezi Seçim Komisyonu düzenlemektedir. Merkezi Seçim Komisyonu’nda 6 üye parlamento temsil olunan iktidar, 6 üye parlamentoda temsil olunan Muhalefet partileri, 6 üye ise Devlet Başkanı tarafından gösterilen adaylardan (2 muhalefet, 4 iktidar kadrolarının göstereceği tarafsız kişilerden) belirlenmektedir. 18 üyeden oluşan Merkezi Seçim Komisyonu’nun bu yapısı 5 Kasım 2000 seçimleri öncesinde şiddetli tartışmalara sebep olmuştur.

Milletvekili olmak için 25 yaşında olmak, vatandaş olmak, başka devletlere karşı yükümlü olmamak, çifte vatandaşlık taşımamak, ağır ceza suçu ile mahkum olmamak, yürütme ve yargı organlarında çalışan, ilim, eğitim ve sanat dalı dışında, başka ücretli alanlarda çalışmamak gibi şartlar vardır. Azerbaycan’da milletvekili olmak için belirli bir tahsil zorunluluğu yoktur. Ayrıca askerliğini de yapma mecburiyeti de aranmamaktadır (Zengin, 2010,79).

2.2.4. Yargı

Azerbaycan Anayasası’na göre, Azerbaycan yargı sistemi Anayasa Mahkemesi, Ali (Yüksek) Mahkeme, İktisat Mahkemesi ve diğer uzmanlık mahkemelerinden oluşur. Genel  olarak bakıldığında, Azerbaycan yargı sistemi diğer liberal-demokratik rejimlerde var olan prensiplere uygun olarak yapılanmıştır. Özellikle, son zamanlarda hukuk sisteminin yeniden yapılandırılması konusunda atılan adımlar bu konuda olumlu gelişmelerin ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. Anayasanın gerek temel hak ve özgürlükleri düzenleyen III. Bölümünde, gerekse yargı gücünü düzenleyen VII. Bölümünde adil ve tarafsız bir yargılama sürecini garanti altına alacak hükümler mevcuttur.

Anayasanın 125. Maddesine göre; yargı görevini yalnızca yargı organları yerine getirir. Yargı yetkisini Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme ve genel mahkemeler hayata geçirir. Mahkemelerin kuruluşu ise anayasa ile belirlenir. Anayasanın 127. maddesine göre; hakimler bağımsızdırlar ve dokunulmazlıkları vardır. Yalnızca Anayasaya ve yasalara uymakla yükümlüdürler.  Anayasaya göre; Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Mahkeme üyeleri ile baş savcı, Cumhurbaşkanının önerisi üzerine Milli Meclisin oluru ile atanırlar ve görevden alınırlar.

Azerbaycan’da yargı birliği kabul edilmiştir. Yani Azerbaycan’da Adli yargı, İdari yargı ayırımı yoktur. İdarenin yapmış olduğu işlemlerde normal adli yargı mahkemelerinde çözüme kavuşturulmaktadır (Zengin, 2010,83).

2.3. Coğrafi Bilgiler Ve Nüfus

2.3.1. Coğrafi Bilgiler

Azerbaycan Cumhuriyeti Kafkasların geçiş noktası üzerinde, Büyük Kafkaslar ile Küçük Kafkaslar arasında yer almaktadır. Bölgenin en önemli özelliği tarihi geçit ve ticaret yolları üzerinde bulunmasıdır. Kuzeyinde Gürcistan (480 km) ile Rusya Federasyonu’na bağlı Dağıstan Özerk Cumhuriyeti (390 km), güneyinde İran İslam Cumhuriyeti (756 km), batısında Ermenistan (1.007 km) ve Türkiye Cumhuriyeti (Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile 11 km uzunluğunda ortak sınırı bulunmaktadır), doğusunda ise Hazar Denizi (713 km) yer almaktadır.

86.600 km2’lik toplam araziye (%11,5 orman, %1,6 su havzası, %50 tarıma elverişli topraklardır ki, bunun %27’si otlaklar ve %36,9 diğer topraklardır) sahip olan Azerbaycan 44-52 doğu meridyenleri ve 38-42 kuzey paralelleri üzerinde yerleşmektedir. Bakü’den Kuzey Kutba olan mesafe 5.550 km ve Ekvatora olan mesafe ise 4.440 km’dir.

Dünyada en büyük göl olan Hazar Denizi 400.000 km² büyüklüğünde olup, en derin yeri 1.025 metredir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 9).

Yaklaşık arazi yapısının %50’si dağlık olan bölgede deniz seviyesinden 3.000 metreye kadar yüksek olan sahalar ve %1’ini ise 3.000 metreden yüksek olan sahalar kaplamaktadır. Azerbaycan’ın ortalama deniz seviyesinden yüksekliği 657 metredir. Dağlık arazi Büyük Kafkas, Küçük Kafkas ve Talış Dağlarından oluşur. Kür-Aras ovası en büyük düzlüktür. En düşük rakım (Hazar Denizi) -28 m ve en yüksek nokta (Bazardüzü Dağı) +4.466 m’dir.

Dünyadaki 11 iklim çeşidinin dokuzuna sahip olan Azerbaycan’ın iklimini Büyük Kafkas dağlarının kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri, Küçük Kafkas dağlarının güneyden gelen sıcak tropik hava akımları ve Hazar Denizi etkilemektedir.

Azerbaycan dünyanın çok değişik iklim tiplerine sahip ülkelerden biridir. Doğu ve orta kısımları alçak ve düzlük olduğu için, kışları ılık, yazları çok sıcak geçer. Güney doğu kısmı ise nemli  subtropikal iklime sahiptir. Bölgeye düşen yıllık yağış miktarı 1.200-1.400 mm.dir. Diğer bölgeler ise, kurak ve yarı kurak görünüme sahiptir. Tarımsal faaliyetlerin çoğu Kür ve Aras nehirleri civarında yapılmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 3).

Azerbaycan’da yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, tütün ve çay’dır.  Azerbaycan tarımında pamuk üretiminin önemli bir payı vardır. Hazar Denizi kıyısıyla zengin akarsularında balıkçılık ve su ürünlerinin özel bir yeri vardır. Aras-Kura nehirlerinde ve bilhassa Kura Nehrinin Hazar Denizi deltasında balıkçılık ve su ürünleri sanayi gelişmiştir.

Azerbaycan, başta petrol ve doğal gaz olmak üzere yer altı ve yer üstü kaynakları itibariyle son derece zengin, Orta Asya, Orta Doğu ve Ön Asya’nın tam ortasında, tarihi ve ticari geçit yollarının üzerindedir. Bu özellikleri onu, komşusu olan ülkeler ile Kafkasya bölgesinde çıkarları olan ülkelerin ilgi odağı haline getirmiştir (Bakü Büyükelçiliği, 2010, 9).

2.3.1.1. Doğal Kaynaklar ve Çevre

Azerbaycan diğer Kafkas ülkelerine göre (Gürcistan ve Azerbaycan) geniş topraklara sahiptir. Ülke topraklarının yaklaşık % 55’i tarımsal arazilerden, % 2,5’i ise kentsel alanlardan oluşmaktadır. Toprakların % 12’si ise ormanlık arazidir. Azerbaycan, ekolojik olarak çok çeşitli bir coğrafi yapı sergilemektedir. Ülke, deniz seviyesi altında düzlükler, Kafkas bölgesinde 4.000 metre yüksekliğinde dağlar, çöller ve subtropik alanlarla kaplıdır. Ülke topraklarının yarıdan fazlası alçak arazilerden oluşmaktadır. Tamamı Kafkas havzasında akan nehirler gemi taşımacılığına elverişli değildir. Sulama sistemleri su depoları ile düzenlenmektedir. En büyük su deposu ülkenin batısındaki Kuna nehri üzerinde yer alan Mingechaur deposudur.

Trans-Kafkas ülkeleri içinde çevre kirliliğinin en fazla olduğu ülke Azerbaycan’dır. Yağış miktarı düşük olmakla birlikte Azerbaycan yeterli taze su rezervine sahiptir. Ancak yüzey suyu kirlidir. Nüfusun dörtte biri güvenli suya ulaşmakta sorun yaşamaktadır. 1990’larda sınai üretimde düşüş olmasına rağmen hava kirliliği halen yüksek düzeydedir. Çevre standartları üreticiler tarafında yeterince uygulanmamaktadır. Tarımsal arazi verimliliği de uzun yıllar boyunca yetersiz drenaj ve sulama nedeni ile topraktaki tuz oranının artmasına bağlı olarak düşmüştür. Hazar Denizi seviyesinin inip çıkması da önemli bir ekolojik sorundur. Hazar Denizi, 1977-1995 yılları arasında yıllık ortalama 13 cm yükselmiştir. Hazar Denizi önemli bir balıkçılık alanıdır. Ancak kirlenme ve kaçak avlanma nedeni ile verimlilikte düşüş gözlenmektedir. 2006 yılında mersinbalığı stoklarının korunması amacı ile Azerbaycan, Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan’dan havyar ticaretine CITES tarafından (the International Convention on International Trade in Endangered Species) geçici yasak getirilmiştir.

Petrol ve gaz üretimi, rafine edilmesi ekonominin temelini oluşturmaktadır. British Petrol (BP) tarafından yayınlanan Review of World Economy isimli kaynağa göre ülkenin 7 milyar varillik kanıtlanmış petrol rezervi bulunmaktadır. Söz konusu rakam, dünya rezervlerinin 0,6’sına tekabül etmektedir. Ülkenin rezerv/üretim oranı ise 29,3’tür. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) verilerine göre ise ülkenin kanıtlanmış petrol rezervleri 17,5 milyar varildir. Ancak bu verilerin hesaplanmasında kullanılan sınıflandırmalar Sovyet sistemine göre olup, daha geniştir. Ülkenin petrol rezervleri SOCAR verilerine bu nedenle çok daha fazladır. Ülkenin petrol rezervleri Ortadoğu ile karşılaştırıldığında düşük düzeydedir. Ortadoğu’daki kanıtlanmış rezervler 742,7 milyar varil olup, dünya toplamının % 61,5’ine tekabül etmektedir.

Azerbaycan net petrol ihracatçısı bir ülkedir. Ülkenin petrol ihracatı sürekli artış göstermektedir. 2006 yılında yaklaşık 500 000 varil/gün ihraç edilmiştir. Bu rakam 2007 yılında 1 milyon varil/gün’e ulaşmıştır. 2003-2004 yıllarında ihraç edilen petrol miktarı ise 180 000 varil/gün’dür.

BP verilerine göre 2006 yılı sonu itibarı ile Azerbaycan’ın kanıtlanmış gaz rezervleri 1,35 trilyon metreküptür (dünya rezervlerinin % 0,7’si). Gaz üretimi 2006 yılında 6,8 milyar metreküp olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu rakam bir önceki yıla göre % 17 artış anlamına gelmektedir. Bu artış offshore Şah Deniz petrol ve gaz projesini gerçekleştiren BP önderliğindeki konsorsiyumun (Azerbaijan Intenational Operation Company-AIOC) üretimindeki artıştan kaynaklanmıştır. Şah Deniz konsorsiyumunun ticari üretime geçişinde gecikmeler yaşanmış, ancak Mayıs 2007 itibarı ile 5,2 milyon metreküp/gün gaz ve 15 000 varil/gün yoğunlaştırılmış gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Yıllık üretimin 2009’da 8,6 milyar metreküpe ulaşması beklenmektedir.

Azerbaycan’ın 5,2 gw elektrik üretim kapasitesi bulunmaktadır. Elektrik tüketiminin yaklaşık % 85’i ülkedeki sekiz termik santralde ve geri kalan altı hidroelektrik santralde gerçekleştirilmektedir. Söz konusu güç santrallerinin tamamı devletindir. Ülkenin elektrik üretim kapasitesinin 10 gw’ye yükseltilmesi amacı ile iki yeni güç istasyonu inşaat sürecindedir. Ülkenin toplam elektrik üretimi 2006 yılında bir önceki yıla göre %6 oranında artarak 24 milyar kilovata ulaşmıştır. Ancak eskimiş teknoloji ve transmisyon kayıpları nedeni ile elektriğin bir kısmı Rusya, Türkiye ve İran’dan ithal edilmek zorunda kalınmaktadır. Sanayi sektöründe tüketimin gerilemesine rağmen Azerbaycan enerji konusunda verimsizdir. Elektrik sektörü büyük ölçüde sübvanse edilmektedir. Bakü ve çevresinde enerji sıkıntısı yaşanmamasına rağmen kırsal kesimlerde sık sık elektrik kesintileri olmaktadır. Elektrik dağıtım ağı beş bölgeye bölünmüştür. Elektrik dağıtım işi özel şirketler tarafından uzun vadeli sözleşmelerle yürütülmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 5).

2.3.2. Nüfus ve İşgücü Yapısı

2.2.2.1 Nüfus

Azerbaycan’ın nüfusu 2011 (ilk çeyrek dilimde)  itibarı ile 9.048  milyondur. Yıllık ortalama nüfus artışı 1959-70 arasında % 3 iken, 1999-2004 yılları arasında %0,8’e gerilemiştir. Ancak 2004-2008 döneminde ülke dışına göçteki yavaşlama ve doğum oranlarının yükselmesi neticesinde ortalama nüfus artış hızı % 1,26’ya yükselmiştir. Ölüm oranında 1990 yılından bu yana fazla bir değişiklik olmamıştır. Ölüm oranı 2008 itibarı ile bin kişide 6,2’dir (Benli, 2008, 5).

3          Nüfusun % 54,1’i şehirlerde, % 45,9’u ise köylerde yaşamaktadır. Nüfusun % 49 erkek, %51’i ise kadındır.Nüfusun %22,6’sını 0-14 yaş gurubu, %70,2’sini 15-64 yaş gurubu,% 6,8’ini ise 65 yaşından yukarısı oluşturmaktadır.

Azerbaycan nüfusunun % 90’ını Azerbaycan Türkleri, % 10’unu ise diğer ırklar teşkil etmektedir (Ruslar, Talışlar, Lezgiler, Yahudiler,  Ermeniler v.s.)

Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (1000 Kişi)

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

Azerbaycan, diğer dağılan SSCB ülkelerinde olduğu gibi, 1990’lardan itibaren kentlerde yaşayan nüfusunun bir kısmını kaybetmiştir. Bunda çoğunluğu kentlerde yaşayan etnik azınlıkların ülke dışına göç etmesi önemli rol oynamıştır. 2003 yılından itibaren kentsel nüfusta yeniden artış gözlenmeye başlamıştır. Kentsel nüfusun toplam nüfusa oranı 1989’da % 54,2 iken, 1999’da bu rakam %51,1’e düşmüş, 2009 yılı itibarı ile bu oran tekrar % 54,2’ye çıkmıştır. Kentsel nüfusun artışında petrol sektöründeki gelişmeye bağlı olarak artan yeni iş olanakları etkili olmuştur.

Nüfusun Şehirlere Göre Dağılımı

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul                 SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

Azerbaycan’ın resmi dili Azericedir(Azeri Türkçesi). Ülkede 1920’lere kadar Arap alfabesi kullanılmış, 1929 yılında Latin alfabesine geçilmiştir. Ancak, 1939 yılında zorunlu olarak Kiril alfabesine geçilmiştir. 1992 yılında Türkçeden örnek alınarak yeni bir Latin alfabesi oluşturulmuş olup, 2001’den beri zorunlu olarak kullanılmaktadır. Bağımsızlıktan sonra devlet, Rusçanın kullanımını aşamalı olarak kaldırmaya başlamıştır. Ancak Rusça halen yaygın olarak kullanılmaktadır (Benli, 2008, 5).

2.2.2.2. Çalışma ve İşgücü

Ülkede 2009 yılı sonu itibariyle çalışabilir nüfus 4.331.800 kişi olup, nüfusun % 48,15’ni oluşturmaktadır. İşsiz statüsü verilen 41.100 kişiye Devlet Sosyal Komitesi tarafından maddi destek sağlanmaktadır. 2009 sonu itibariyle resmi işsizlik oranı % 0,95 olarak açıklanmış olmakla beraber, 2003 yılında İLO ve UNDP tarafından yapılan araştırmaya göre işsizlik oranı %10,7 olarak açıklanmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyetinin “Halkın meşgullüğü (istihdamı) hakkındaki 9/8/2001 tarihli Kanunu” gereğince işsizlik statüsüne sahip olan kişilerden bir kısmı işsizlik ödeneği almıştır. (ödeneğin ödeme süresi 12 aylık süre içinde 26 takvim  haftasından çok olamaz).2009 yılında ortalama işsizlik ücreti 177 AZN olup, ülke genelindeki ortalama ücret 298 (373 $) AZN’dir.

Çalışan kesimin yaş limiti erkeklerde 16-65, kadınlarda 16-60’dır. Faal nüfus yaşının (çalışma yaşı) dışında çalışan çok az kişiye rastlanmaktadır. Çalışan kesimin genellikle 30- 40 yaş arasında yoğunlaştığı görülmektedir

Azerbaycan Cumhuriyetinde 2009 yılında ücretli çalışan işçilerin ortalama aylık ücretleri 298 AZN’e (373 $) yükselmiş ve 2008 yılına oranla %8,4 artmıştır. Maden ocakları ve madencilik sanayisinde, inşaat sektöründe, maliye ve muhasebecilik, taşınmaz emlakle ilgili işlerde çalışanlara yüksek aylık ücret  ödenmektedir. Düşük ortalama aylık ücret ise tarım ve hayvancılık ile balıkçılık alanlarında çalışan işçilere ödenmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 5).

Azerbaycan’da İşkollarına Göre Ortalama Aylık Nominal İşçi Ücretleri (Manat)

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

2.3.3.  Eğitim ve Kültür

Azerbaycan Cumhuriyetinde eğitim hizmetlerini 1993 yılında yürürlüğe giren Kanunla yürütülmektedir.

1995 yılında kabul edilen Anayasanın 42/b maddesine göre, Azerbaycan’da zorunlu eğitim 11 (onbir) yıldır. Mecburi öğretim ilk eğitimin birinci sınıfında başlamakta, esas tahsilin XI’ inci sınıfını bitirince sona ermektedir. Azerbaycan da üstün yetenekli öğrencilerin, sınıf atlamaları yanında, ayrıca  ihtisaslaştırılmış fen mekteplerinde de özel eğitim almalarına imkan sağlanmıştır.Bir işte çalışanlar, akşam okullarında veya uzaktan eğitim yöntemleri ile öğrenim görebilmektedirler. İlkokula (iptidai mektep) başlama yaşı 6’dır. Eğitim tür ve kademelerine bakılmaksızın okulların tamamında her yılın 15 Eylül tarihinde eğitim-öğretim başlamakta, 30 Mayısta sona ermektedir.

Eğitim-öğretim yılı;

1. sömestri – 15 Eylül -04 Kasım

2. sömestri – 10 Kasım – 29 Aralık

3. sömestri – 09 Ocak -19 Mart

4. sömestri – 01 Nisan – 31 Mayıs

tarihleri arasında olmak üzere 4 sömestrden (rüb) oluşmaktadır.

Azerbaycan’da eğitim ve öğretim;

a) Mektebe kadar tahsil          (Okul öncesi eğitimi)

b) İptidai tahsil                       (İlkokul 1-4’üncü sınıflar)

c) Esas tahsil                          (Ortaokul 5-9’uncu sınıflar)

d) Orta tahsil                          (Genel ve Mesleki Liseler-10-11’inci sınıflar)

e) Ali Mektepler                     (Yüksek öğretim)

Azerbaycan’da 1992’den itibaren merkezi test sınavı ile yüksek öğretime    öğrenci yerleştirilmektedir. Yükseköğretim 4 yıldır. Azerbaycan’da aynı zamanda peşe mektepleri (meslek yüksek okulları) tabir edilen ve 2 yıl öğretim veren okullar mevcuttur.

2009-2010 eğitim yılının başında Azerbaycan’ın 4.546 gündüz okulunda (devlet-özel toplam) 1.367.900 öğrenci eğitim almaktadır.

Cari eğitim yılının başında Azerbaycan’da 58 devlet ve 4 özel meslek okulunda 52.765 öğrenci eğitim alırken,37’si devlet ve 16’sı özel olmak üzere toplam 139.194 öğrenci üniversitede eğitim görmektedir.

Ayrıca Azerbaycan’da; Milli Eğitim Bakanlığınca görevlendirilen 63, Çağ Öğretim İşletmelerinde 150, Türk Dünyası İşletme Fakültesinde 4 ve Atatürk Lisesinde 17 olmak üzere toplam 234 Türk vatandaşı öğretmen görev yapmaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 11)

GENEL TÜRK ÖĞRENCİ SAYISI

(İLK, ORTA, YÜKSEK ÖĞRETİM)

( 2009-2010 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI)

İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ:

Bakü Türk İlköğretim Okulu                          :   795

Bakü Özel Kafkas İlköğretim Okulu               :   264

ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ:

Bakü Türk Anadolu Lisesi                              :   138

Bakü Atatürk Lisesi                                        :   76

Bakü Türk Lisesi                                             :   604

Çağ İşletmelerine bağlı Okullar                    :   305

YÜKSEK ÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ: : 4.100

NOT: 185 baraj puanı altında kayıt yapan öğrenciler bu rakamın dışındadır.

2.3.4. Sosyal Güvenlik

3 Aralık 2004 tarihinde imzalanan ve 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren yürürlülüğe giren Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Fermanıyla “Sosyal Sigorta hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanununda değişiklikler yapıldı.

Yapılan değişikliklerle;

1-      Zorunlu Devlet Sosyal Sigorta priminin İşveren payı %27’den %22’ye düşürüldü, İşçi payı ise %2’den %3’e çıkarıldı.

2-      İşveren zorunlu devlet sosyal sigorta primlerini bu Kanunla belirlenmiş süre içinde ödemediği taktir de, hesaplanmış zorunlu devlet sosyal sigorta prim borçlarının ve uygulanmış mali cezaların 5 gün içinde ödenilmesi konusunda işverene uyarı gönderilir.

İşveren 5 gün içinde borçları ve mali cezaları ödemediği taktirde ilgili kurumun hesabına aktarılması için banka veya diğer kredi kurumuna icra yoluyla tahsili için talimat verilir.

İşverenin cari ve diğer hesaplarında para olduğunda, ilgili kurumun talimatı banka veya diğer kredi kurumu tarafından bu Talimatın bankaya ulaştığı gün icra işlemi başlatılır.

İşverenin döviz hesabına Talimat verildiği halde banka veya diğer kredi kurumu aynı gün Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Bankasının belirlediği resmi kur ile Talimatta gösterilen miktarın %105 miktarına kadar hesaptaki döviz miktarını dondurur ve derhal bu konuda işverene bilgi verilir. Döviz miktarı işveren tarafından manat’a çevrildikten sonra Talimat icra edilir;

İşverenin cari, döviz ve diğer hesaplarında para olmadığında veya zorunlu devlet sosyal sigorta prim borçlarının ve uygulanmış mali cezaları ödenilmesine kifayet etmediğinde, ilgili kurumunun Talimatı bankada veya diğer kredi kurumunda muhafaza edilir ve işverenin hesaplarına para yatırıldığında icra edilir;

Zorunlu devlet sosyal sigorta prim borçlarının ve uygulanmış mali cezaları Talimatının banka veya diğer kredi kurumuna dahil olduğu günden 90 gün içinde ödenmediğinde, Talimat geri gönderilir ve bu borca göre Talimat bir daha icraya konulmaz, bu borçları ve mali cezaları  işverenden mahkeme yoluyla alınır.

Sosyal Sigorta Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanununda değişiklikler ve ilaveler yapılarak, 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlülüğe girmek üzere 16 Aralık 2005 tarihinde yayınlandı.

1 Ocak 2006 tarihinden itibaren yürürlülüğe giren Kanun gereği; bireysel sigorta sistemine geçiş yapıldı ve ayrıca Azerbaycan Cumhuriyetinde çalışan yabancı vatandaşlar da zorunlu sosyal sigorta primine tabi olacaktır.

Kanuna göre Azerbaycan Cumhuriyeti kaynaklarından gelir elde eden yabancı uyruklu vatandaşlar zorunlu sosyal sigorta primine tabi tutulacaklar.

Bireysel sigorta sistemine geçişle, her işçinin bir sigorta numarası olacak ve buda toplanan sigorta pirim miktarlarının belirlenmesini mümkün kılacaktır.

Sosyal Güvenlik Sözleşmesi yapılmayan devletlerin vatandaşları Azerbaycan’ı terk ettiğinde Azerbaycan’da toplanan primler onun hesabında kalacak ve emekliliğe ayrıldığı zaman Azerbaycan tarafına düşen kısmı, hesabında toplanan miktardan ödeme yapacaktır.

Çalışanların hastalık izni, doğum izni, çocukların 3 yaşını tamamlayıncaya kadar anneye verilen izin, defin izni gibi sosyal güvenlik hakları mevcuttur. Bunların yanında yaşlılık, sakatlık, aile reisinin ölümü, defin, hamilelik ve doğum, emek gücünü kısmen kaybetme, çalışanların sağlık ve bakımları, çocuklara 3 yaşına kadar  bakım ücreti gibi sosyal nitelikli ücretler ödenmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Sosyal Müdafaa Fonu; zorunlu devlet sosyal sigorta alanındaki yönetimi, yani Azerbaycan’da faaliyet gösteren tüm müessese, idare ve teşkilatlardan, aynı zamanda bireysel müteşebbislik faaliyeti gerçekleştiren kişilerden zorunlu devlet sosyal sigorta primlerinin toplanması ve Cumhurbaşkanının “Azerbaycan Cumhuriyetinde devlet emeklilik sisteminin geliştirilmesi hakkında 4 Ağustos 2003 tarih ve 908 numaralı Fermanı’na uygun olarak emekliliklerin ve onlara eklenen yardımların tayin edilmesi, maliyeleştirilmesi ve ödemelerin kontrolünü yapan tek merkez kurumu haline getirilmiştir.

17 Temmuz 1998 tarihinde Ankara’da imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi”nin onaylanmasının uygun bulunduğuna dair Bakanlar Kurulu Kararı 9 Kasım 2000 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmış olup 9 Ağustos 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında 17 Temmuz 1998 tarihinde Ankara’da imzalanan Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 26’ncı maddesi hükmüne istinaden her iki tarafın yetkili makamları sözleşmenin uygulanmasına ilişkin İdari Anlaşma üzerinde mutabakat sağlanmış ve hazırlanan metin 6-7 Mayıs 2004 tarihinde imzalanmıştır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 13).

3. BÖLÜM

GENEL EKONOMİK DURUM

3.1. Azerbaycan Ekonomisinin Genel Durumu

Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal ve ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir.

SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine geçişte; ekonomik, siyasi, hukuki bir alt yapının olmaması, teknolojinin eski olması, serbest piyasa modelinin bilinmemesi, ermenilerin işgalci tutumu sonucu topraklarının %20’sinin kaybedilmesi, 1.2 milyon kişinin kendi ülkesinde mülteci durumuna düşmesi ve benzeri sebeplerle üretim durma noktasına gelmiş, sonuç olarak da ekonomi üzerinde insiyatif tamamen kaybedilmiştir.

Ülkede siyasi istikrarın sağlanması ve Ermenilerle geçici ateşkese varılmasından sonra dikkatler ekonomi üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır. İşte bunun sonucu olarak 20 Eylül 1994 tarihinde “Asrın Anlaşması” olarak adlandırılan Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi ile dünyanın önde gelen petrol şirketleri arasında “Hazar Denizinin Azerbaycan’a ait Bölümünde Azeri, Çırağ, Güneşli Yataklarının Birlikte İşlenmesi ve paylaşılması Hakkında”  ilk Anlaşma imzalandı.

Bu gelişmeler neticesinde, GSYİH’nın reel seviyesi 1996 yılında, 1988 yılından beri ilk defa %1.3 artmıştır. 1996-2005 yılları arasında GSYİH’deki artış %367.6 (yıllık ortalama %12) olmuştur.

Azerbaycan ekonomisinde 1996 yılından itibaren başlayan büyüme 2009 yılında da sürmüştür. GSYİH bu dönemde % 9,3 artarak 43,1 milyar $’a yükselmiştir. GSYİH’nin Sektörel pay dağılımı; sanayi % 50,0, tarım % 6,4, ticaret % 8,0, inşaat % 7,4, ulaştırma ve haberleşme % 8,6 ve diğer sosyal hizmet ve vergiler % 19,3 olarak gerçekleşmiştir. Kişi başına düşen milli hasıla % 7,9 artarak 4.874,1 $’a yükselmiştir. Yine bu dönemde bir işçinin ortalama aylık ücreti % 8,4 artarak 373,0 $’a yükselmiş, yıllık enflasyon oranı ise % 1,5 olmuştur.

Fiyat artışları, 2010 yılında özellikle gıda ürünlerinde kendini göstermiş; Gıda ürünlerinin fiyatları 2010 yılında geçen yıla göre %7,2 oranında artarken, gıda ürünleri dışındaki malların fiyatları ise %2,3 oranında yükselmiştir. Bu dönemde hizmet fiyatlarındaki artış oranı ise %4,3 olarak gerçekleşmiştir.

2010 yılı itibariyle ülke ekonomisine toplam 9.163,4 milyon Manat (11.454,3 milyon $) kredi sağlanmıştır. Kısa vadeli kredilerin payı %28,0, uzun vadeli kredilerin payı %72,0’dur.

2010 yılı sonu itibariyle dış borçların toplamı 3.9 milyar $ düzeyindedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 13).

GSYİH’ nın Sektörlere Göre Dağılımı (%)

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

3.1.1.  Ekonomik Performans

Yeniliklere hızla adapte olan Azerbaycan, SSCB’nin dağılması ile uzmanlaşma ve iş bölümüne dayalı ekonomik yapılanmanın sona ermesine, Ermenistan savaşı ve Çeçenistan sorunu nedeniyle, ülke sanayi için gereken ara mallarının ithalat yollarının kapanmasına rağmen bütün bu darboğazları aşmayı başarmıştır. Alınan önlemler neticesinde, GSYİH’nın reel seviyesi 1996 yılında, 1988 yılından beri ilk defa %1,3 artmıştır. 1996-2005 yılları arasında GSYİH’ deki artış %367,6 (yıllık ortalama %12)olmuştur. 2009 yılı itibarıyla ülkenin nüfusu 8,9 milyon kişi olup, kişi başına düşen reel GSYİH ise 5.488ABD Dolarıdır.

Bütün bu darboğazların aşılmasında petrol rezervleri önemli bir rol oynamış, yıllardır petrole yatırım yapan Azerbaycan 2005 yılından itibaren milli gelire yansıyacak petrol gelirleri ile yeni bir döneme girmiştir. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $ petrol geliri bekleyen ülke somut ve uygulanabilir projelerle bu geliri halkın yaşam standardının yükselmesine harcayacak hedefler için çalışmaktadır.

Reel GSYİH Büyüme Projeksiyonu (%) 03 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 a 2

* : Tahmini Değerler

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

Savaş ve dağılma sonrası ortaya çıkan sorunlar nedeniyle ekonomide büyük bir bozulma ve dağılma yaşanmış ve bunun sonucunda milli gelirde negatif büyüme yani gerileme ve yüksek enflasyon yaşanmıştır. Milli gelir büyüme hızı 1993’te %-23,1, 1994’te %-19,7, 1995’te %-11,8 olarak gerçekleşmiştir. Mayıs 1994’te gerçekleştirilen ateşkes sonrasında ancak 1996 yılının ikinci yarısından itibaren büyüme başlamış, %1,3’lük pozitif büyüme hızına ulaşılmıştır. 1999-2003 yılları arasında GSYİH artışı ise %9,2’dir. 2007 yılı GSYİH büyüme hızı %25 olarak gerçekleşmiştir. 2008 ve 2009 yılları GSYİH artış oranları sırasıyla %10,8 ve %9,3 olmuştur. SSCB döneminin sona ermesi ile birlikte, ülkenin GSYİH yapısı da değişmiştir. Bağımsızlığın gerçekleştiği yıl olan 1991 yılında sanayi sektörünün GSYİH’ya katkısı %23,6 iken, 2003 yılında bu oran%37,8’e yükselmiştir. Ticaret, inşaat, ulaştırma ve haberleşme sektörlerinin de GSYİH’daki payı bağımsızlık sonrasında yükselmiştir. Sanayi sektörünün GSYİH’daki payı artarken, tarım sektörünün payında da düşüş gözlenmektedir. Tarım sektörünün payı 1991’de %30,4 iken, 2003 yılında bu oran%13,1’e düşmüştür. 2008 yılında GSYİH’nin Sektörel pay dağılımı; sanayi % 57,4, tarım % 5,9, ticaret% 6,0, İnşaat % 7,6, ulaştırma % 5,1, haberleşme % 1,9 ve diğer sosyal hizmet ve vergiler % 16,2 olarak gerçekleşmiştir.

Petrol sektöründe faaliyet gösteren kamu şirketlerinin yanı sıra özel şirketler de başarılı olmuştur. Petrol sektöründeki faaliyetler sayesinde inşaat ve haberleşme gibi alt sektörlerin ekonomiye katkısı yüksek olmuştur.

Dağılma sonrası ekonomik sorunlar ve savaş ekonomisi nedeni ile enflasyon oranları dört haneli rakamlara yükselmiştir. 1994 yılı Mayıs ayında gerçekleştirilen ateşkes ve alınan tedbirler ile birlikte 1995 yılından itibaren enflasyon düşüş eğilimi göstermiştir.

Doğrudan yabancı yatırımlar Azerbaycan’ın ekonomik canlanmasında anahtar rolü oynamıştır. Azerbaycan ülkedeki ekonomik sorunların aşılması ve istikrarın sağlanması neticesinde özellikle petrol çıkarma ve işleme sanayi bakımından yabancı yatırımlar açısından çok cazip bir pazar haline gelmiştir.Ülke ekonomisi çift yapılıdır. Bir yandan petrol (hidrokarbon) ve ona bağlı hizmetler ile müteahitlik sektörlerinde hızlı bir gelişme eğilimi gözlenirken, diğer yandan petrol dışı sanayi sektörlerinde yatırım eksikliği gözlenmektedir. Bunun sonucunda petrol dışı sektörlerde düşük istihdam, yetersiz vergi geliri ihracat dolayısıyla da ithal ürünlerinde rekabetle başa çıkamama gibi sorunlar yaşanmaktadır.

Doğrudan yabancı yatırımların önemli kısmı petrol üretimi ve çıkarımı alanlarına olmuştur. Sermaye yatırımlarının %60 gibi önemli bir oranı hidrokarbon sektöründedir. Yabancı yatırımcılar imalat sanayi sektörüne yatırım yapmaktan kaçınmaktadırlar. Bunun bir sonucu olarak da sektörün üretimi düşmüştür. Sumgayıt şehri eskiden önemli bir sanayi şehri iken yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı eski canlılığını yitirmiştir.

3.1.2. Devlet Bütçesi

2009 yılında devlet bütçesinin gelirleri önceki yıla göre% 4,1 azalarak 10.325,9 milyon Manat (12.859,2 milyon $), giderleri ise önceki yıla göre% 1,9 azalarak 10.567,9  milyon Manat (13.159,4 milyon $) olarak gerçekleşmiştir.

Bütçe dengesi 300,2 milyon dolar açık vermiştir.2009 Bütçesine göre gelirlerin 15.164,3 milyon dolar giderlerin ise 15.386,1 milyon dolar olması öngörülmüştür. Bu durumda gerçekleşme oranı bütçe gelirlerinde %84,8 olurken giderlerde %85,5 olmuştur.

Bütçe gelirlerinin %39,8’ini oluşturan 5.122,6 milyon dolar Vergiler Bakanlığı, %10,8’ini oluşturan 1.385,6 milyon dolar Devlet Gümrük Komitesi faaliyetlerinden , %47,6’sını oluşturan 6.120,7 milyon dolar Devlet petrol Fonu’ndan, %1,8’ini oluşturan 230,3 milyon dolar da diğer kaynaklardan elde edilmiştir.

Vergiler Bakanlığı tahmin edilen vergi gelirlerini ancak %71,5 oranında toplayabilmiştir. Toplanan verginin %30,9’unu Devlet Petrol Şirketi, %12,5’ini Azerbaycan Uluslararası Operasyonlar Şirketi ödemiştir. Vergilerin %56,6’sı petrol dışı faaliyetlerden elde edilen vergilerdir. 2009 yılı Bütçe gelirleri aşağıda gösterilmiştir.

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

2010 yılında geçen yıla göre %12 oranında artış olan devlet bütçesi harcamalarına bakıldığında en yüksek harcama kaleminin 5.183,8 milyon dolar ve %34,9 oranındaki pay ile ekonominin gelişmesi için yapılan yatırım harcamaları olduğu görülmektedir. Savunma harcamaları ise geçen yıla göre %35,5 oranında artarak 1.481,5 milyon dolar olmuştur (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 14).

BÜTÇE HARCAMALARI

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

3.1.3. Özelleştirme

Azerbaycan’da piyasa ekonomisine geçişin yasal dayanağı 18 Ekim 1991 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Devlet Bağımsızlığı Hakkında kabul edilmiş Anayasa değişikliğidir. 7 Ocak 1993 tarihinde kabul edilen “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun” ise özelleştirmenin yolunu tamamen açmıştır.

1995-1998 yıllarını kapsayan Birinci Özelleştirme Programını müteakiben, ikinci özelleştirme programı ise 10/8/2000 tarihinde Cumhurbaşkanınca tasdik edilmiştir. Birinci özelleştirme programında küçük işletmelerin özelleştirilmesi neticesinde elde edilen tecrübe ile ikinci özelleştirmede orta ve iri ölçekli müesseselerin özelleştirilmesinde ortaya çıkacak problemlerin giderilmesine çalışıldığı görülmektedir.

Azerbaycan’da Ekonomik Reformların derinleştirilmesinde özelleştirme uygulamaları önemli bir role sahiptir. Hazırlanan özelleştirme planlarında; hukuk kurallarının serbest piyasa ekonomisi standartlarına uygunlaştırılması, buna engel olan olumsuzlukları ortadan kaldırılması, tekelleşme ve haksız rekabetin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Ancak, küçük özelleştirmeler dışında bunda başarılı olunduğunu söylemek mümkün değildir. Verimlilik, ihracat veya ithal ikameli üretim, istihdam ve benzeri konuların iyi değerlendirilememesi, teknolojinin yenileştirilememesi, sonradan kiraya verilmesi düşüncesiyle yapılan özerkleştirmeler, yeterince şeffaf olunamaması, özelleştirilen kurumların zararla çalışmasına, verimsiz olmasına, üretim yapılamamasına veya tekel oluşmasına yol açmıştır.

1996-2009 yılları arasında ülkede toplam 556,7 milyon dolar tutarında 43.714 adet küçük müessese ve şirket özelleştirilmiştir. 2009 yılında 668 adet küçük işletme 5 adet anonim şirket olmak üzere toplam 673 müessese özelleştirilmiştir. Elde edilen hasılat ise 72,9 milyon dolar tutarında olmuştur. 2009 yılında kiraya verilen devlet toprak ve işletmelerinden ise 6,1 milyon dolar gelir elde edilmiştir.1996-2009 yılları arasında elde edilen toplam kira geliri ise 46,834 milyon dolardır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 14)

3.1.4. Enflasyon

Azerbaycan, hiper enflasyon yaşamış bir ülkedir. Ermenistan ile yapılan savaş sırasında ülkede sürekli para basılmasından dolayı enflasyon 1994 yılında yüzde 1.664 seviyesine ulaşmış, ancak 1995 yılından itibaren uygulanan sıkı para politikalarıyla fiyatlar kontrol altına alınarak 2003 yılında enflasyon oranı yüzde 2,1’e kadar inmiştir (Somuncuoğlu, 2011, 8)

Enflasyon İstatistikleri:

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

3.1.5. Ücretler

Azerbaycan Cumhuriyetinde 2008 yılında ücretli çalışan işçilerin ortalama aylık ücretleri 275 AZN (335$)’ye yükselmiş ve 2007 yılına oranla % 25,2 artmıştır. Maden ocakları ve madencilik sanayisinde, inşaat sektöründe, maliye ve muhasebecilik, taşınmaz emlak ile ilgili işlerde çalışanlara yüksek aylık ücret ödenmektedir. Düşük ortalama aylık ücret ise tarım ve hayvancılık ile balıkçılık alanlarında çalışan işçilere ödenmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 8).

3.1.6. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler

Bütçe tahminlerine göre, 2010 yılında Azerbaycan’da GSYİH’nın %6,8 artması beklenmektedir. Azerbaycan milli parası Manat’ın dolar karşısında değişim değerinin yaklaşık 0,80 ve petrol fiyatlarının varil başına 45 dolar olması da bütçe parametreleri arasında yer almaktadır.Bütçede yer alan başlıca kalemler aşağıda belirtildiği şekildedir.

Bütçe gelirlerinin 2010 yılında 10,015 milyar Manat (AZN) (12,520 milyar $), bütçe giderlerinin 11,264 milyar AZN (14,080 milyar $) olması beklenmektedir. Bu rakamlar geçen yılın Bütçesine göre gelirlerde% 16,8, giderlerde ise %8,8 azalmayı ifade etmektedir. Bütçe açığı ise 1,249 milyar AZN olacağı beklenmektedir.

Bütçe gelirlerinin %11’i gümrük vergileri ve harçlar, %39,7’si Maliye Bakanlığı tarafından toplanacak vergiler, %49,1’i Devlet Petrol Fonu (SOKAR), %0,2’si ise vergi dışı gelirler ile karşılanacaktır.

Bütçe giderlerinin ise, %60,3’ü cari harcamalar, %38,9’u yatırım harcamaları, %0,8’i iç ve dış borç ödemeleri için kullanılacaktır. Cari harcamalar içinde sosyal giderler %52,2 ile birinci sırada yer almaktadır.

Genel yönetim giderleri, belediyeler ve borç ödemeleri Bütçe giderlerinin %9,15’ini oluşturuyor. Savunma ile ilgili harcamalar 1,2 milyar AZN ile harcamaların %10,7’sini oluştururken adli harcamalar 707,0 milyon AZN ile giderler içinde %6,3 oranında yer almaktadır. Eğitim harcamaları 1,276 milyar AZN ile bütçenin %11,3 oranındaki gider kalemini oluşturmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 7).

Kaynak: T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

3.1.7. Devlet Kalkınma Programı

Azerbaycan’da bölgelerin potansiyelinin ve doğal zenginliklerinin verimli bir şekilde değerlendirilmesi ile tarımsal üretimi canlandırmak, petrol dışı sektörler olan sanayi, hizmet, ticaret, turizm gibi diğer alanları geliştirmek, istihdamı arttırmak ve halkın refah düzeyini iyileştirmek maksadıyla Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 11 Şubat 2004 tarihinde Azerbaycan bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına yönelik hazırlanan Devlet Programını onaylamıştır.

Azerbaycan bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına yönelik olarak hazırlanan Devlet Programı, 2004 – 2008 yılları arasında bölgelerin gelişmesini ve kalkınmasını öngörmüş, buna bağlı olarak da devletin ekonomik politikalarının ve desteğinin asıl yönlerini ortaya koymuştur. Planın büyük ölçüde hedeflerine ulaştığı açıklanmıştır.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 2009-2013 yılları arasında ‘Bölgelerin Sosyo Ekonomik Kalkınma Planı’nı imzalamıştır. Planın temel öngörüleri arasında işsizliğin azaltılması önemli yer tutmaktadır. Planın diğer hedefleri arasında doğal kaynakların ülke kalkınmasında daha etkili bir şekilde değerlendirilmesi, petrol dışı ekonominin güçlendirilmesi, eğitimde kalitenin artırılması, insan kaynaklarının geliştirilmesi, alt yapının iyileştirilmesi, iş adamlarına desteğin artırılması, ihracata yönelik üretimin teşvik edilmesi, halkın kamu hizmetlerinden daha kolay yararlanması öngörülmekte; planın uygulanmasında her bir kamu idaresinin görev ve yetkileri belirlemektedir. Planın uygulanmasının takibi bizzat Cumhurbaşkanı tarafından yapılmaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 15).

3.2. Sektörler

3.2.1. Tarım Ve Hayvancılık

Azerbaycan, iklim ve toprak yapısı bakımından tarıma elverişli bir ülkedir. Güney bölgelerinde bir sezonda 2 ürün almak mümkündür. Damızlık, tohumluk, fidan, fide, gübre, ilaç gibi girdilerin kullanılmaması, makina ekipman yetersizliği, kredi temini gibi temel sorunlar ile pazara ulaşmada yaşanan sıkıntıların aşılması halinde tarım kesiminde patlama yapabilecek durumdadır   (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 16).

Tarım Azerbaycan ekonomisinin petrolden sonra ikinci önemli sektörüdür. Toplam işgücünün %40’ı tarım sektöründe istihdam edilmektedir.

İklimi tarımsal üretime oldukça elverişli olan Azerbaycan’ın başlıca tarım ürünleri pamuk, tütün, çay, zeytin, sebze ve meyvedir. Ham ipek üretimi ve buna bağlı olarak dut ağacı tarımı da oldukça yaygındır. İyi kalitede zeytin üretilmesine rağmen zeytinyağı ve sabun üretimi Ermenistan’da gerçekleştirilmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 8).

Azerbaycan nüfusunun %49’u köylerde yaşamaktadır. Toplam 4.243 köy bulunmaktadır. 86.600 km ² araziye sahip olan Azerbaycan’da ekilebilir alanlar %18’dir. 2009 yılında tarımsal üretim bir önceki yıla göre % 3,8 artarak 3.433,4 milyon Manat’a (4.291,8 milyon $’a) yükselmiştir.

Tarımda, Sovyetler birliği döneminden kalma kollektif mülkiyete dayalı kolhoz ve sovhoz işletmeleri tarafından üretim yapılmakta iken yapılan ıslahat ve özelleştirme programı çerçevesinde özel mülkiyete dayalı üretim yapısına geçilmiştir. (Toprak reformu hakkında ilk kanun 1996 yılının Haziran ayında kabul edilmiştir. Bu kanun ile tarıma elverişli toprakların özelleştirilmesi imkanı yaratılmıştır.) Cumhuriyetin sınırlarını teşkil eden 8,6 milyon hektarın 3,8 milyon hektarı (%44,2) devletin mülkiyetinde kalması, 2,7 milyon hektarının (%31,4) Belediyelerin mülkiyetine verilmesi, 2,1 milyon hektarın (%24,4) ise özelleştirilmesi öngörülmüştür.

Özelleştirme programı çerçevesinde özel mülkiyete verilecek 1.395 bin hektar sahanın 1.375,5 bin hektarı özelleştirilmiş, toprak sahibi olacak ailelerin %98.6’sı bu haktan yararlanmış, ortalama bir aileye 1.6 hektar toprak verilmiştir.

Tarım sektöründe iyileştirme ve reform çalışmalarında önemli mesafe alınmıştır. Sovhoz ve Kolhozlara ait makine ekipmanların, binaların özelleştirilmesi artık tamamlanmış durumdadır. Özelleştirilmiş emlakın değeri, özel mülkiyete verilmesi planlanan devlet emlakının % 99,5’ini oluşturmaktadır.

Ancak; ilmi araştırma ve öğretim müesseseleri, veterinerlik hizmet merkezleri, tohumculuk ve damızlık işletmeleri ile balık yetiştirme merkezleri özelleştirme kapsamı dışında tutulmuştur.

Elverişli iklim koşulları Azerbaycan’da çok zengin ürün çeşidinin yetiştirilmesine imkan sağlamasına rağmen makine ekipman yetersizliği, kaliteli tohum ve gübre kullanılmaması ve bankacılık mevzuatındaki yasal eksiklikler sonucu tarımsal kredilerin açılamaması nedeniyle ülkenin potansiyelinden bugün itibariyle yeterince istifade edilememektedir.

Bugün tarım alanında faaliyet gösteren işletmeler yeni yatırım yapmak, teknoloji kullanmak imkânına sahip değiller. Yukarıda belirten nedenlere ek olarak elektrik enerjisinin nispeten pahalı olması, yeterince sulama yapılamaması, nakliye, ambalaj sanayinin yetersizliği, iletişimin zayıflığı, tarım sektörünün hızlı gelişmesine engel teşkil etmektedir.

Tarımsal üretimde beklenen verim artışına ulaşamamasının temel sebeplerinin başında, özelleştirme programı sonucu ekilebilir alanların ekonomik ölçek kriterleri dikkate alınmadan, herkese toprak vermek adına çok küçük parçalara bölünmüş olması yer almaktadır.

Yapılan düzenlemeler ve özelleştirme neticesinde; et, süt, ekmek, pamuk, meyve, sebze, şarap, tütün, çay üretimi yapan ve tekniği, kimyevi, satış vs. hizmeti gösteren devlet müesseselerinin tamamı özelleştirilmiş veya anonim şirket statüsüne kavuşturulmuştur.

Planlı üretim lağvedilmiş, fiyatlar serbestleştirilmiş, ithalat ve ihracat libere edilmiş olmakla beraber, belirli grupların tekel oluşturmasının tamamen önüne geçilememiştir. Tarım ürünlerinin üretimi için gerekli malzemelerin ithalatında gümrük rüsumu kaldırılmıştır. Tarım ürünleri üreticileri bütün vergilerden (toprak vergisi hariç) ve önceki vergi borçlarından beş yıl müddetince muaf tutulmuşlardır.

Azerbaycan Tarım Bakanlığı verilerine göre; ülke topraklarının 1.2 milyon hektarı değişik derecelerde tuzlaşmıştır. 1.3 milyon hektarı ise muhtelif derecelerde erozyona maruz kalmaktadır. 50.000 hektardan fazla alanda kirlenme nedeniyle ekim yapılamamaktadır. Özellikle Kür-Aras nehirleri arasında bulunan özelleştirilmiş toprakların tuzlaşması ve su altında kalması büyük rahatsızlık yaratmaktadır.

Azerbaycan’ın su rezervleri 31.2 milyar m ³ civarındadır. Umumi gücü 21,5 milyon m ³ olan 153 baraj, 8.000 artezyen kuyusu bulunmaktadır. Su kanallarının uzunluğu 73.300 km teşkil etmektedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 17).

Petrolden sonra ihracatta en önemli ikinci sektör olmasına rağmen tarım sektörünün ihracat gelirlerindeki payı Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre 2007 yılında yalnızca %8 olmuştur. Söz konusu istatistiklerin ülkenin en büyük konsorsiyumunun petrol ihracatına ilişkin verileri kapsamaması nedeni ile tarımın ihracat gelirleri içindeki payı gerçekte çok daha düşüktür. 1990’lar boyunca önemli üretim kaybı yaşayan sektör, 1998’den itibaren pozitif büyümeye geçmiş ve 2003-2007 dönemi boyunca ortalama % 4,5 civarında yıllık büyüme göstermiştir. Sektör ülkenin gıda ihtiyacını karşılayamamakta ve hala büyük ölçüde devlet sübvansiyonları ile ayakta durmaktadır. Sektörün toplam üretime katkısı 1990’ların başında % 30 iken, 2007 yılında % 6’ya gerilemiştir. Bunun başlıca nedeni sektördeki yapısal verimsizlik ve aynı zamanda petrol sektöründeki hızlı gelişmedir. Toprak Reformu kapsamlı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Hükümet kollektif şirketler (Kolhozlar) ve devlet çiftliklerini (Sovhozlar) büyük ölçüde tasfiye etmiştir. Bu durum, sektörde küçük holdinglerin hakim hale gelmesine neden olmuştur. Özel çiftliklerin ortalama büyüklükleri 8 hektarın biraz  üzerindedir. Bununla birlikte özel çiftliklerin sayısı sektördeki birleşmeler sayesinde azalmaya başlamıştır. Özel çiftlikler iç pazarın ihtiyaçlarına göre üretim yapmaktadır. 2006 yılında sektördeki toplam üretimin %96’sı özel çiftlikler tarafından yapılmıştır. Bu oran 1995 yılında % 60’tır. Finansman sorunları nedeni ile modern ekipman, gübre ve diğer gerekli girdilere ulaşımda sorunlar bulunmaktadır. Bu da sektörün büyümesine engel olmaktadır. Kırsal altyapının yetersiz olması da büyümenin önündeki diğer bir engeldir. Altyapı eksiklikleri nedeni ile çiftçiler perakende pazarını geliştirememektedir (Somuncuoğlu, 2011, 9).

Başlıca Tarım Ürünleri Üretimi (Bin Ton)

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

3.2.2. Sanayi

Azerbaycan’ın son derece zengin petrol kaynaklarına sahip olması neticesinde sanayinin temelini kimya, petro-kimya, makine imalat sanayi oluşturmuştur. SSCB Cumhuriyetlerin birbirine bağımlılığını artıran, bir anlamda zorunlu kılan bir ekonomik ve siyasi yapı arz etmesi sonucu, bağımsızlığını kazanan Azerbaycan, ekonominin her alanında olduğu gibi sanayi sektöründe de çok güç günler yaşamıştır. Çok eski teknoloji ile üretim yapılması, hammadde ve yedek parça yokluğu gibi nedenler ülke ihtiyaçlarının çok üstünde kapasiteye sahip bu fabrikaların ya kapasitesinin çok altında üretim yapmasına ya da kapanmasına neden olmuştur  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 17).

Diğer alanlarda olduğu gibi sanayi üretiminde de, 1995 yılına kadar çok büyük düşüşler yaşanmış ancak, alınan tedbirler neticesinde 1996 yılı ikinci yarısından itibaren olumlu gelişmeler görülmeye başlamıştır.

Sanayileşmede esas hedef, petrol ve petrol ürünlerine olan bağımlılığı azaltarak, ekonominin diğer alanlarında gelişmeyi sağlamaktır. Bunun için KOBİ’lerin gelişmesini sağlamak, tarımsal sanayiyi yenileştirmek, iyi eğitimle insanların bilgi ve becerilerini artırmak, nakliyenin, iletişimin güçlendirilmesi hedef olarak görülmektedir.

2010 yılında gerçekleştirilen sanayi üretimi tutarı geçen yıla göre % 2,6 artarak 27,3 milyar dolar tutarında gerçekleşmiştir. Sanayi üretiminin % 75,7’si petrol, gaz ve maden çıkarma sektöründe, % 19,2’si imalat kesiminde, %5,1’i ise elektrik enerjisi, gaz ve suyun üretim ve dağıtımında gerçekleştirilmiştir. Sanayi mahsulleri üretimi petrol sektöründe %1,7 oranında, petrol dışı sektörde %6,6 oranında artmıştır

Sanayi üretiminin %80,0’i özel sektör, kalanı kamu sektörü tarafından gerçekleştirilmiş, geçen yılın aynı dönemine göre özel sektör üretimi %13,8 oranında artmıştır.

Azerbaycan, dünyada enerji bakımından en zengin ülkeler arasında yer almasına rağmen enerji sıkıntısı çekmekte, üretimde yeterince artış sağlanamadığından bu ihtiyacını karşılamakta zorlanmaktadır. 2006 yılında artarak 23.922,2  milyon kw/s olan elektrik enerjisi üretimi, 2007 yılında % 10,4 azalarak 20.336,8 milyon kw/s, 2008 yılında ise % 4,7 artarak 21.292,6 milyon kw/s ulaşmıştır. 2009 yılında ise bu rakam 17,8 milyar kw/s olarak gerçekleşmiştir. Başkent Bakü’nün dışında Azerbaycan genelinde gaz ve elektrik enerjisi sıkıntısı çekilmekte, bu durum, diğer bölgelerde yatırım yapılmasını son derece olumsuz etkilemektedir.

Azerbaycan ekonomisinin en önemli ayağını petrol ve gaz oluşturmaktadır. 2009 yılında petrol üretimi 50,4 milyon ton, gaz üretimi ise 16,3 milyar m ³ olarak gerçekleşmiştir.   Geçen yılın aynı dönemine göre üretim hacminde bu alanda %12,5 oranında artış kaydedilmiştir. Ham petrol üretimi %13,5 oranında artarak 50,4 milyon ton, doğal gaz üretimi ise geçen yıla göre % 0,1 azalarak 23,5 milyar metreküp olarak gerçekleşmiş piyasaya verilen gaz miktarı ise 16,3 milyar metreküp olmuştur. Petrol üretiminin 7,3 milyon tonu devlet tarafından üretilirken, 43,1 milyon tonu özel sektör tarafından üretilmiştir.

2010 yılında, gıda sanayi üretim hacminde %2,3 oranında artış göstermiştir. Son dönemlerde ülkede yeni et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, şekerleme ürünleri, konserve ürünleri vb. gıda ürünleri konusunda modern tesisler kurulmaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 17).

Çok düşük düzeydeki dayanıklı tüketim malları üretimi de son yıllarda artış göstermiştir. 2004-2006 yıllarında klima üniteleri, buzdolabı ve televizyon gibi ürünlerin üretiminde artış meydana gelmiştir. Yine de, iç piyasada üretilen tüketim malları başta Türkiye olmak üzere yabancı ülkelerden ithal edilen daha iyi kalitede uygun fiyatlı malların rekabeti ile karşı karşıyadır.

Son yıllarda hafif sanayi alt sektörlerinin üretim performansında bir zayıflama gözlenmektedir. Örneğin tekstil ve giyim sanayinin üretimdeki payı 1995’ye % 9 iken, bu oran 2006 yılında % 0,5’e gerilemiştir. Söz konusu düşüşte bu sektörlere yatırımın yetersiz oluşu önemli rol oynamaktadır. Sanayi sektöründe şu ana kadar en fazla doğrudan yabancı yatırım çeken sektör petrol ve gaz sektörüdür. Diğer sektörlere yatırımlar iş ortamının yeterince teşvik edici olmaması nedeni ile düşük düzeyde kalmıştır.

3.2.3 Enerji

3.2.3.1. Petrol ve Doğal Gaz Kaynakları

Azerbaycan; bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından bu yana özellikle enerji alanında yürüttüğü politikalar sayesinde, mevcut petrol ve gaz kaynaklarını ekonomiye kazandırmak konusunda, diğer bölge ülkeleri ile kıyaslandığında daha başarılı bir performans sergilemiştir. 1993-2007 yılları arasında, aralarında TPAO’nun da bulunduğu uluslararası petrol şirketleri ile arama, geliştirme, petrol-gaz üretim ve rehabilitasyon amaçlı toplam 30 anlaşma imzalanmış olması, bunun en büyük kanıtıdır.

Ülkenin en büyük petrol üreticisi olan İngiliz BP ve SOCAR (% 10 hisseye sahiptir) ortaklığındaki AIOC, 2007 yılı itibarı ile 33 milyon tonluk üretim gerçekleştirmiştir. Söz konusu rakam bir önceki yıla göre %42 üretim artışı anlamına gelmektedir. SOCAR’ın üretimi ise son on yıllık süreçte durgunlaşmış ve yaklaşık 9 milyon tonda kalmıştır. SOCAR’ın üretimi karada yapılmakta olup, çok uzun süredir devam ettiği için rezervleri azalmaktadır. AIOC ise offshore üretim için Azeri-Çırağ- Güneşli’de (ACG) kapasite artırımı inşaatı yürütmektedir. SOCAR’ın da Güneşli’de offshore üretim planları bulunmaktadır. Ayrıca karasal alandaki eski tesislerini de rehabilite ettirme çalışmaları bulunmaktadır. AIOC’nin ACG petrol sahalarındaki üretimi batı pazarlarına Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattı üzerinden ihraç edilmektedir. BTC Haziran 2006’da tam olarak çalışmaya başlamıştır. BTC aracılığı ile Azeri petrolünün yanı sıra Kazak Kaşagan sahası petrolünün de taşınması öngörülmektedir. Ancak bunun teknik nedenlere bağlı olarak önümüzdeki 10 yıllık süreçte hayata geçirilmesi beklenmemektedir. Buna ilave olarak Kazak petrolünün Azerbaycan’a ulaştırılabilmesi için Hazar Denizi’nde yeni bir boru hattına ya da yeni bir petrol tankeri filosuna ihtiyaç bulunmaktadır.

Azerbaycan’ın offshore Şah Deniz gaz sahası ve ona bağlı olan Güney Kafkas gaz boru hattı projesi(SCP) diğer hidrokarbon projeleridir. Şah Deniz’in 625-725 milyar metreküp arasında gaz rezervi, 101milyon ton yoğunlaştırılmış gaz rezervi bulunmaktadır. Proje, ihracat odaklıdır. Ancak proje kapsamında Azerbaycan’ın Rusya’dan iç tüketim için gaz ithalatı da bulunmaktadır. Proje kapsamında İran da olası bir ithalatçıdır. Ancak Rusya’nın 2006 yılında bin metreküp başına gaz ihraç fiyatını 110$’dan, 2007 yılında 235 $’a yükseltmesi, Azerbaycan’ın 2007 yılında Rusya’dan gaz ihracatını durdurmasına neden olmuştur. Başlıca ihraç pazarı Türkiye olan Şah Deniz (Bakü-Erzurum) gazının üretimine 2006 yılında başlanacak olmasına rağmen teknik sorunlar nedeni ile gecikme yaşanmış, gaz üretimi 2007 yılı Şubat ayında yeniden başlamıştır. 2007 itibarı ile Şah Deniz’de gaz üretiminin 2,8-3 milyar metreküp olduğu tahmin edilmektedir

Azerbaycan ekonomisinin temelinin petrol ve gaz üretimi ve ihracına dayandığı düşünüldüğünde, üretilen petrol ve gaz’ın uluslararası pazarlara ulaştırılması konusu da, sadece Azerbaycan için değil, Türkiye’nin enerji stratejisi açısından da çok önemlidir. Özellikle son dönemde, Rusya’nın dış politika stratejisini petrol-gaz ihraç yollarını kontrol etmek eksenine oturtmuş olması ve bu kozunu tehdit unsuru olarak kullanması, Kazakistan ve Türkmenistan’ı etkilemiş olmakla birlikte, Hazar bölgesi petrol ve gaz kaynaklarının, Azerbaycan Gürcistan Türkiye koridoru üzerinden uluslararası pazara ulaştırılması konusunda Avrupa Birliği ve ABD ile ortak hareket eden Azerbaycan ve Türkiye’yi de yakından ilgilendirmektedir. Özellikle Türkiye’nin uzun dönem kalkınmasının temel ihtiyacı olan enerji arz güvenliği ve çeşitliliğinin önem arz etmektedir. Türkiye’nin gaz ihtiyacının yaklaşık % 20 sinin Azerbaycan’dan karşılanmakta olduğu ve Faz-2 gazının belirli bir kısmının da Türkiye’ye verilmesi durumunda, 2015 yılından sonra bu oranın % 30’lara ulaşmasıyla Azerbaycan-Türkiye arasındaki enerji işbirliğinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Türkiye, Azerbaycan enerji sektöründe; TPAO aracılığı ile güçlü bir şekilde varlığını sürdürmekte olup, 3.2 milyar $’ı aşan yatırımı ile bir Türk kamu şirketinin yurtdışında gerçekleştirdiği en büyük yatırımı gerçekleştirmektedir. Bu projelerde TPAO; ACG (Azeri-Çıralı-Güneşli) Projesi (%6,75), Şah Deniz Projesi (%9), Alov Projesi (%10) hisseleri oranında yer almaktadır. Ayrıca, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ana İhraç Ham Petrol Boru Hattı Projesini hayata geçirmek amacıyla kurulan BTC Co.’da %6,53, Şah Deniz gazını taşıyacak Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı projesinde ise %9 hisseyle yatırımcı konumundadır.

3.2.3.2. Doğal Kaynaklar

Azerbaycan yeraltı kaynakları bakımından çok zengin bir ülkedir. Başlıca kaynakları, kurşun, çinko, bakır, demir cevheri, barit, alüminyum, kobalt, arsenik, mermer, kireç taşı, siyenit, maden tuzu ve kaya tuzudur. Az miktarda altın ve gümüş gibi değerli madenler de bulunmaktadır.

Ülkenin en büyük yeraltı zenginliği petroldür. Petrol (Azerbaycan Türkçesinde neft) ve doğalgaz, Bahar, Kum Adası, Neft Taşları, Neftçala ve Sangaçal’da çıkarılmaktadır.

Kaynakların çoğunun kullanılmasına rağmen, madenciliğin acil modernizasyona ihtiyacı vardır. Demir rezervlerinin 200-250 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Demir cevheri çıkarımı SSCB’nin dağılmasından sonra durmuştur. Bunun nedeni, en önemli alıcı konumundaki Gürcistan’ın düşük kaliteyi öne sürerek demir satın almaktan vazgeçmesidir.

Ancak, Alman ve İngiliz firmaları demir yataklarının rehabilitasyonu ile  ilgilenmektedir. Filizçayda ki polimetalik cevher yataklarında önemli bir potansiyel olduğu tahmin edilmektedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 26).

3.2.4. İnşaat

İnşaat ve müteahitlik hizmetleri faaliyetleri petrol ve gaz sektörlerindeki gelişmeye yakından bağlıdır. Petrol ve gaz boru hatları ve hidrokarbona bağlı altyapı inşaatları sektörün canlanmasında önemli rol oynamıştır. Müteahhitlik hizmetleri sektörü Bakü Supsa petrol boru hattının inşa edildiği 1997-1998döneminde GSYİH’ DA % 12 paya sahip olmuştur. Ancak petrol sektöründe çok az faaliyetin olduğu 2001 yılında sektörün GSYİH’daki payı % 5,8’e gerilemiştir.

Ülkenin batıya açılan petrol ve gaz boru hatlarındaki çalışmalar 2002-2005 döneminde inşaat faaliyetlerinde önemli artış sağlamıştır. Sektörün GSYİH’ya katkısı bu dönemde %15 ve %20 arasında olmuş, ancak inşaat işlerinin önemli kısmının tamamlanması ile birlikte 2006 yılında % 10’a 2007 yılında da %7’ye gerilemiştir.

Sektörün en önemli müşterisi kamu sektörü ola gelmiştir. Ancak son yıllarda petrol sektöründeki hızlı büyüme özel sektörün inşaat faaliyetlerindeki büyümede en önemli aktör olması sonucunu doğurmuştur. Ayrıca işgal altındaki Dağlık Karabağ Bölgesinden göç etmek zorunda kalan göçmenlerin konut ihtiyacı da sektörü etkilemektedir. Başkent Bakü’deki inşaat faaliyetleri özellikle yeni apartman blokları ve ofis binalarının yenilenmesine bağlı olarak artış göstermiştir. Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre 2006 yılında inşa edilen konutların yüzey alanı 1,2 milyon metrekareye ulaşmıştır. Söz konusu rakam 2002 yılı değerinin iki katından fazladır. 2007 yılı Ağustos ayında Bakü’de yeni inşa edilmiş 16 katlı bir binanın çökmesi ve 25 çalışanın hayatını kaybetmesi sektördeki yolsuzluklara dikkat çekmiştir (Somuncuoğlu, 2011, 11).

3.2.5. Ulaştırma ve Telekomünikasyon

3.2.5.1. Ulaştırma

Ekonominin diğer alanları ile birlikte ulaştırma sektörü de gelişmektedir. Ulaştırmada özelleştirme programlarının daha hızlı gerçekleştirilmesi, özel sektörün ve müteşebbisliğin gelişmesine makul ortam oluşturulmasının sonucu, son 10 yılda bu alanda ortalama yıllık olarak %10 artış izlenmektedir.

1996 yılından itibaren ulaştırma sektöründe görünen artış 2009 yılında da devam etmiş ve bu alanda faaliyet gösteren tüzel ve gerçek kişiler tarafından 190,4 milyon ton veya önceki yılla kıyaslandığında % 4,0 daha fazla yük taşınmıştır. Taşınan yüklerin % 49,5’i karayolu, %32,6’sı boru hattı, % 10,9’u demir yolu, % 6,9’u ise deniz taşımacılığı ile gerçekleştirilmiştir.

Ortalama olarak Azerbaycan’da nüfusun her 100 aileden 40’ı binek otomobillerine sahiptir.

Avrupa-Kafkas-Asya ulaştırma koridorunun gerçekleştirilmesi Azerbaycan’ın bağımsızlık yıllarında elde ettiği başarılı sonuçlardan biri olmuştur. Avrupa ve Asya ülkeleri arasında yüklerin karşılıklı ve güvenli olarak taşınması alanında bu koridor ülke ekonomisinin kalkınmasında, kara ulaştırma ağının oluşturulmasına ciddi etki gösteren faktörlerden birine çevrilmiştir.

2010 yılı itibariyle Azerbaycan’da olan kara yollarının uzunluğu 25.021 km teşkil etmektedir. Kara yollarının %92,6’sı sert, %7,4’ü toprak yollar teşkil etmektedir. Kara yollarında genişletme ve iyileştirme faaliyetleri yoğun bir şekilde devam etmekle beraber yaşanan ekonomik kriz ve ihaleleri kazanan bazı firmaların yetersiz olması sebeplerine bağlı olarak gecikmeler yaşanmaktadır.

Demiryolu ulaştırması Azerbaycan ekonomisinin gelişmesinde, ulaştırma altyapısının oluşturulmasında, ülke dahilin de ve ülkelerarası taşımacılıkta önemli role sahiptir.

2010 yılında Demiryolu taşımacılığında yük taşınması 2009 yılına % 6,7 azalarak 22,2 milyon tona ulaşmıştır.

2010 yılında taşınmış yüklerin % 6,0’u deniz taşımacılığı ile gerçekleştir-miştir. 2009 yılı ile mukayesede deniz taşımacılığı ile yük taşınmasının hacmi %11,4 azalarak 11,7 milyon ton olmuştur.

Hava taşımacılığı kuruluşları tarafından 2009 yılında yolcu taşınması 2008 yılı ile mukayesede %32,6 azalarak 941 milyon kişi olmuştur. Hava yolcu taşımacılığının %7,3’ü özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir.

Petrol boru hatları ile 2009 yılında petrol ve petrol türevlerinin taşınması 2008 yılı ile mukayesede %13,7 artmış ve 50,5 milyon ton teşkil etmiştir.

Tramvay ve troleybüs taşıması 2004 yılı Ocak ayından lağvedilmiştir. Şehir elektrikli ulaştırmasının büyük kısmını oluşturan metro ile taşınan yolcuların sayısı 2008 yılı ile mukayesede % 2,8 artarak 2009 yılında 206,1 milyona ulaşmıştır (Bakü Büyükelçiliği, 2011,19 ).

3.2.5.2. Telekomünikasyon

2010 yılında telekomünikasyon alanında faaliyet gösteren müesseseler tarafından 1.115,9 milyon Manatlık telekomünikasyon hizmeti verilmiştir. Bu gelişme 2009 yılı ile mukayesede %12,2 artışı ifade etmektedir. Gelişme hızına göre telekomünikasyon alanı ekonominin diğer alanlarından daha fazla gelişmektedir. Hizmetlerin %22,5’i devlet, %77,5’i ise özel sektör tarafından gerçekleştirilmiştir.

Cep telefonu hizmetinden gelen gelir % 10,5 artarak 785,4 milyon Manat teşkil etmiştir. 1/1/2011 tarihi itibariyle cep telefonu abone sayısı 8,9 milyon olmuş ve her 1000 kişiye düşen cep telefonu sayısı 1001 aboneye ulaşmıştır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 22 ).

Bölgelerde gerçekleştirilmiş telekomünikasyon hizmetlerinin hacminde artış gözlenmektedir. Abşeron ekonomik bölgesinde telekomünikasyon hizmetlerinin hacmi %15,5, Quba-Haçmaz ekonomik bölgesinde %16,4, Dağlık Şirvan ekonomik bölgesinde %29,8, Şeki-Zagatala ekonomik bölgesinde %17,8, Aran ekonomik bölgesinde %15,8, Gence-Gazax ekonomik bölgesinde %13,2, Lenkeran ekonomik bölgesinde %15,4 artmıştır.

3.2.6.   Ticaret

20010 yılında perakende ticaret şebekelerinden halka satılan tüketim mallarının reel hacmi %15,6 artarak 1.115,9 milyon Manat teşkil etmiştir.

Ticaret sektörü değer olarak geçen yıla göre % 9,0 büyüme göstererek 17,1 milyar dolara, para ile verilen hizmetlerin hacmi ise %10,8 oranında artarak 5,8 milyar dolara ulaşmıştır. Tüketilen ürünlerin %64,3’ünü gıda malları, %35,7’sini ise gıda dışı mallar oluşturmuştur. Gıda mallarının satışı %7,5 oranında, gıda dışı malların satışı %13,8 oranında artmıştır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 22).

3.2.7 Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigorta)

3.2.7.1.  Bankacılık

Azerbaycan’da bankacılık sistemi iki seviyelidir. Bir tarafta Azerbaycan Merkezi Bankası, diğer tarafta ticari ve kredi bankaları.Merkez Bankası, hem kredi bankalarının üstlendiği görevi yürütmekte, hem de özel bankaların ve kredi kuruluşlarının denetimini yapmaktadır. Azerbaycan Merkezi Bankasının dışında iki devlet bankası vardır. Azerbaycan Beynel halk Bankası-ABB (%51.1’i devletin) ve Bank Kapital (%100’ü devletin). Bunların dışında 44 özel banka ülkede faaliyet göstermektedir. Bankaların 16’sı yabancı sermayeli bankalar olup, bunlardan 5’i %50 ile %100 arası yabancı sermayeli, 9’u da %50’nin altında yabancı sermayeli ve 2`si yabancı banka temsilcilikleridir. Mevcut 46 bankanın ülke genelinde faaliyet gösteren toplam 420 şubesi bulunmaktadır.

Ekonomide faaliyet gösteren bankaların Azerbaycan sınırları içinde 626 adet şubesi bulunmakta olup, bu şubelerden 38 adedi kamu bankasına, 588 adedi ise özel bankalara aittir.

2010 yılı sonunda bankaların toplam aktif büyüklüğünün 16.613,5 milyon dolar, toplam yükümlülüklerinin de 13.902,1 milyon dolar tutarında olduğu görülmektedir. Bankaların sermaye toplamı ise 2.711,3 milyon dolar düzeyindedir. Bankaların toplam aktif büyüklüğü geçen yıla göre %15,5 artmıştır.

Bu dönem itibariyle bankacılık sektörü 1.319,1 milyon dolar faiz geliri elde etmişken, 689,5 milyon dolar da faiz harcamasında bulunmuştur. Toplamda 629,6 milyon dolar net faiz geliri elde edilmiştir.

Aynı dönem itibariyle faiz dışı faaliyetlerden elde edilen gelir 339,5 milyon dolar, faiz dışı faaliyetler için yapılan gider 564,1 milyon dolar olmuştur. Faiz dışındaki faaliyetlerden sektör 224,6 milyon dolar zarar etmiştir.

Tüm faaliyetler sonucunda 39 banka kar ederken 7 banka zarar etmiştir. Karşılıklar ayrıldıktan sonra sektörün vergiden önceki net karı 350,1 milyon dolar olmuştur.

Devlete ait olan Azerbaycan Beynelhalk Bankası (ABB), pazarın yaklaşık %70’ini elinde tutmaktadır. Ülkenin bütün mevduatının %50’si bu bankada toplanmaktadır. Azerbaycan Merkezi Bankası Başkanı, bu durumun Anti tekel Kanununa aykırı olduğunu söylemektedir. IMF’nin Azerbaycan Hükümetinden ısrarla talep ettiği konulardan birisi de ABB’nın devlete ait olan hisselerinin özelleştirilmesidir. ABB ilk yurtdışı şubesini 2002 yılında Moskova’da, ikinci yurtdışı şubesini ise 2003 Ocak ayında Londra’da açmıştır.

Azerbaycan’da Türk sermayeli ya da ortaklı bankalar da faaliyet göstermekte ve bilgi birikimi ve tecrübeleriyle ülke ekonomisine hizmet etmektedirler. Bu bankalar Ziraat Bankası ortaklığı ile kurulan Azer-Türk Bank, Yapı ve Kredi Bankası (Koçbank) ve Azerbaycan Sanayi Bankası (Azersun Holdinge Bağlı) dır.

Ülkede İkinci piyasalar gelişmemiştir. Bono, poliçe ve çek gibi kambiyo senetleriyle ilgili yasal düzenlemeler bulunmamaktadır. Bu durum ödemelerin nakit olarak yapılmasına sebebiyet vermektedir. Ekonominin kaydı para mekanizmasını sağlayacak yasa, sistem veya ödeme araçlarından yoksun olması,  kayıt dışı ekonomiyi teşvik etmekte ve ticari hayatta çeşitli risk ve sorunların meydana gelmesine yol açmaktadır.

Teminatla ilgili yasa Temmuz 1998 yılında çıkmış olmakla birlikte hangi tür taşınır ve taşınmazların teminat olarak kabul edileceği, bunların satışında nasıl bir prosedür uygulanacağı açık ve net olarak belirlenmediği, gayrimenkul tescil kaydının izlendiği bir merkezin olmaması, her gayrimenkulün statüsüne göre değişik makamlarda kayıt tutulması; gayrimenkulün statüsünün öğrenilmesinde kargaşalara neden olabilmektedir.

İpotek Kanununda ipotek işlemini tescil edecek merkezi bir organın (teşkilatın) kurulması emredilmiş olunmasına rağmen,  bu organ sadece gerçek kişilerin özel emlakı ile ilgili işlemleri kapsayacak şekilde, görünürde Adalet Bakanlığı bünyesinde kurulmuş ancak, İcra Kanunu çıkarılmadığı için henüz faaliyete başlayamamıştır.

Hali hazırda hükmü şahıslara ait gayri menkuller üzerinde tesis edilen ipoteklerin tescilleri A.C. İktisadi İnkişaf Bakanlığınca, gerçek kişilere ait gayrimenkuller üzerindeki ipoteklerin tescili ise icra hakimiyetleri (Vali ile Belediye Başkanlığı karışımı bir organ) tarafından yapılmaktadır. Ancak, bu durumun ileride ihtilaf yaratmasının mümkün olabileceği düşünülmektedir.

Bankaların harici ve dahili her türlü işlemleri Azerbaycan Merkezi Bankası’nın denetim ve kontrolüne tabidir. Bankalar birbirleri nezdinde yabancı para cinsinden hesap açabildikleri halde Azerbaycan para birimi Manat cinsinden hesap açamamaktadırlar.  Bu işlemler,  Merkezi Bank kanalıyla yapılmakta, ancak Merkezi Bank’da bu bakiyelere faiz yürütmediğinden kredi faizlerini, dolayısıyla kredi maliyetlerini aşağı çekme imkanı olmamaktadır.

Firmaların bankalarda hesap açmaları durumunda mutlaka bağlı oldukları yerel vergi organlarına rapor etmeleri gerekir. Vergi organları ise kendilerine tanınan bu hakkı izin mahiyetinde kullanmaktadır.

Yeni Kambiyo rejimi ile bir Azerbaycan vatandaşı daha önceden I. Derece akraba yakınlarına 1 yıl içerisinde sağlık ve eğitim amacı istisna olmak kaydıyla en fazla 10.000 ABD dolarına kadar fatura karşılığında döviz gönderebilirken yapılan yeni düzenlemede, kaynak göstermek şartı ile bu sınır kaldırılmıştır.

Yerli ve yabancı şahıslar yurtdışından getirdikleri ya da kendi adlarına gelen yabancı paranın üzerinde yurtdışına para çıkaramazlar. Yabancı sermaye ile kurulmuş firmalar elde ettikleri karlarını, ülkede çalışan yabancı işçiler ücretlerini ancak vergisini ödediklerini belgelemek şartıyla yurtdışına transfer edebilirler. Belirtilen bu katı kambiyo rejimi, bankaların para akışının dışında kalmasına neden olmaktadır.

İthalatta, her bir ithal anlaşması için azami 25.000 $’a kadar peşin ödeme yapılabilmekte, 25.000 $’ın üzerindeki peşin ödemelerde Azerbaycan Merkezi Bank’ından izin alınması gerekmekteydi. Yeni uygulamayla bu sınır kaldırılmıştır.

Mal bedeli gelmeden ihracatın gerçekleştirilebilmesi ancak, akreditif yoluyla mümkün olmakla birlikte, yüksek komisyon oranları maliyeti yükselttiğinden, firmalar için bu yol cazip olmamaktadır.

Bankacılık sektörü dışında genelde eski düzen devam etmekle birlikte bankacılık sektöründe uluslararası kabul görmüş muhasebe standartları uygulan-maktadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 24).

3.2.7.2.  Turizm

Zengin bir kültürel mirasa ve doğal güzelliklere sahip olan Azerbaycan’a gelen turist sayısı her geçen yıl artmaktadır.

Azerbaycan devleti tarafından “2002-2005 Yıllarında Azerbaycan’da Turizmin Kalkınması İle İlgili Devlet Programı” hazırlanmıştır. Devlet Programına göre ülkeye yabancı turistleri çekmek için yeni turistik tesislerin kurulması öngörülmektedir. Son yıllarda Azerbaycan’da bu konuda önemli ilerlemeler gerçekleştirilmiş ve ülkenin turistik bölgelerde standartlara uygun yeni tesisler kurulmaya gayret edilmektedir.

1997 yılı sonunda Azerbaycan’da devlete ait mevcut büyük otellerin ve dinlenme amaçlı sanatoryumların özelleştirilmesi Cumhurbaşkanı Fermanı ile kararlaştırılmıştır. Devlete ait otellerin özelleştirilmesi yabancı sermayeye de açık bulunmaktadır. Bu amaçla devlet mülkiyetinde olan 96 adet otel ve misafirhane anonim şirket statüsüne kavuşturulmuştur.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan bilgilere göre hali hazırda ülkede 182 turizm şirketi ve 425 otel faaliyet göstermektedir. Bakü’de 181 odalı “Hyatt Regency-Baku”, 159 odalı “Hyatt Park Baku, 61 odalı “Excelsior”, 96 odalı ”Grand Hotel Europe-Baku”, 40 odalı “Radisson SAS Plaza,” 15 odalı “Meridian”, 262 odalı “Crescent Beach Hotel”, 248 odalı “Park Inn Hotel”, 25 odalı “Dolphin”, 24 odalı “Diplomat”, 26 odalı “Yacht Club Hotel” hizmet sunmaktadır. Ayrıca ülkenin muhtelif yerlerinde oteller ve turizm yapıları vardır.

Kültürel mirası korumak amacıyla Şirvanşahlar Sarayı (Bakü) ve Şeki Han Sarayı Mümine Hatun Türbesi ve UNESCO tarafından dünya çapında ehemmiyetli sayılan Karabağlar (Nahcivan) Türbeleri onarılmaktadır. Bu abideler için uygun bir turizm altyapısı vardır. Proje Dünya Bankası kaynağıyla yürütülmektedir. Maliyeti  8.000.000 dolardır. 2002’den başlayarak Azerbaycan her yıl büyük fuarlara iştirak etmektedir: MITT (Moskova), WTM (Londra), ITB (Berlin), MTE (İstanbul). Ayrıca Dağıstan, Kuveyt, Umman, Özbekistan, Moldova ve Ukrayna’daki fuarlara da katılmaktadır. Bakü’de bu yıl beşincisi gerçekleştirilen uluslararası turizm fuarı “AITF” yapılmaktadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 25).

Ülkeye, 2009 yılı içinde turizm amacıyla 1.437.000 kişi gelmiştir. Turistlerden gelen döviz miktarı ise tespit edilememiştir. Son yedi yıl itibariyle, turizm amacıyla ülkeye gelen ve gidenlerin sayısı ile döviz miktarları aşağıda gösterilmektedir.

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Ülkeye, 2006 yılı içinde turizm amacıyla 739.583 kişi gelmiş ve yaklaşık 554,7 milyon dolar turizm geliri elde edilmiştir. 2007 yılında ise bu alanda önemli bir gelişme yaşanmış ve gelen turist sayısı 1.332.701’e çıkarken, turizm gelirleri 758,5 milyon dolara yükselmiştir. Ülkedeki turizm altyapısının yetersizliği ve vize işlemlerinin uzun sürmesi, bu konuda önemli birer handikap yaratmaktadır. Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan bilgilere göre hali hazırda ülkede 182 turizm şirketi ve değişik kategorilerde 242 otel faaliyet göstermektedir.

3.2.7.3.  Sigortacılık

Azerbaycan’da sigortacılık  15 Mart 2008 tarihinde Respublika gazetesinde yayınlanan “Sigorta Faaliyetleri hakkında  Kanun”a ve bu kanuna istinaden Azerbaycan Maliye Bakanlığı’nın çıkardığı Genelgelere istinaden yürütülmektedir. 15 Mart 2008 tarihinde yürürlüğe giren bu kanun sigortacılık sektörüne yeni kurallar getirmiştir. Sigorta Şirketi yöneticilerine ve acentelerine Maliye Bakanlığı’nın yapacağı sınavlar sonucu lisans alma zorunluluğu getirilmiştir. Sigorta Şirketleri için  asgari sermaye zorunluluğu ve borsaya kote olma zorunluluğu (Açık Sehimdar Cemiyeti) getirilmiştir. Asgari sermaye 01.01.2009 tarihine kadar 1 Milyon Manat bu tarihten sonra ise 2 Milyon Manat’tır.

Sigortacılık sektöründe halen 28 sigorta firması, 1 reasürans şirketi, 3 fiziki şahıs broker ile 7 sigorta broker şirketi faaliyet göstermektedir. Ayrıca yabancı sigorta ve reasürans şirketlerinin temsilcilikleri bulunmaktadır.

Yıl toplamında Sigortacılık sektörü prim toplamı geçen yılın aynı dönemine göre %8,9 oranında azalarak 203,3 milyon dolar olmuştur. Sigorta primleri dağılımına baktığımızda hayat sigortası 1,1 milyon dolar, hayat dışı sigorta primleri 165,3 milyon dolar ve zorunlu sigorta primleri de 36,9 milyon dolar olarak pay almıştır. Hayat dışı sigorta içinde en önemli payı 131,6 milyon dolar ile emlak sigortası almıştır. Bunu, 33,6 milyon dolar ile şahsi sigorta izlemiştir.

Buna karşılık aynı dönemde sektörün sigorta tazminatı ödemeleri ise % 7,8 artışla 66,8 milyon dolar olmuştur. En fazla tazminat ödemesini 31,7 milyon dolar ile emlak sigorta ödemeleri oluştururken bunu 18,8 milyon dolar ile sağlık sigorta ödemesi izlemiştir. Hayat sigortası ödemeleri ise 551 bin dolar seviyesinde bulunmaktadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 25).

3.3. Para ve Sermaye Piyasaları

2009 yılında Azerbaycan’da faaliyet gösteren borsaların gerçekleştirdikleri 516  açık artırmada 11,6 milyar manatlık döviz stoku, hisse senedi, gayrimenkul ve teknik amaçlı ürün satışı yapılmıştır.

İster gerçekleştirilen açık artırmaların sayısına göre, isterse de hacmine göre Bakü Bankalar arası döviz borsası ve Bakü Fon Borsası önemli yerleri paylaşmaktadırlar. Bakü Bankalar arası döviz borsasında 2,1 milyar Manatlık döviz satılmıştır. Bakü Fon Borsasında 9,6 milyar Manatlık hisse senedi satılmıştır.

Azerbaycan’da hali hazırda kamil manada sermaye piyasası bulunmamaktadır. Bilhassa ikincil sermaye piyasası konusunda ciddi eksiklikler bulunmaktadır. Ancak gerek bankacılık sektöründe gerekse ikincil piyasa faaliyetlerinin geliştirilmesi hususunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu konularda İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) ve Türkiye Bankalar Birliği ile işbirliği yapılmaktadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2010, 26)

3.4. Doğrudan Yabancı Yatırımlar

3.4.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü

Azerbaycan, doğrudan yabancı sermaye çekme konusunda diğer bölge ülkelerine göre oldukça başarılı olmuş ve 2004 yılında Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından hazırlanan “Doğrudan Yabancı Yatırım Performansı Endeksi”nde 140 ülke arasında birinci sırada yer almıştır. 2004 yılında ülkeye doğrudan yabancı yatırım girişi, GSYİH’nin yüzde 43,4’ü oranında gerçekleşmiş ve kişi başına düşen doğrudan yabancı yatırım 463 dolar olmuştur. Bu rakam, Rusya Federasyonu’nda 80 dolar, Kazakistan’da ise 200 dolar olarak gerçekleşmiştir. Son on yıl içerisinde doğrudan yabancı yatırım girişleri, büyük ölçüde Azerbaycan’ın cari açıklarını finanse etmiş ve ekonomik büyümenin itici gücü olmuştur. Ülkeye yabancı yatırım girişi 2000-2001 döneminde bir durgunluk sürecine girmiş, ancak ilerleyen yıllarda yeni petrol yataklarında çalışmaların başlamasıyla tekrar artmıştır. 2006 yılında Azerbaycan ekonomisine yapılan yabancı yatırım tutarı 5.052,8 milyon dolar olurken, doğrudan yabancı sermaye stoku, 2006 yılı itibariyle 15,6 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Fert basına düşen yabancı yatırım hacmi açısından Azerbaycan 2006 yılında BDT ülkeleri arasında ilk sırayı almıştır. 2007 yılında yabancı sermaye girişlerinde artış yaşanmasına rağmen (6.760,3 milyon dolar), yılsonu için ülkedeki doğrudan yabancı sermaye stoku 9,8 milyar dolar düzeyine gerilemiştir. Bu gelişmenin, petrol alanında yapılan yatırımların tamamlanma seviyesine gelmesi ve son dönemde iyice yükselen petrol fiyatları nedeni ile petrol şirketlerinin karlarını eskisine oranla daha yüksek bir oranda yurtdışına aktarmaya başlamaları, ayrıca Azerbaycan firmalarının yurtdışındaki yatırımlarını artırmaları sonucu ortaya çıktığı belirtilmektedir. Azerbaycan hükümeti bu düşüşün yurt içi yatırımın hızlanması ile kompanse edileceğini öngörmektedir.

Azerbaycan’a doğrudan yabancı yatırımı girişi, büyük ölçüde petrol ve doğalgaz alanındaki projelere bağlı olarak gelişmektedir. 2004 – 2006 yıllarında ülkeye giren tüm doğrudan yabancı yatırımın yüzde 90’dan fazlası bu sektördedir. Diğer sektörlerde ise yatırım ortamının istenen seviyeye gelmemiş olması, altyapının yetersizliği ve bürokratik sorunlar nedeniyle yabancı yatırım yeterince çekilememiştir. Azerbaycan’daki toplam yabancı sermayenin yatırımcı ülkelere göre dağılımı, büyük ölçüde petrol konsorsiyumu AIOC’nin hisse yapısına paraleldir. İngiliz firmaları AIOC’de yüzde 34 paya sahiptir. İngiltere’yi yüzde 25 ile ABD, yüzde 14 ile Japonya, yüzde 9 ile Norveç ve yüzde 7 ile Türkiye takip etmektedir. Yabancı yatırımlar enerji sektöründeki faaliyetlerin gerçekleştiği Bakü kenti civarında yoğunlaşmaktadır. En fazla yabancı yatırım alan bölge ise petrol rafinerisi ve petrokimya endüstrisine sahip olan Sumgayit’tir (Somuncuoğlu, 2011, 13).

3.4.2. Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar

2009 yılında yabancı kaynaklardan gelen sermayelerin hacmi 5.468,6 milyon Dolar olmuş ve önceki yıla göre %20,1 gerilemiştir. Yabancı yatırımcılar ve uluslar arası kurumlar tarafından yapılan yatırımların 1.523,3 milyon Doları (%27,9) İngiltere, ABD, Japonya, Norveç, Türkiye ve Fransa’ya aittir. Yabancı yatırımcılar arasında İngiltere 904,8 milyon dolar ile birinci sırada yer alırken onu 269,9milyon dolar ile ABD, 140,9 milyon dolar ile Japonya, 87,8 milyon dolar ile Norveç izlemektedir. Türkiye 69,6 milyon dolar ile beşinci sırada yer almaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 13).

Ülkelere Göre Yabancı Yatırımlar

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

3.4.3. Yatırımlarda Öncelikli Alanlar

Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin 2009-2013 Yılları Arasında Sosyal-Ekonomik Kalkınması Devlet Programı’nın başlıca amacı ülkenin petrol dışı sektörün kalkınması, ekonominin çeşitlendirilmesi, dengeli ve dayanıklı bölgesel sosyal ekonomik kalkınmanın sağlanması ve halkın refahının artırılmasıdır.

2008-2011 Devlet İnvestisiya (Yatırım) Siyaseti petrol dışı sektörün gelişiminin sağlanması için enerji, tarım, su kaynakları, ulaşım, eğitim, sağlık, ekoloji gibi sektörlere yatırımların yapılmasını amaçlamaktadır.

Azerbaycan esas itibariyle petrol ve doğal gazın üretim ve ticaretine bağlı bir ekonomik yapı arz etmesine rağmen, ülke yönetimi petrol dışı alanlarda yatırımların artırılarak, petrol dışı ekonominin GSYİH içerisindeki payını artırmayı hedeflemektedir. Tarım, hayvancılık, konservecilik, yol, su, enerji nakil hatları, kimya sanayi, sağlık hizmetleri ve çevre sağlığı öncelik yatırım alanları olarak değerlendirilmektedir. Ancak, Azerbaycan’ın kalkınma hamleleri önündeki en önemli engeli serbest piyasa ekonomi mantığının henüz yeterince anlaşılabilmiş olmayışıdır. Piyasada tekilci iktisadi tercihlerin etkinliği açıkça görülmektedir. İdare her ne kadar petrol dışı sektörlerin gelişmesini öngörmekteyse de bu düşüncenin gerçekleşmesinin zaman alacağı tahmin edilmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 13).

3.5. İhracat Sektörleri

2008 yılında Azerbaycan`da 14.698,5 milyon ABD Dolarlık ihracat yapılmış olup; 92,8’i ham petrol ve petrol ürünleri, % 1,2’ü kara, hava ve deniz nakliyat vasıtaları, %1,2`si gıda ürünleri, %0,8’ini az kıymetli metaller ve ondan hazırlanan ürünler, %0,2’ünü kimyasal ürünler, %0,3’ini dokuma maddeleri ve mamulleri, %3,5’ini diğer ürünler oluşturmaktadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 28).

3.6.      Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar

• Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) ile Rusya’nın Gazprom şirketi arasında imzalanan beş yıllık anlaşmaya göre, Azerbaycan 2010 yılından başlayarak Rusya’ya yılda 1,5 milyon m3 doğalgaz ihraç edecek.

• Azerbaycan ve Çek Cumhuriyeti hükümetleri arasında ekonomik, bilim ve kültür işbirliği anlaşması imzalandı

• “AZERKİMYA” Devlet Şirketi ile İtalya’nın “ENI” şirketi arasında anlaşma imzalanmıştır

• Azerbaycan-Türkiye İşadamları Birliği (ATİB) ile “Association of Development Financing Institutions in Asia and Pacific” (ADFIAP) arasında işbirliği anlaşması imzalandı

• Azerbaijan Mikrofinance Association (AMFA) Bakü’de “İnvestorlar Yar markası (Fuarı)” adlı konferans düzenlemiştir

• Bu yıl Bakü’de düzenlenen 15. “Baku Build” Azerbaycan Uluslararası İnşaat Fuarına rekor sayıda (48) Türk şirketi katılmıştır

• 15.  Uluslararası Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri Fuarı Düzenlendi

• Slovenya Cumhurbaşkanı Danilo Türk’ün Azerbaycan’a ziyareti çerçevesinde ekonomik alanda önemli anlaşmalar imzalandı.

• İpek Yolu Ülkeleri arasında ticaretin geliştirilmesi ve kolaylaştırılmasında gümrük idarelerinin rolü konulu 2. Uluslararası Forum düzenlenmiştir.

• Azerbaycan Ekonomi Kalkınma Bakanlığında Fransa İşadamları Teşkilatı (MEDEF) heyeti ile görüş gerçekleşmiştir.

• Belçika’nın Flandriya bölgesinin Yatırım ve Ticaret Acenteliği temsilcilerinin Bakü’ye ziyareti çerçevesinde 1. Azerbaycan-Belçika İş Forumu gerçekleştirilmiştir.

• Bakü’de TRASEKA üye olan ülkelerin uzmanlarının katılımıyla uluslararası seminer gerçekleşmiştir.

• Azerbaycan Avrupa Standartlaştırma Komitesine üye seçilmiştir.

• Londra’da 1. Uluslar arası Azerbaycan Yatırım zirve toplantısı gerçekleşmiştir. Abu-Dabi de Birleşik Arap Emirlikleri-Azerbaycan İş Forumu gerçekleşmiştir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 29).

4. BÖLÜM

EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER

4.1. Genel Durum

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra yönünü batıya çevirmiş bir ülkedir. 1992 yılında BM’e katılmış ve AGİT, AK, İKT, IBRD, EBRD üyesidir. Azerbaycan aynı zamanda IMF, Dünya Bankası, ECO ve NATO’nun  Barış İçin Ortaklık programının da bir üyesidir.

Azerbaycan’da özel sektör ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından 2009 yılında dünyanın 140 ülkesi ile ticari ilişki kurulmuştur. Bu dönemde, dış ticaret hacmi 20.818,2 milyon ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 29).

4.2. Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri

Azerbaycan’da ödemeler dengesi konusunda net rakamlara ulaşmak mümkün olmamaktadır. Dış ticarettin dışında cari işlemler dengesinin diğer kalemlerini oluşturan turizm, sermaye hareketleri gibi alt kalemlere ait veriler açıklanmamakta ya da birkaç yıllık gecikmeyle açıklanmaktadır. Bu durum ödemeler dengesi hakkında sağlıklı bilgi üretilmesini zorlaştırmaktadır. Açıklanan rakamlar itibariyle ticaret fazlası veren bir ülke konumundadır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 29).

Türkiye, Azerbaycan’da 1995-2009 yılları itibariyle petrol ve doğal gaz sektörüne yönelik yabancı sermaye yatırımlarında ABD ve İngiltere’den sonra üçüncü sırada, petrol ve doğal gaz dışı sektöre yönelik yabancı sermaye yatırımlarında ise ikinci sırada yer almıştır.

TPAO’nun Bakü Temsilciliğinden alınan bilgilere göre, TPAO’nun Azerbaycan’daki toplam yatırım tutarı 2.802.000.000 $’a ulaşmıştır.

Kayda girmemiş ve üçüncü ülkelerden gelen Türk sermayesiyle birlikte, Türk firmalarının toplam yatırım miktarının, 5 milyar $’ın üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.

İngiltere, ABD ve Türkiye Azerbaycan’a en çok yabancı sermaye getiren ülkelerdir.

4.3. Yıl İçinde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamalar

Ekonomik ve ticari ilişkilerin kısıtlanmasına yol açan ve 1/4/1998 tarihinde başlatılan yol vergisi uygulaması 2009 yılında da devam etmiştir.

1 Temmuz 1997 tarihinde A.C. Milli Meclisi’nde kabul edilen Devlet Yol Fonu Kanunu’nda yapılan değişiklikle yürürlüğe giren düzenleme ile;

Azerbaycan’a yük taşıyan yabancı ülkelere ait kara nakil vasıtalarının Azerbaycan’da kalış süresine, yükün niteliğine, ağırlığına ve araçların dingil sayısına bağlı olarak belirlenmiş vergileri ödeme yükümlülüğü getirilmiştir.

Yapılan görüşmeler neticesinde 1999 ve 2002 ve 2004 yıllarında (2004 yılında yapılan yeni değişiklik 1/1/2005 tarihinde yürürlüğe girdi) kanunda yapılan değişikliklerle vergilerde hafifletici yeni düzenlemeler yapılmıştır. Ancak yapılan bu düzenlemelere rağmen ülkemizden gelen araçlar için vergiler ciddi maliyet unsuru teşkil etmektedir. Ayrıca, bu vergilerin ikili anlaşmalara bağlı olarak bazı komşu ülkelerden gelen araçlardan alınmaması Türk menşeli mallara dezavantaj teşkil etmektedir.

1/1/2005 tarihinden beri uygulanan Azerbaycan’a dahil olan oto nakliyat vasıtalarının çeşidine, koltuk sayısına, yük alma kapasitesine ve yükle birlikte toplam ağırlığına, dingile düşen ağırlığa, tehlikeli yükler taşınmasına göre yabancı ülkelerin nakil vasıtalarından alınacak yol vergisinin oranları aşağıda yer almaktadır;

1. Otomobil ve Otobüsler için;

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

2. Kamyonlar, römork ve yarı römorklu kamyonlar için, yük alma kapasitesine göre;

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

3. Bu Kanunun 3. maddesinde gösterilen verginin tutarı ağır nakil araçları ile taşınan yüklere göre A.C.’nde gidilen yolun her kilometresi için aşağıdaki tutarlarda artırılır;

nakil araçlarının yükle birlikte toplam çekisi;

– 37 tondan – 41 tona kadar               0.15 $

– 41 tondan – 51 tona kadar               0.30 $

– 51 tondan – 61 tona kadar               0.45 $

– 61 tondan – 71 tona kadar               0.60 $

– 71 tondan – 81 tona kadar               0.75 $

– 81 tondan fazla olduğunda ise        1.80 $

4. Tehlikeli yüklerin taşınmasıyla ilgili Kanunun 3. maddesinde gösterilen vergi tutarları aşağıdaki kadar artırılır;

Az tehlikeli yükler için           %100

Tehlikeli yükler için                % 200

Özel tehlikeli yükler için       % 400

Ülkemiz açısından geçerli olan bu uygulama özellikle iki ülke açısından (İran ve Rusya) fiilen geçerli olmamaktadır.

Ayrıca, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 7 Temmuz 2009 yılında aldığı 104 No.lu karara göre:

1. “Azerbaycan Cumhuriyeti’ne Ait Kara Yollarında Büyük Hacimli ve Ağır Tonajlı Araçların Hareketi ve Onların Hareketine İlişkin Özel İzinlerin Verilmesi Kuralları” ve “Azerbaycan Cumhuriyeti’ne Ait Kara Yollarında Hareket Halinde Olan Araçlara Verilen İzinlere İlişkin Ölçü ve Çeki Parametreleri” Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun 104 nolu Kararı.

2. Araçlara Verilen Ölçü İzinleri

Araçların ölçüleri 1 nolu tabloda belirtilen limitleri geçemez.

Tablo 1

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

3. Araçların Çekişi

Tablo 2

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

4. Araçlarının Dingiline Düşen Yük Ağırlığının Çekisi.

Nakliye araçlarının dingiline düşen yükün ağırlığı aşağıda belirtilen limitleri geçemez:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Çiftlenmiş dingiller, iki eğilimli (bir dingilin her tarafında iki tekerlek olduğunda) tekerlekleri olan römork veya yarı römork için  dingil ağırlığının toplamı dingiller arası mesafelere uygun olarak aşağıdaki göstergeleri geçemez:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Çiftlenmiş dingiller, bir eğilimli (bir dingilin her tarafında bir tekerlek olduğunda) tekerlekleri olan römork veya yarı römork için dingil ağırlığının toplam dingiller arası mesafelere uygun olarak aşağıdaki göstergeleri geçemez:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Üç dingilli, iki eğilimli tekerleklere sahip römork veya yarı römork için dingil ağırlığının toplam dingiller arası mesafe aşağıdaki göstergeleri geçemez:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Üç dingilli, bir eğilimli tekerleklere sahip römork veya yarı römork için dingiller arası mesafe:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

İki eğilimli tekerlekleri olan yük araçları veya otobüsün çiftlenmiş çekici dingil ağırlığının toplamı aşağıda belirtildiğinden fazla olamaz:

Bir eğilimli tekerlekleri olan yük araçları veya otobüsün çiftlenmiş çekici dingilleri için dingil ağırlığının toplamı aşağıda belirtildiğinde çok olamaz:

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Otomobilin veya kombine olunmuş araçların çekici dingili veya dingiller üzerine düşen ağırlık otomobilin veya kombine olunmuş araçların genel çekisinin %25’den az olmamalıdır.

4.4. Ekonomide Liberalizasyon Çalışmaları Ve Özelleştirme

18 Ekim 1991 tarihinde kabul edilen yeni Anayasa ile birlikte yapısal reformlar ile ilgili kararlar da yürürlüğe konmuştur, ilk ve en önemli adım ise, merkezi planlamadan piyasa mekanizmasına geçiş olmuştur. Bu çerçevede kamu işletmelerine, 1992 yılında fiyat ve ücretleri belirleme, kullanılacak girdilerin nereden sağlanacağı ve üretilen malların nerede satılacağına karar verilmesi konularında serbesti getirilmiştir. 1995 yılında fiyat liberalizasyonu, enerji sektörünü de kapsayacak biçimde genişletilmiş ve ülke içindeki enerji fiyatları dünya fiyatları düzeyine yükseltilmiştir. Gıda malları fiyatları da serbest bırakılmış ve tüketim mallarına uygulanan destek programları kaldırılmıştır.

Ateşkesin ilanı ve siyasal istikrarın sağlanması ile birlikte ekonomik istikrarı sağlamaya yönelik politikalar da uygulanmaya başlamıştır. Bu çerçevede bir vergi reformu uygulamaya konmuştur. KDV uygulaması başlatılmış, ham petrol üretimine %25 oranında vergi getirilmiştir.

Özelleştirme, 7 Ocak 1993 tarihinde kabul edilen “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun” çerçevesinde Devlet Emlak Komitesi tarafından yürütülmektedir.

Özelleştirme ve yapısal reformlar yavaş ilerlemektedir. Ülkede işsizlik oranının %20’Iere ulaşması ve bunun sosyal patlamaya sebep olabileceği gerekçesiyle hükümet işletmelerin kapatılması hususunda çekimser davranmaktadır.

Özelleştirme programı satışa çıkarılan işletmelerin sınırlı sayıda olması nedeniyle problemlerle karşı karşıyadır.

Finans sektörünün reformu ise çok yavaş ilerlemektedir. Sovyet döneminden kalan başlıca dört bankadan üçünün birleştirilmesine ancak 2000 yılının Haziran ayında başlanabilmiştir. Bu bankalar Agroprombank olarak bilinen Agrosanayebank ,Amanat Bank ve Prominvestbank olarak bilinen Sanayeinvestbank’tır. Ülke piyasasının büyük çoğunluğuna egemen olan bu bankaların önemli bilanço problemleri bulunmaktadır. Özel sektöre tahsis edilen kredilerin miktarı 1997 ve 1998 yılları arasında yükselmiş olmasına rağmen bu kredilerin çoğunluğu kısa dönemli olup, 2000 yılının ilk çeyreği itibariyle toplam kredilerin %85,6’sını oluşturmaktadır.

Kamu kuruluşları yöneticilerinin güçlerini kaybetmek istememesi ve gücünü statükodan alan devlet kurumları özelleştirmeyi zorlaştırmaktadır.

Azerbaycan’ın piyasa mekanizmasına geçişini ve ekonomik istikran sağlamaya yönelik çalışmalarını uluslararası kuruluşlar da desteklemektedir. Bu çerçevede, Azerbaycan ve IMF arasında makro ekonomik gelişmeyi desteklemek ve ülkeyi petrol gelirlerine hazırlamak amacıyla yardım anlaşmaları imzalanmıştır.

Azerbaycan 1992 yılında, Dünya Bankası’na ve Uluslararası Kalkınma Örgütü’ne üye olmuştur (Benli, 2008, 14).

4.5. Yoksullukla Mücadele

Azerbaycan’ın en büyük problemi toprak bütünlüğünün sağlanamamasıdır. Ermenilerin işgalci tutumu nedeniyle yaşanan savaşın Azerbaycan ekonomisine verdiği zarar 22 milyar $ düzeyindedir. Topraklarının % 20’nin işgal altında olmasının yanında, 1 milyondan fazla Azerbaycan Türk’ü, dünyanın gözü önünde, kendi ülkesinde mülteci durumunda, çadırlarda, barakalarda çok ağır şartlarda yaşamaktadır.

“Yoksulluğun Azaltılması Programı”nda bir kişi için asgari yaşam seviyesi 120 bin Manat, bir başka deyişle beş kişilik bir ailenin asgari yaşam standardı 600 bin Manat (120 $) olarak belirlenmiştir. Bu durum da Azerbaycan halkının % 49’u yoksulluk seviyesinin altında yaşamaktadır. (Bu durumdaki kişilerin günlük geliri 1$ dan azdır.) Hem karlar İttifakı ise kişi başına asgari yaşam seviyesini 300 bin Manat (beş kişilik bir ailenin aylık geliri 300 $) olarak hesaplamaktadır. Bu durumda da ülke halkının % 82’sinin yoksulluk seviyesinin altında yaşadığı sonucu ortaya çıkmaktadır.

Buna bağlı olarak Azerbaycan’da “2003-2005 Döneminde Yoksulluğun Azaltılması ve Ekonomik Kalkınma Hakkında Devlet Programı” 25 Ekim 2002’de düzenlenen bir konferans ile kamuoyuna tanıtılmış, 20 Şubat 2003’de de Cumhurbaşkanı’nca onaylanmıştır. IMF, Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Birleşmiş Milletler, AB, Japonya, ABD ve Azerbaycan’da enerji projelerinde önde gelen şirket BP’nin teknik ve/veya mali destekleriyle hazırlanan bu programın amacı; kısa vadede sosyal güvenliği güçlendirmek, yoksulluk düzeyini azaltmak, dengeli kalkınmayı sağlamak, makroekonomik istikrarı korumak,özelleştirmenin devam etmesini sağlamak ve BM’in 2000 yılında düzenlenen Bin Yıl Zirve Toplantısında kabul edilen kararlardan ileri gelen yükümlülükleri yerine getirmektir (Benli, 2008, 15).

4.6. Sosyo- Ekonomik Kalkınmaya Yönelik Devlet Programı

Azerbaycan’da bölgelerin potansiyelinin ve doğal zenginliklerinin verimli bir şekilde değerlendirilmesi ile tarımsal üretimi canlandırmak, petrol dışı sektörler olan sanayi, hizmet, ticaret, turizm gibi diğer alanları geliştirmek, istihdamı artırmak ve halkın refah düzeyini iyileştirmek maksadıyla Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 11 Şubat 2004 tarihinde Azerbaycan bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına yönelik hazırlanan Devlet Programını onaylamıştır.

Azerbaycan bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına yönelik olarak hazırlanan Devlet Programı, 2004 – 2008 yılları arası ayrı-ayrı bölgelerin gelişmesini ve kalkınmasını öngörmekte, buna bağlı olarak da devletin ekonomik politikalarının ve desteğinin asıl yönlerini ortaya koymaktadır. Devlet Programının hazırlanmasında en önemli amaç, Azerbaycan bölgelerinin mevcut potansiyelinin verimli bir şekilde değerlendirmek, ekonominin farklı alanlarının geliştirilmesini sağlamak, sanayi kuruluşlarının faaliyetlerini genişlemesini sağlamak, ihracata dayalı üretimi desteklemek, yerli girişimcilik faaliyetlerinin desteklenmesi suretiyle, halkın refah düzeyini iyileştirmek, istihdamı artırmak ve ülke ekonomisinin dinamik bir şekilde gelişmesini temin etmektir.

Bu amaçlara ulaşmak için ise, bölgesel kalkınma planı çerçevesinde:

·    Şirketlerin üretim faaliyetlerini artırmak ve yeni sanayi birimlerini oluşturmak;

·    Yerli kaynakların verimli bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak;

·    Tarım sektöründe reform çalışmalarını hızlandırmak için, bölgelerde çiftçiler ve
diğer tarımsal üretim yapan birimlere destek maksadıyla danışmanlık merkezleri
kurmak,  tohumculuk  piyasasını  geliştirmek,  teknolojik destek birimleri oluştu-

rmak ve diğer zaruri tedbirleri gerçekleştirmek

·   İşadamlarının bölgelere yatırım yapmaları için uygun koşulların oluşturulmasını
sağlamak;

·   Yeni iş yerlerinin açılmasını desteklemek ve böylece istihdamı artırmak;

·    Kamusal hizmetleri iyileştirmek gibi önemli hedefler belirlenmiştir.

Programda Azerbaycan on ekonomik bölgeye ayrılmıştır. Bunlar:

• ABŞERON EKONOMİK BÖLGESİ (Abşeron Rayonu, Hızı Rayonu, Sumgayıt şehri)

• GENCE – GAZAH EKONOMİK BÖLGESİ (Agstafa, Daşkesen, Gedebey,Goranboy, Hanlar, Gazah, Samuh, Şemkir, Tovuz rayonları, Gence ve Naftalanşehirleri)

• ŞEKİ – ZAKATALA EKONOMİK BÖLGESİ (Balaken, Gah, Gabele, Oğuz, Zakatala,
  Şeki rayonları)

• LENKERAN EKONOMİK BÖLGESİ (Astara, Celilabad, Lerik, Masa lı, Yardımlı,
  Lenkeran rayonları)

• GUBA – HAÇMAZ EKONOMİK BÖLGESİ (Deveçi, Haçmaz, Guba, Gusar,
  Sıyezen)

• ARAN EKONOMİK BÖLGESİ (Ağcabedi, Ağdaş, Beylegan, Berde, Bilesuvar,Göyçay, Hacıgabul, İmişli, Kürdemir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar,Zerdab rayonları, Ali-Bayramlı, Mingeçevir ve Yevlah şehirleri)

• YUKARI KARABAĞ EKONOMİK BÖLGESİ (Ağdam, Terter, Hocavend, Hocalı,
  Şuşa, Cebrayıl, Füzuli rayonları, ve Hankendi şehri)

• KELBECER – LAÇIN EKONOMİK BÖLGESİ (Kelbecer, Laçın, Zengilan, Gubatlı)

• DAĞLIK ŞİRVAN EKONOMİK BÖLGESİ (Ağsu, İsmayı lı, Gobustan, Şamahı)

• NAHÇİVAN  EKONOMİK  BÖLGESİ  (Nahçıvan  şehri,  Babek,  Culfa,  Ordubad,
  Sederek, Şahbuz, Şerur rayonları)

Ekonomik bölgeler, sahip oldukları potansiyel, doğal zenginlik ve çalışabilir nüfus gibi özellikleriyle bir birinden ayrılmaktadır. Ekonomik, coğrafi ve tarih bakımından biri birinden farklı olan bölgeler aşağıda belirtilmiş hususlar dikkate alınarak sınıflandırılmıştır:

·     ekonomik ve coğrafi konumu;

·     doğal zenginlik ve tabii kaynaklar;

·     nüfus yoğunluğu;

·     bölgenin alan ve toprak yapısı;

·     tarihi öncelikler.

·     Rüşvetle Mücadele Programı

Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 3 Aralık 2004 tarihli fermanı ile kabul edilen “Korrupsiyaya Qarşı Mübarizә Qzrә Dövlәt Proqramı”, rüşvetle mücadelede kanuni altyapının oluşturulması, hukuki organların çalışır hale getirilmesi, ekonomik ve sosyal alanda tedbirler, alınmasını öngörmektedir. Devlet memurlarının maaşlarının aşamalı olarak iyileştirilmesi, etik davranış kodeksinin kabul edilmesi, işe başlamaya ilişkin kuralların belirlenmesi gibi tedbirleri içermektedir. Program çerçevesinde rüşvetle mücadelede ihtisaslaşmış olan “Devlet Memurluğunun Yönetim Şurası”, “Rüşvetle Mücadele Komisyonu”, “Azerbaycan Cumhuriyeti Baş Prokuroru” yanında “Rüşvetle Mücadele Başkanlığı”da kurulmuştur (Benli, 2008, 16).

4.7.Petrol ve Gaz Gelirlerinin Uzun Süreli Kullanılması Stratejisi

2008 yılından itibaren artması beklenen petrol ve gaz gelirlerinin bir yandan eninde sonunda tükenecek olması, öte yandan gelecek nesillerin de bu zenginliklerden faydalanmasının temini, ekonomik istikrarın sürdürülmesi, refahın artırılması için uzun vadeli bir strateji oluşturulmasını zorunlu hale getirmiştir.

Bu amaç ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 27 Aralık 2004 tarihli fermanı ile “Petrol ve Gaz Gelirlerinin İdaresine İlişkin Uzun Vadeli Strateji” kabul edilmiştir.

Stratejide;

• Petrol dışı sektörlerin, reyonların, KOBl’lerin kalkınması;

• Altyapının geliştirilmesi;

• Yoksulluğun azaltılması ve diğer sosyal sorunların çözümlenmesi;

• Teknolojik düzeyin geliştirilmesi;

• “İnsan kaynakları/beşeri sermaye”nin geliştirilmesi;

• Savunma sanayinin gelişmesi;

• Kaçkınların anavatanlarına dönüşlerine ilişkin tedbirlerin alınması hedeflenmek-tedir (Benli, 2008, 17).

4.8. Azerbaycan Para Birimi Manat’ın Yenilenmesi “Denominasiya Fermanı”

Ulusal Para Birimi Manat’ın değerinin korunması için Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından 7 Şubat 2005 tarihinde imzalanan ferman ile 1 Ocak 2006’dan itibaren 1 Yeni Manat 5000 Eski Manat’a eşdeğer olacaktır. Bu fermanın imzalanması Azerbaycan’ın geleceğe inançla baktığının bir göstergesidir.

4.9. Dış Yardımlar

Asya Kalkınma Bankası (ADB), Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Dünya Bankası’nın Azerbaycan’da faaliyetleri bulunmaktadır.

Bu bankaların başlıca amacı geçiş sürecinde olan Azerbaycan’a politik tavsiyelerde bulunmak, yatırımlar ve kamu bütçesinin finansmanın sağlanmasına ve yardım koordine etmeye yardımcı olmaktadır.

ADB 2001 yılında sosyoekonomik kalkınmayı arttırmak ve yoksulluğu azaltmak için Azerbaycan’da faaliyete başlamıştır. Amaç ekonomik büyüme ve insani gelişim için destek sağlamaktadır. ADB’nin faaliyetleri arasında mülteciler ve harp sebebiyle memleketini terk etmeye mecbur kimseler dahil yoksullara yardım, daha fazla ve daha iyi iş imkanları yaratmak ve ekonomik gelişime katkı sağlamak için petrol dışındaki sektörler için destek sağlamak bulunmaktadır.

Dünya Bankası Azerbaycan’daki reformları hızlandıracak anahtar politik değişimleri oluşturmak, petrol kaynaklarının yönetiminde hükümetin kurumsal kapasitesini kuvvetlendirmek için Azeri Hükümetle çalışmaktadır. Dünya Bankası’nın Bakü’de Temsilcik Ofisi vardır. Dünya Bankası’ndan, Azerbaycan Sağlık Bakanlığı’na Azerbaycan’da Merkez Klinik Hastanesi’nin beş bölgede yan kuruluşunun oluşturulması için 5 milyon ABD Dolarlık bir borç verilmiştir.

Dünya Bankası 12 Mart 2002 tarihinde 60 milyon dolarlık “İkinci Yapısal Düzenleme Kredisi (SAC-II) “ni hükümetin son iki senedir üzerinde yoğunlaştığı ekonomik reformlar desteklemek amacıyla onaylamıştır.

2001 yılı Haziran ayında ise üç proje onaylanmıştır.

1- Sağlık Reformu Projesi (5 milyon ABD Doları)

2- Finansal Sektör Teknik Yardım Projesi (5.4 milyon ABD Doları)

3-anayol Projesi (40 milyon ABD Doları)  (Duran, İTO, 2002,17)

5. BÖLÜM

AZERBAYCAN PAZARINA GENEL BAKIŞ

5.1. Dış Ticaret Mevzuatı

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde dış ticaret işlemleri; 24/6/1997 tarihinde  onaylanan Cumhurbaşkanı Fermanı, Katma Değer Vergisi’nden Muaf Olan Malların Listesi hakkında 124 nolu Karar ile Gümrük Vergilerinin Oranları hakkında 12 Nisan 2001 tarih ve 80 nolu Karar hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir.

İhracat İşlemleri: Ülke sınırları içerisinde üretilen veya ithal edildikten sonra yeni bir üretim sürecine sokularak mamul hale getirilen malların ihracı gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe yapılabilmektedir.

Bakanlar Kurulu tarafından yapılan veya ilgili devlet organlarından izin alınarak gerçekleştirilen ihracat işlemleri dışında kalan bütün diğer malların ihracı Gümrük Organlarına beyan edilerek gerçekleştirilmektedir.

Kredili ihracat işlemlerinde ihracatı yapan şirketin devlet şirketi veya en az %50’si devlete ait olan şirketler olması halinde, anlaşmaların mutlaka İktisadi İnkişaf Bakanlığı’na kaydedilmesi gerekmektedir. Diğer hallerde kredili ihracat Gümrük Organlarına önceden beyan edilerek gerçekleştirilebilmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde devlet kuruluşlarında üretilmiş malların ihracı  ancak,üretimi gerçekleştirenlere ürün bedelleri tam olarak ödendikten sonra  mümkün olabilmektedir.

Yeniden ihracat işlemlerinde ise (Reeksport)  ihracat işlemleri ile ilgili yapılan anlaşmalar Azerbaycan Cumhuriyeti’nin uluslararası yükümlülükleri gereğince belirtilen durumlarda İktisadi İnkişaf Bakanlığı’ndan kayıttan geçirilmesi, diğer hallerde ise Gümrük Organlarına beyan edilmesi ile gerçekleşmektedir.

Konsinye ticaretinde süre, malların Gümrük Organlarına beyan edildiği günden itibaren en fazla 180 gündür. Satıştan elde edilen hasılat malların satışından itibaren 10 iş günü içerisinde Azerbaycan Cumhuriyetin deki banka hesabına yatırılmalıdır.

Geçici ihraç amacıyla gönderilen mallar Gümrük Vergileri ödenmek şartıyla gönderildikleri ülkelerde satılabilir. Aksi taktirde mallar 30 gün içerisinde tekrar geri getirilmelidir.

İthalat İşlemleri: Azerbaycan Cumhuriyeti’ne gerçek ve tüzel kişiler tarafından kendi dövizleri ile konsinye veya devlet garantisine bağlı olmayan krediler hesabına yapılan ithalat işlemleri ile ilgili yapılmış anlaşmalar (Bakanlar Kurulu tarafından yapılan ve ilgili devlet organlarından izin veya lisans alınarak gerçekleştirilen ithal işlemleri hariç) Gümrük Organlarına beyan edilmek suretiyle gerçekleştirilmektedir.

Gerçek ve tüzel kişiler tarafından ithal edilen malların gümrük değerlerinin kontrolü yapılmakta olup, bu işlemler Gümrük Organları tarafından gerçekleştiril-mektedir.

Bazı stratejik malların ithalatı (silah, barut, patlayıcı maddeler vs.) Bakanlar Kurulu’nun izni ile gerçekleştirilmektedir.

Barter yoluyla yapılan dış ticaret işlemlerinde, eşdeğer malların gönderilmesi ve teslim süresi en fazla 90 gündür. Mallar gönderilmediği takdirde mal bedeli mukavelede belirtilen döviz cinsi ile 10 iş günü içinde alacaklının banka hesabına yatırılmalıdır. Ayrıca, barter işlemleri İktisadi İnkişaf Bakanlığı’nın iznine tabidir.

Geçici kabul işlemlerinde, ihracat ve ithalat işlemlerini yapan devlet müessesesi ise İktisadi İnkişaf Bakanlığı’ndan izin alınarak, gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılması halinde ise Gümrük Organlarına beyan edildikten sonra gerçekleştirilir.

Ayrıca, kuralların Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kararı ile  belirlenmesi kaydıyla İktisadi İnkişaf Bakanlığı’nın izni ile sınır ticareti  yapılabilmektedir.

İhraç edilen malların bedelinin önceden ödenmiş olması veya gayri kabili rücu akreditif yolu ile veyahut yetkili bankaların teminatının bulunması suretiyle ihracının gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir. Malların ülke dışına çıkarılmasında bu üç yöntemden birinin kullanılmış olduğunun Gümrük Organlarına tevsiki gerekmektedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 43).

Gümrük Vergileri : Azerbaycan’a ithalat esnasında mal guruplarına göre nisbi olarak %0, % 0,5, %1, %3, %10, ve %15 olarak Gümrük Vergisi uygulanmaktadır.

Maktu vergi oranları ise ölçü birimlerine göre (kg., lt., adet, m ² , m ³ , cm ³ , metre, çift) farklılık arz etmekte ve ABD Doları ile 0.06 sentten 40 ABD Dolarına kadar çıkmaktadır. Fasıllar itibariyle gümrük tarifeleri ekte yer almaktadır.

Azerbaycan Devleti Gümrük Organları tarafından asgari ithal fiyatı  belirlenerek, bu fiyatın altında beyan edilen mallara belirlenmiş fiyatlar üzerinden Gümrük Vergisi uygulanabilmektedir. Bu yetki Gümrük Kanununda düzenlenmiştir.

Dış  Ticarette Lisans

İthali ve İhracı Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun İznine Tabi Malların Listesi

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

İthali ve İhracı Bazı Devlet Organlarının İznine Tabi

Malların (Hizmetlerin ve Know-How) listesi

İhraç

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

İthal

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

İlgili Devlet Organları Tarafından Verilen Lisansla

İthal-İhraç Olunan Malların  Listesi

İthal

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

5.1.1. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dış Ticarette Standardizasyon

Uygulaması

Azerbaycan Cumhuriyetinin “Tüketici Haklarının Korunması Hakkında Kanunu” gereğince uygunluk sertifikası  (Standart Belgesi) olmayan ürünlerin satışı ve kullanılması yasaktır.

Azerbaycan’a yabancı ülkelerden malların ithalatının yapılabilmesi için milli sertifika belgelerine uygun olarak, malların standart belgesi ve deneme protokollerinin Azer devlet standarda takdim olunması ve bu malların milli sertifikalaştırma sisteminde testlerinin yapılması gerekmektedir.

Ancak, ithal edilen mallarda BDT Ülkeleri’nin standart kurumları ile TSE tarafından verilen standart belgeleri geçerli olarak kabul edilmektedir.

TSE ile Azer devlet standarda arasında yapılan anlaşma dolayısı ile Türkiye’den TSE belgesi ile gelen mallar diğer ülke mallarına göre avantajlı konumdadır (Benli, 2008, 39).

5.2. Gümrük İşlemleri

İhracat  İşlemleri:  Ülke  sınırları  içerisinde  üretilen  veya  ithal  edildikten  sonra    yeni  bir üretim  sürecine  sokularak  mamul  hale  getirilen    malların  ihracı  gerçek  ve  tüzel  kişiler tarafından serbestçe yapılabilmektedir.

Bakanlar  Kurulu    tarafından    yapılan  veya    ilgili  devlet  organlarından  izin  alınarak gerçekleştirilen  ihracat  işlemleri  dışında  kalan  bütün  diğer  malların  ihracı  Gümrük Organlarına  beyan edilerek gerçekleştirilmektedir.

Kredili ihracat işlemlerinde ihracatı yapan şirketin devlet şirketi veya en az %50’si devlete ait  olan  şirketler  olması  halinde, anlaşmaların  mutlaka  İktisadi  İnkişaf  Bakanlığı’na kaydedilmesi  gerekmektedir.  Diğer  hallerde  kredili  ihracat  Gümrük  Organlarına   önceden beyan  edilerek  gerçekleştirilebilmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde  devlet kuruluşlarında üretilmiş malların ihracı  ancak, üretimi  gerçekleştirenlere ürün bedelleri tam olarak ödendikten sonra  müm-kün olabilmektedir. Yeniden  ihracat işlemlerinde  ise  (Reeksport)  ihracat işlemleri

ile ilgili  yapılan  anlaşmalar Azerbaycan  Cumhuriyeti’nin  uluslar arası yükümlü-  lükleri  gereğince  belirtilen  durumlarda  İktisadi İnkişaf Bakanlığı’ndan kayıttan ge-

çirilmesi, diğer hallerde ise  Gümrük Organlarına beyan edilmesi ile  gerçekleşmektedir.

Konsinye  ticaretinde  süre, malların    Gümrük  Organlarına  beyan  edildiği  günden  itibaren en  fazla  180  gündür.  Satıştan  elde  edilen  hasılat  malların  satışından  itibaren  10  iş günü içerisinde Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki banka hesabına yatırılmalıdır. Geçici ihraç amacıyla gönderilen mallar Gümrük Vergileri ö-

denmek şartıyla gönderildikleri ülkelerde satılabilir. Aksi taktirde mallar 30 gün içerisinde tekrar geri getirilmelidir.

İthalat  İşlemleri: Azerbaycan  Cumhuriyeti’ne  gerçek  ve  tüzel  kişiler  tarafından    kendi dövizleri  ile  konsinye  veya  devlet    garantisine  bağlı  olmayan   krediler  hesabına yapılan  ithalat  işlemleri ile ilgili yapılmış anlaşmalar  ( Bakanlar

Kurulu tarafından  yapılan ve ilgili devlet organlarından izin veya lisans alınarak ger-çekleştirilen ithal işlemleri hariç) Gümrük Organlarına beyan edilmek suretiyle  ger-çekleştirilmektedir.

Gerçek ve tüzel kişiler tarafından ithal edilen malların gümrük değerlerinin kontrolü yapılmakta olup, bu işleri Gümrük Organları yapmaktadır. Bazı stratejik malların ithalatı (silah, barut, patlayıcı maddeler vs. ) Bakanlar Kurulu’nun izni ile gerçekleşmektedir.

Barter yoluyla yapılan dış ticaret işlemlerinde, eşdeğer malların  gönderilmesi ve teslim süresi en fazla 90 gündür.  Mallar gönderilmediği takdirde mal bedeli mukavelede belirtilen döviz cinsi ile  10 iş günü içinde  alacaklının banka hesabına yatırılmalıdır. Ayrıca, barter işlemleri İktisadi İnkişaf Bakanlığı’nın iznine tabidir.

Geçici    kabul  işlemlerinde,  ihracat  ve  ithalat  işlemlerini  yapan  devlet  müessesesi  ise İktisadi  İnkişaf  Bakanlığı’ndan  izin  alınarak,    gerçek  ve  tüzel  kişiler  tarafından  yapılması halinde ise  Gümrük Organlarına beyan edildikten sonra

gerçekleştirilir. Ayrıca,  kuralların    Azerbaycan  Cumhuriyeti  Bakanlar  Kurulu  ka-rarı  ile belirlenmesi kaydıyla İktisadi  İnkişaf  Bakanlığı’nın izni ile sınır ticareti  ya-

pılabilmektedir.

İhraç edilen malların bedelinin önceden ödenmiş olması veya gayri kabili-rücu akreditif yolu ile veyahut yetkili  bankaların  teminatının  bulunması  gerekmek-tedir. Mallar ülke dışına çıkarılırken bu üç yöntemden birinin mutlaka yapılmış oldu-

ğunun  Gümrük Organlarına tevsiki gerekmektedir (Benli, 2008, 31).

5.3. Serbest Bölgeler

Azerbaycan’da  Serbest  Bölgenin  olmayışı  önemli  bir  eksikliktir.  Bakü  yakınlarında  3000  dönüm  arazi  tahsis edilmiş olup KOBİ’ler için Organize Sanayi

Bölgesi kurulması için, TİKA ve KOSGEB tarafından etüd ve projelendirme konusunda Azerbaycan Sanayi Bakanlığına teknik destek verilmektedir (Benli, 2008, 32).

5.4. Vergiler

Azerbaycan’da, 1 Ocak 2001’den itibaren Vergi kanunu birleştirilmiştir. Yab-ancı işadamları yerli işadamları ile aynı haklara sahiptir. Leasing KDV’den muaf tutulmuştur. Faizden %10, kar  payından  %10  vergi  alınmaktadır.  Vergi  ödendikten  sonra  kar  payının  kalanı  yurt dışına  çıkarılabilmektedir. Gıda  üretimi  toprak  vergisi  hariç  bütün  vergilerden  muaftır. Toprağın  verimliliğine  göre  vergi  oranları farklılık göstermektedir. 124 sayılı kararda KDV’den muaf sektörler belirtil-miştir (Benli, 2008, 33).

5.4.1. Vergi Mükelleflerinin Kaydı

Vergi  mükellefi  olan  tüzel  kişiler,  veya  onların  şube  ve  temsilcilikleri  faaliyet  gösterdikleri yer,  gerçek  kişiler  ise  oturdukları  yer  itibarıyla  vergi  dairelerinde  kayıttan  geçmeli  ve  tüm Azerbaycan  arazisinde  geçerli  olan  VMÖN­  vergi  mükellefinin  özdeşleşme  numarasını almaları gerekmektedir.

­  Vergi  dairelerinde  kayıttan  geçmek  için  vergi  mükelleflerinin  oturdukları veya faaliyet gösterdikleri yer üzere vergi dairelerine dilekçe ile başvurmaları gerekmektedir.

­ Tüzel kişiler dilekçelerini, Adliye Bakanlığından kayıttan geçdikten hemen sonra, şube ve temsilcilikler ise 30 gün süre içinde vermeleri gerekmektedir.

­  Tüzel  kişiler  veya  onların  şube  ve  temsilcilikleri  vergi  dairesinde  kayıttan  geçmek  için dilekçenin  yanı  sıra  Adliye  Bakanlığından  alınmış  Şaha-detname, Nizamname ve Tesis Mukavelesini (iki ve daha fazla ortak olduğunda) de s-unmaları gerekmektedir

­  Gerçek  kişiler  kayıttan  geçmek  için  dilekçe,  pasaport  fotokopisi  ve  kendi  hakkında gereken bilgileri sunması gerekmektedir.

­ Vergi daireleri dilekçeyi kabul ettiği andan itibaren vergi mükellefini kayda almalı ve bunu ispatlayan Şahadetnameyi 10 gün içerisinde vermelidir.

­  Vergi  mükellefi  hakkında  bilgiler,  onun  kayda  alındığı  andan  itibaren  Vergi  Sırrı sayılmaktadır.

­  Vergi  mükellefinin  adresi  değiştikçe  bununla  ilgili  vergi  dairesine  15  gün  sure  içinde dilekçe  ile  başvurulması  gerekmektedir.  Müracaat  yapıldığı  günden   itibaren  vergi  dairesi vergi mükellefini  15  gün içerisinde  tekrar kayda al-

maktadır.

­  Tüzel  ve  gerçek  kişilerin  vergi  dairesinde  kayda  alınması  tamamen  ücretsiz yapılmakta olup, bunun için herhangi bir devlet rüsumunun ödenmesi gerek-memektedir.

­ Vergi mükellefinin özdeşleme numarası 9 rakamdan oluşmaktadır. Buna vergi mükellefini kayda alan vergi dairesinin kodu ve vergi mükellefinin sıra numarası

da dahildir.

­  VMÖN  muhasebede,  istatistik  ve  vergi  raporlarında,  beyannamelerde,  hesap faturalarında, yazar  kasa  fişlerinde,  mektup  ve  mukavelelerde,  banka,  gümrük  ve  diğer resmi belgelerde mutlaka gösterilmesi gerekmektedir.

­  Vergi  mükellefi  kayıttan  geçmediği  takdirde,  Azerbaycan  Cumhuriyeti  Vergi  Kanunu  ve diğer kanunlara göre devlet karşısında sorumluluk taşımaktadır.

­ Ticari faaliyette bulunan ve önceki 3 aylık miktarı aylık karın vergi kesilme-yen meblağının 1000  (bin)  katından  fazla  olan  şahıs  bu  devir  bittikten  sonra  10 gün içinde KDV’nin maksatları için vergi dairesinde kayıttan geçmek zorundadır.

(Benli, 2008, 34)

Tüzel Kişi                   – Hukuki Şahıs

Gerçek Kişi                -Fiziki Şahıs

VMON                       -VÖEN ( Vergi ödeyicisinin aynılaştırma numarası)

Yabancı  Gerçek  kişilerin  (fiziki  şahıslar)  Tüzel  kişilerin  (Hukuki  şahıslar)  vergi dairesinde  kayda  alınması  için gereken belgeler;

Gerçek  kişiler:

1. Noter tasdikli müracaat dilekçesi

2. Pasaport fotokopisi

3. Kayıtlı olduğu Polis Dairesinden belge

4.  Faaliyette  bulunacağı  yerin  (mağaza veya depo) kira kontratı ve tapusu

Tüzel  kişiler:

1. Müracaat dilekçesi

2. Şirket Nizamnamesi (noter tasdikli fotokopisi)

3. Şirket şahadetnamesi (noter tasdikli fotokopisi)

4.  Tesis  mukavelesi  (noter  tasdikli,  ortak  sayısı 1’den fazla oldukça)

5. Müdür tayini hakkında karar

6. Muhasebecinin tayini hakkında karar

7. Hukuki adresi  tasdik  eden  belgeler  (kira  kontratı ve tapunun fotokopisi)

Azerbaycan Cumhuriyetinde kullanılmasına izin verilen yazar kasa makineleri :

· Beko­108 SR

· Baki­İnter

· Silex 7004

· Merkuri 111 MF

· Ekr­3102 F

· Elvis­Mikro

· Beko­398 SR

· Mukros

5.4.2. Vergi Mükellefine  Uygulanan Mali Yaptırımlar

• Vergi  yükümlülüğüne  rağmen  vergisini  ödemeyen  mükellefe  200.000  Manat

miktarında para cezası kesilmektedir.

• Katma Değer Vergisi (KDV) ödeyicisi gibi kayıt yaptırmanın zorunlu olduğu haller-de bu,  kaydı  yaptırmadan  faaliyette  bulunan  vergi  mükellefine  tüm  dönem  süresince bütçeye  ödemekle  yükümlü  olduğu  KDV  ve  aksiz  vergisi  (dolaylı  vergi)  miktarının %40 oranında para cezası kesilmektedir.

• Ödeme kaynağında vergi tutmadan ödemeni yapan kişiye Vergi Mecellesine uygun

olarak tutulmamış verginin %20 oranında para cezası kesilmektedir.

• Vergi  mükellefi  tarafından  girişimcilik  faaliyetinde  gelir  elde  etmek  için  kullanılan malların  tespit  edilen  kurallarla  hesap  belgelerinde  gösterilmesinden  dolayı  aynı malların piyasa dikkate alınarak ödenilmeli olan vergi miktarının %20 o-

ranında para cezası kesilmektedir.

• Vergi  dairesinde  kayda  alınmak  için  dilekçenin  30  gün  zarfında  sunulmama-sından dolayı vergi mükellefine 200.000 Manat miktarında para cezası kesilmektedir.

• Vergi gösterilen sürede ödenilmekte, ödeme sürecinden sonraki her geçen gün için

vergi mükellefinden ödenilmemiş vergi miktarının %0.05 oranında faiz tutulmaktadır

• Vergi dairesi  vergi  kanununun ihlal  edildiğini bildiği  andan 3 ay  zarfında  kişiyi  mali yaptırımın uygulanması için mahkemeye başvurabilir.

• Vergi  hesabını  herhangi  bir  neden  olmadan  gösterilen  sürede  sunmayan  vergi

mükellefine  hesabın  verilmediği  her  ay  için  verginin  ödenilmemiş  miktarının  %1 oranında para cezası kesilmektedir.

• Verginin  hesapta  gösterilen  miktarı  gerçek  miktardan  az  gösterilmişse,  vergi

mükellefine gösterilmiş bu az miktarın %20 oranında para cezası kesilmektedir. Bu

hareketler yıl arzında yeniden tekrar edilirse mükellefine gösterilmiş bu, az miktarın

%40 oranında para cezası kesilmektedir.

Sadeleştirilmiş vergi sisteminin mükellefleri aşağıdakilerdir:

• KDV’nin  amaçları  için  kayıt  yaptırmamış  ve  son  3  ay  için  vergi  tutulan

ameliyatlarının hacmi 125 milyon manattan az olan müesseseler

• Taksi şoförlüğü ve yük taşımacılığı yapan kişiler

• Sadeleştirilmiş vergi sistemini uygulama hakkına sahip olmayanlar.

• Aksizli  mallar  üreten  kişiler  (alkollü  içecekler,  sigara  ürünleri,  petrol  ve  petrol

ürünleri);

• Kredi ve sigorta teşkilatları, sermaye fonları, kıymetli evraklar pazarının profesyonel

katılımcıları, lombardlar,

• Özel emeklilik fonları,

• Emlakin kiraya verilmesinden ve royaltiden kar edenler,

• Mülkiyetinde 5 milyar manattan fazla emlaki olanlar

Not : Gerçek kişiler emlak vergisini belediyelere ödüyorlar.

Sadeleştirilmiş verginin oranları (aylık) :

Bakü şehri için …………………………………………………………..%4

Diğer şehir ve rayonlar için………………………………………….%2

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti için………………………………….%2

Taksi şoförlüğü ve yük taşımacılığı yapan kişiler için …….%10

Not:  Bakü  şehri  dışında  vergi  kaydı  yaptıran  ancak,  burada  faaliyette  bulunan  vergi mükellefleri %4 oranında vergi ödemektedirler (Benli, 2008, 35).

5.5.  Azerbaycan’da İş Kurma Mevzuatı

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sn. Haydar ALİYEV 2 Eylül 2002 tarihli kararıyla  özel  razılık  (lisans) alınması gereken  faaliyet çeşitleri 240’tan 30’a indirilmiş, li-sansın süresi 2 yıldan 5 yıla  kadar  uzatılmış,  lisans  veren  devlet  makamlarının  sayısı ise  minimuma indirilerek esasen İktisadi  İnkişaf  Bakanlığına havale edilmiş-   tir. Lisans  almak  için  başvuruda  bulunan  tüzel  kişilerin  aşağıdaki  belgeleri  sunmaları gerekmektedir:

• Dilekçe  (adı,  soyadı,  baba  adı,  pasaport  numarası,  pasaportu  veren  makam  ve

tarih, faaliyet çeşidi)

• Devlet kaydı hakkında şahadetname

• Vergi kaydı hakkında belge

• Devlet rüsumunun ödenilmesi hakkında makbuz

• Dilekçede  gösterilmiş  objektiflerden  her  biri  için  dilekçe  ile  başvuruda  bulunan

şahsın kullanma hukukunu ispatlayan belge (tapu, kira mukavelesi vb. )

• A.C. Bakanlar Kurulu tarafından gerektiği halde istenilebilecek diğer belgeler

Azerbaycan  Cumhuriyeti’nde  yabancı  vatandaşların  şirket  kuruluşu  işlemleri, yabancı Tüzel  kişilerin  şubelerinin  ve  temsilciliklerinin  devlet  kay-dının  yapılması  Azerbaycan Cumhuriyetinin  Mülki  Mecellesine,  Müesseseler  Hakkında  Kanuna,  Anonim  Şirketler Hakkında  Kanuna,  Limited  Şirketi  Hakkın-da  Kanuna,  Tüzel  Kişilerin  Devlet  Kaydının Yapılması  Hakkında  Kanuna,  Azerbaycan  Cumhuriyetinin  diğer  kanun  tutanaklarına ve uluslararası Antlaş-malara  uygun  olarak  A.C. Adliye  Bakanlığı  tarafından gerçekleştirilmektedir (Benli, 2008, 37).

5.5.1. Şirket Kuruluşu İçin Türkiye’den Getirilmesi Gereken Belgeler

T.C Uyruklu gerçek ve tüzel kişilerin Azerbaycan’da şirket kurmaları için Türkiye’den noter onaylı,  ticari  faaliyet  ile  uğraşmalarını  tasdikleysen  belgeler  getirmeleri  gerekmektedir.  Bu belgelere aşağıdakiler dahildir:

• Ticaret ve Sanayi Odasından Ticaret Sicil Kayıt Belgesi (noter tasdikli)

• Herhangi bir banka veya finans kurumundan referans mektubu.

(Banka ile iyi ilişkiler içerisinde olduğunuza dair mektup)

• Sicil gazetesinin fotokopisi (noter tasdikli)

(Bu belgede kurucu şahısların isimleri belirtilmelidir)

• Kurucu şahsın veya şahısların Azerbaycan’a gelemediği takdirde, onun (onların) bir

başka şahsa vermiş olduğu (oldukları) vekaletname

• Azerbaycan’da  kurulacak  olan  şirketin  kurucularından  birisi  veya  tamamı  tüzel  kişi (şirket, kurum, kuruluş) olursa kurucu şirketin Yönetim Kurulu Kararı;

• Devlet Kaydı Hakkında Şahadetname (Tescil Belgesi)

Gerekli  belgeler  hazırlanarak  Adalet  Bakanlığına  sunulduktan  sonra  Bakanlık tarafından şirkete devlet kaydının yapılması konusunda Şahadetname veri-lir.Şahadetname  Şirketlerin,  Şube  ve  Temsilciliklerin  mühür,  kaşe,  firma  başlıklı  kağıtlarının ve  logoların  hazırlanması,  banka  hesaplarının  açılması  ve  vergi  organlarında  kayıt yaptırmaları için temel belgedir.

Devlet Kaydının Yapılmasından İmtina Edilmesi

Şirketlerin,  Şube  ve  Temsilciliklerin  oluşturulmasının  kanunla  belirlen-miş  kuralların  ihlal edilmesi  veya  onların  tesis  belgelerinin  yasalara  uygun  olmaması bu şirketlerin devlet kaydının yapılmasından imtina edilmesi için temel ne-den olur.Şirketlerin,  şube  ve temsilciliklerin devlet  kaydı  hakkında  bilgi  Adliye  Bakanlığı tarafından Devlet Kaydı Konusunda bilgi verme yayınlanan gazetede ay-da bir defa basılır.

Devlet  kayıt  organları  istatistik,  vergi,  kadastro  ve  diğer  sicilleri  yürüten  organlara belirlenmiş  kuralara  uygun  ve  şekilde  şirketlerin,  şube  ve  temsilciliklerin  devlet  kaydı hakkında ayda bir defa bilgi verirler.

Faaliyet Gösteren Her Bir Şirkette Bulunması Gereken Belgeler

• Adliye Bakanlığının Şahadetnamesi

• Nizamname

• Tesis Mukavelesi

• Devlet İstatistik Komitesinden Şahadetname

• Devlet İstatistik Komitesi rayon şubesinden kayıt belgesi

• Vergiden kayıt belgesi

• KDV mükellefleri için Bildiriş

• Yazar kasa için kayıt belgesi

• Yerli Devlet Sosyal Müdafaa Fonu’ndan Bildiriş

• Yerli Ehalinin Emek ve Meşgulluk Merkezinden Bildiriş

• Maliye  İdaresinin  yerli  rayon  şubesinden  KDV  kaydı  hakkında  kitabın  alınması  ve onaylattırılması

• İktisadi İnkişaf Bakanlığının Yerli rayon şubesinden alınmış Nezaret Kitabçısı

• Faaliyet Gösterdiği yerin Kira Mukavelesi ve Tapu’nun fotokopisi

• Yerli Yangın, Işık, Su, Kanalizasyon ve Rabıta İdareleri ile Mukaveleler

• Müdür ve Baş Muhasebecinin tayinleri hakkında Kararlar

• Azerbaycan Devlet Standartlaştırma ve Metroloji Merkezinden Uygunluk Sertifikası

• Devlet Gigiyena ve Epidemioloji Merkez’den Gigyenik Sertifika

• Lisans alınması gereken faaliyet nevi için lisans.

Standartlar ve Diğer Teknik Koşullar

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin “Tüketici Haklarının Korunması Hakkında” Kanunu gereğince uygunluk sertifikası  (Standart Belgesi) olmayan  ürünlerin satışı ve kullanılması yasaktır.

Azerbaycan’a  yabancı  ülkelerden  malların  ithalatının  yapılabilmesi  için  milli  sertifika belgelerine  uygun  olarak,  malların  standart  belgesi  ve  deneme  protokollerinin Azer devlet standart’a  (http://www.azstand.gov.az/index.shtml)  tak-dim  olunması  ve  bu malların milli sertifikalaştırma sisteminde testlerinin yapılması

gerekmektedir. Ancak, ithal edilen mallarda  BDT Ülkeleri’nin standart kurumları ileTSE tarafından verilen standart belgeleri  geçerli olarak  kabul edilmektedir.

TSE ile Azerdövletstandard arasında yapılan anlaşma dolayısı ile Türkiye’den TSE belgesi ile gelen mallar diğer ülke mallarına göre avantajlı konumdadır (Benli, 2008, 39).

5.6. Oturma ve Çalışma İzinleri

Yabancıların Azerbaycan Cumhuriyetine gelmeleri Azerbaycan Cumhuriyetinin hudut karakolunda pasaport ve giriş izni (vizesine dayanarak ilgili kurum tarafından kaydı yaptırılır ve onlara kayıt belgesi)verilir. Üç bölümü olan belgedeki bentler yabancı tarafından doldurulur. İlgili kurum belgenin doğru doldurulmasını kontrol ederek onu onaylar. Kayıt belgesinin ikinci ve üçüncü bölümü yabancıya verilerek ikamet yeri ve olduğu yere göre kayıtla ilgili Azerbaycan Cumhuriyetinin mevzuatının talepleri ona sözlü olarak anlatılır.

Azerbaycan Cumhuriyetinde 30 gün yaşamak isteyen yabancı yurda, otele, dinlenme tesisine, pansiyona, hastaneye veya diğer yerlere, başka oturma alanına geldiğinde yabancı derhal özel dilekçe anket doldurarak kayıt belgesinin ikinci bölümüyle birlikte o yerin müdüriyetine veya oturduğu yerin sahibine veya kullanıcısına verilir. Müdüriyet veya ev sahibi veya kullanıcısı bu belgeleri 24 saat içinde ilgili kuruma sunar.

Azerbaycan Cumhuriyetinde 30 günden fazla yaşamak isteyen yabancı ikamet yerinde kayıta alınmak için ikamet yerine geldikten 3 gün içinde Azerbaycan Cumhuriyeti Dahili İşler Bakanlığının ilgili idaresine müracaat etmelidir. İlgili kurumun yetkili işçisi kayıt belgesinin ikinci bölümüyle beraber aşağıdaki belgeleri istemelidir:

– Pasaport;

– Giriş izni (vize);

-İkamet yerine taşınmak için emir (mülkiyet hakkının kayıt belgesi, kira anlaşması veya Azerbaycan Cumhuriyeti mevzuatında belirtilmiş başka belge) veya ikamet yerini yabancıya veren kişinin dilekçesi.

İlgili kurumun yetkili işçisi bu belgeleri kontrol eder ve ikamet yerine kayıt için müracaat etmiş yabancı kayda alır ve ona kayda alınması hakkında belge verir.

5.7.  Azerbaycan’da Pazarlama

5.7.1.  Pazar ile İlgili Bilgiler

5.7.1.1. Dağıtım Kanalları

Farklı malların tek bir dağıtımcısı olabilmektedir. Türkiye, Rusya veya İngiltere menşeli malların tek bir dağıtımcısı olabilmektedir. Pazar fiyata duyarlı olduğu için yerli dağıtımcı ile çalışmak ve promosyon faaliyetlerine önem vermek gerekmektedir. Ayrıca dağıtımcı ile detaylı bir sözleşme yapmak önem arz etmektedir.

Azerbaycan özel sektörünün pazarlama sistemi henüz gelişme aşamasındadır. Bağımsızlık sonrası kurulmaya başlayan özel şirketler ticarette merkezi satın alma sisteminin yerine yavaş yavaş geçmeye başlamıştır. Küçük dükkânlar kendi kendilerini finanse ederek önemli gelişme göstermişlerdir.

Devlet kuruluşlarının tüketim mallarını pazarlamaları ödeme güçlerinin yetersiz olması nedeniyle mümkün olamamaktadır. Azerbaycan ekonomisi yalnızca bir nakit ekonomisi olarak faaliyet göstermektedir. Ülkede gıda, giyim ve küçük alet ve edevatların temin edilebildiği küçük dükkanlar bulunmaktadır. Elektronik ithal malları da kolayca temin edilebilmektedir.

Bakü içinde yaklaşık 5000 civarında gıda satan küçük market, civardaki reyonlarda ise 3000 civarında market mevcuttur. Fiyat duyarlılığı nedeniyle farklı kalite ve fiyat uygulaması pazarda başarı için gereklidir.

2001 yılı yazında Koç Holding’e bağlı Ramstore’un yanması nedeniyle kapatılmasının ardından ülkede Amerikan tarzı hipermarket alanında bir boşluk oluşmuştur. Söz konusu mağaza yeniden hizmete açılmıştır. Ülkede bu mağaza ile birlikte üç adet Ramstore bulunmaktadır. Sumgayit’ta da açılması planlanmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 25).

5.7.1.2. Tüketici Tercihleri

Ülkede üç ana pazar bölümü bulunmaktadır:

• Aylık ortalama 64 ABD Doları ya da daha az kazanan nüfusun en büyük kısmı;

• Küçük ancak giderek genişleyen ve sabit olmayan bir gelire sahip olan orta sınıf;

• Çok yüksek fiyatlı ürünleri dikkat çekici biçimde tüketen ve “yeni Azeriler” olarak adlandırılan sınıftır.

İlk iki tüketici grubu sokak pazarlarından ucuz Türk, Rus ve İran malı ürünleri satın almaktadır. Tüketim malları ihracatçılarının pazarda giderek artan perakende satış mağazalarına yönelmeleri yerinde olacaktır. Bu mağazalardan sayıları az olmakla birlikte, harcama eğilimi yüksek olan ve yüksek kaliteli ürün ve hizmetlerle ilgilenen yüksek gelirli tüketiciye ulaşmak mümkündür. Azeri tüketiciler fiyatlara karşı duyarlı olmalarına karşın önemli ölçüde marka bilinci oluşmakta olan tüketicilerdir.

Türkiye ile benzer tüketim eğilimlerine sahip Azerbaycan’ın, petrol anlaşmaları ve beraberinde ülkeye girecek yabancı yatırımlar ve yabancı işçiler ile birlikte dış ticaret potansiyeli artacaktır. Petrol üretimi ve dağıtımının başlaması ile refah düzeyi artacak, ülkenin tüketim eğilimleri de bu yönde değişecek; ürün kalitesi, ambalaj ve paketleme önem kazanacaktır. Bunun yanı sıra, hizmet ve eğlence sektörlerinde de gelişme beklenmektedir.

Azerbaycan-Bakü Sakinlerinin Hayat Tarzı Araştırması raporuna T.C. Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği web sayfasından ulaşabilirsiniz (Somuncuoğlu, 2011, 26).

http://www.musavirlikler.gov.tr/haberdetay.cfm?HaberID=8078&dil=TR&ulke=AZER

5.7.1.3. Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler

Kişisel ilişkiler Azerbaycan ile ticarette önemli rol oynamaktadır. Uzun mesafeli iletişim yerine karşılıklı toplantılar yaparak ilişki kurmak daha etkili olmaktadır. Bu nedenle Azerbaycan’a ihracat yapmak isteyen firmaların kişisel ilişkiler kurmak ve dağıtım kanallarını oluşturmak üzere ülkeye ziyarette bulunma-larında fayda görülmektedir. Ülkeye yapılacak ziyaretler iş yapılacak firmaların mali durumlarının gözlenmesi açısından da önem taşımaktadır. Ticarette büyük ölçüde nakit ödeme tercih edilmektedir. Dış ticaret işlemlerinde tercih edilen diğer ödeme şekli ise akreditifli ödemedir. Ülkedeki özel bankalar ticari bankacılık sektöründeki toplam mevduatın yalnızca %15’ine sahiptir. Bankacılık sistemi kamu bankalarının egemenliği altındadır. Kredi kartı kullanımı henüz yeterince yaygınlaşmamıştır. Bu nedenle ülkede katalog üzerinden ve elektronik ticaret yolu ile satışlar henüz gelişmemiştir. Doğrudan pazarlama yöntemi olarak yüz yüze satışlar (özellikle güzellik ve sağlık ürünlerinde) kullanılmaktadır. Önümüzdeki yıllarda dağıtım maliyetlerini düşürmeleri nedeni ile katalog ve elektronik ticaret satışlarının artması beklenmektedir (Somuncuoğlu, 2011, 26).

5.7.1.4. Reklam ve Promosyon

Ülkede yayımlanan Rusça ve Azerice gazeteler Pazartesi günleri haricinde günlük olarak, İngilizce gazeteler haftalık olarak yayımlanmaktadır. Gazete ve dergiler çok okunmaları ve satılmaları nedeni ile orta sınıf Azeri tüketiciye ulaşmak açısından iyi kanallardır. Ülkede iki adet devlet televizyonu ve üç adet özel televizyon yayın yapmaktadır. Bakü’den üç adet Rus televizyonunun izlenmesi mümkündür. Türk televizyonları da ülkede izlenebilmektedir. Ayrıca devlet radyoları FM ve orta dalga kanalları aracılığı ile reklam yayını yapabilmektedir.

Reklamcılık henüz gelişme aşamasındadır. Reklam kanalları gazeteler, televizyonlar ve sokak ve caddelerdeki ilan panoları ile sınırlandırılmıştır. Sokaklardaki büyük ve küçük ilan panoları (billboardlar)özellikle Bakü’de reklam ve promosyon için yaygın olarak kullanılmaktadır. Devletin billboard kiraları sabit olup m2 20-25 $ civarındadır. Bir aylık billboard kirası şehir merkezinde 360$ civarındadır. Devlet İcra Hakimiyeti’nin Reklam bölümü, billboard’lar için A-B-C olmak üzere üç bölge belirlemiştir, fiyatlarda bölgelere göre değişmektedir. Merkezi yerler A sınıfına girmektedir. Radyo ve TV reklamları, halka ulaşabilmenin etkin yollarından olup Pazar günü saat 18:00 en çok izlenme oranının olduğu saat olarak ifade edilmiştir (Somuncuoğlu, 2011, 26).

5.7.1.5. Fiyatlandırma

Yalnızca perakende gazolin satışında fiyat kontrolü bulunmaktadır. Fiyatlar Dolar bazında belirlenebilmekte  ancak  asıl  satışlar  Manat    cinsinden  yapılmakta-dır. Azeri vatandaşları . fiyat konusunda pazarlık yapma eğilimindedir. Fiyatlar %18 oranında KDV içermektedir (Benli, 2008, 41).

5.7.1.6. Bankacılık

Azerbaycan’da  2004  yılında  kabul  edilmiş  yeni  Bankalar  Kanunu  ile  birlikte, bankaların sayısı 230’dan (1994) 43’e inmiştir. Bankaların konsolidasyonu politikasının uygulanması, Bankacılık  sektöründe  yabancı  sermaye  iştirakini  engel-leyen sınırlamaların ortadan kaldırılması,  Milli (Merkez)  Bankasının denetim fonk-

siyonlarının  iyileştirilmesi  sektörde yaşanan gelişmelerdir.

Azerbaycan’da  döviz  ihaleleri  Bakü  Interbank  Döviz  Piyasası’nda  (BIDP) gerçekleştirilmektedir.  Ancak,  yabancı  bankaların  BIDP  üyesi  olmala-rına  izin verilmemektedir. Bu  nedenle,  bir  çok  ticaret  bankası  döviz  işlemlerini  Azerbaycan  Halk Bankası  aracılığı  ile  yürütmek  zorunda  kalmaktadır.  Azer  Milli Bank döviz, rezervlerini tutarken, Beynelhalk Bankası ihracat ­ ithalat finans-manı döviz ticareti ve diğer uluslararası  finans  aktivitelerinde  uzman banka haline

gelmiştir (Benli, 2008, 42).

Bankacılık mevzuatına göre; yabancı bankaların toplam sermayesi yerli bankaların to-plam sermayesinin %30’unu aşamaz.

Azerbaycan’da bir banka hesabı açtırmak için gerekli belgeler:

· Başvuru dilekçesi

· Hesap sahibi kişi/kişilerin noter onaylı imza örneği/örnekleri

· Firma temsilcisinin bir hesap açtırabileceğine dair bir vekaletname

· Firmanın kuruluş sözleşmesi

· Firmanın kuruluş ilamı

· Adalet Bakanlığı’ndan alınan bir yasal kayıt belgesi

· Devlet İstatistik Komitesi’nden alınan bir sertifika

· Vergi Dairesinden alınan bir kimlik şifresi

· Genel müdürün tayinini gösteren resmi bir belge

5.7.2.  İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

5.7.2.1. İklim

Azerbaycan iklimi ülkenin engebeli yapısı nedeni ile bölgeden farklılık göstermektedir. Dünyada var olan 11 iklim kuşağından 9’u Azerbaycan’da yaşanmaktadır.

Ülkenin kuzey ve batı kesimlerindeki yüksek ve dağlık bölgelerde karasal iklim, güneyde kuru ve tropikal, Hazar Deniz kıyılarında ise ılıman iklim hüküm sürmektedir.

Ülkede yaz ayları sıcak, kışlar ılık geçmektedir. Temmuz ayında ortalama sıcaklıklar iç kesimlerde 26-28 derece, kıyı şeridinde 24-26 derecedir. Ocak ayında ortalama sıcaklık ise 2-3 derece arasındadır.

Yıllık ortalama yağış miktarı 1000-18000 mm’dir (Benli, 2008, 43).

5.7.2.2. Zaman Dilimi

Azerbaycan yerel saati Türkiye’den iki saat ileridir.

Kış: GMT +2

Yaz: GMT +3

5.7.2.3. Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri

Resmi tatil Günleri

Kaynak:   Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

T.C. Başbakanlık Dış Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tuğrul SOMUNCUOĞLU Ankara – April, 2011

Dini bayramlar İslami takvim itibariyle uygulanmaktadır. Azerbaycan’da Ramazan ve Kurban Bayramları için resmi tatil iki gün olarak uygulanmaktadır.

Çalışma saatleri Pazartesiden Cumaya saat 9:00 ile 18:00 arasındadır. Öğle tatili 13:00-14:00 saatleri arasındadır. Kamu kurumlarının çoğu Cumartesi günleri de öğle saatlerine kadar çalışmaktadır. Mağaza ve lokantalar haftanın yedi günü açıktır. İş çevreleri için öğle yemeği saati 12:00 ile 15:00 arasında değişmektedir. Yöneticilerin çoğunluğu akşam 18:00’den sonra da çalışmaktadır. Azeriler akşam yemeğini erken yemeyi tercih etmektedirler.

5.7.2.4. Para Kullanımı

Azerbaycan’ın resmi para birimi Azerbaycan Manatı’dır (AZN). Serbest piyasada yaklaşık olarak 1 ABD Doları = 0.785800  AZN ve 1 TL= 0.413797  AZN’dir. Döviz bankalarda ve çok sayıdaki döviz bürolarında bozdurulabilmektedir. Bankalar genellikle 10:00 – 17:00/18:00 saatleri arasında çalışmaktadır. Otellerde, büyük alışveriş merkezlerinde ve süpermarketlerde uluslararası kredi kartları ve ABD Doları kullanılabilmektedir. Küçük dükkan ve restoranlarda ise nakitle (AZN) ödeme yapılmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 27).

5.7.2.5. Pasaport ve Vize İşlemleri

Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ticarette karşılaşılan önemli sorunlardan biri de vize uygulamalarıdır. Birinci derece pasaport, hizmet pasaportu ve diplomatik pasaportlara vize uygulanmamaktadır. İşadamlarının ülkeye girişlerinde vize gerekmektedir. Karayolu ile yapılacak girişlerde Azerbaycan Büyükelçiliği’nden ya da İstanbul Başkonsolosluğu’ndan vize alınması gerekmektedir. Vize bedelleri 40 ila 250 $ arasında değişmektedir. En fazla bir ay için vize alınabilmekte, resmi yazı ile müracaat edilmesi gerekmektedir. Havayolu ile yapılan girişlerde ise havaalanında vize alınması mümkündür (Somuncuoğlu, 2011, 27).

5.7.2.6. Kullanılan Lisan

Azerbaycan’ın devlet dili Azerbaycanca’dır(Azerbaycan Türkçesi). Bununla beraber nüfusun büyük bir bölümü akıcı biçimde Rusça konuşabilmekte, İstanbul Türkçesi, Farsça, Gürcüce ve başka dilleri anlayabilmektedir. Otellerde, barlarda ve şirket ofislerinde İngilizce yaygındır.

5.7.2.7. Ulaşım

Şehir merkezine yaklaşık 25 km uzaklıktaki Bakü Havaalanı ve şehir merkezi arasında ulaşım taksi ile 5-10$ arasındadır. Taksimetre kullanımı yok denecek kadar az olup, fiyatlar pazarlık ile belirlenmektedir. Ayrıca, SSCB döneminden kalan metro ve otobüs sistemleri de mevcuttur. Ülke içinde havayolu ile sadece 3 bölgeye gidilebilmektedir. Karayolu taşımacılığı gelişmiştir. Başkent Bakü’den tüm şehirlere ve Tiflis ve Tahran’a otobüs seferleri mevcuttur (Somuncuoğlu, 2011, 27).

5.7.2.8.  Ne Zaman Gidilir?

Azerbaycan iklimi özellikle yazın çok nemli ve sıcak özellik taşıdığından ülkeye seyahat edeceklerin bu durumu göz önüne almaları yararlı olacaktır. Seyahat için en uygun ayların Mayıs, Eylül ve Ekim ayları olduğu düşünülmektedir (Ersun ve Palacıoğlu, 1997, 106).

5.7.2.9.  Yemek

Azerbaycan’da çok sayıda Türk lokantası hizmet vermekte olup Azeriler tarafından işletilen restoranlarda da damak tadımıza uygun yemekler sunulmaktadır. Bunun yanında yine çok sayıda dönerci büfesi mevcut olup fast-food yemek seçenekleri de vardır (Ersun ve Palacıoğlu, 1997, 108).

6. BÖLÜM

DIŞ TİCARET POLİTİKALARI

6.1. Dış Ticaretin Genel Durum

Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra yönünü batıya çevirmiş bir ülkedir. Azerbaycan, Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Moldova ve Kazakistan ile serbest ticaret anlaşması yapmış olup, anlaşma çerçevesinde bu ülkelerden gelen ürünlerden (anlaşmada belirtilen ürünler hariç) gümrük vergisi alınmamaktadır.

Azerbaycan’ın son beş yıl itibariyle dış ticareti;

Milyon $

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

2009 yılında dünyanın 140 ülkesi ile ticari ilişki kurulmuştur.

Dış ticaret hacmi 20.818,2 milyon ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Dış ticaret hacminin 14.698,5 milyon ABD Dolarlık kısmı ihracat, 6.119,7 milyon ABD Dolarlık kısmı ise ithalat olarak gerçekleşmiştir. Dış ticaret dengesi 8.578,8 milyon ABD Doları fazla vermiştir.

Dış ticaret hacminin % 4,9’u Türkiye ile, % 14,2’si BDT ülkeleri ile,% 38,7’si AB ülkeleriyle, % 42,2’si ise diğer ülkelerle yapılmıştır.

İhracatın; %92,8’i ham petrol ve petrol ürünleri ve gaz,% 1,2’ü kara, hava ve deniz nakliyat vasıtaları, %3,6`sı gıda ürünleri,%0,8’i az kıymetli metaller ve ondan hazırlanan ürünler,%0,2’si kimyasal ürünler,%0,3’ü dokuma maddeleri ve mamulleri, %0,4’ünü polimer maddeler, plastik maddeler, kauçuk, reçine ve bunlardan hazırlanmış ürünler oluşturmaktadır.

İthalatın; %34,8’ini makine ve aksamları, elektroteknik avadanlıklar, %10,8’sini adi metaller ve ondan hazırlanan ürünler,%2,8’ini mineraller,%15,9’unu gıda ve gıda ürünleri, %12,8’ini kara, hava ve deniz nakliye araçları, % 6,6’sını kimyasal ürünler,%2,8’ini polimer materyaller, plastik kütle, kauçuk, rezine ve bunlardan hazırlanmış mamuller ve13,5`ini diğer ürünlerden oluşmaktadır.

6.2. Dış Ticaret Politikası

Azerbaycan dış ticaret politikasında belirleyici unsur enerjidir. Petrol ve doğalgaz Azerbaycan’ın ihracatında yüzde 90 paya sahiptir. İthalatında ise yüzde 80 civarında mamul maddeler yer almaktadır. Bu bakımdan ihracatında önemli bir zorlukla karşılaşmamaktadır.

Serbest piyasaya geçiş faaliyetleri görülmesine rağmen, sektörel tekelleşmenin dış ticaret faaliyetlerinde belirleyici ve kısıtlayıcı etkileri devam etmektedir.

Maktu gümrük tarifeleri yüzde 0.5-15 arasında değişmekte olmasına rağmen, teamül haline gelen tarife dışı vergi uygulamaları gümrüklerde maliyet artırıcı bir unsur olduğu gibi çoğu zamanda tarife dışı engel olarak devam etmektedir.

Diğer taraftan, Azerbaycan DTÖ ile üyelik görüşmesi yapmasına rağmen, yakın gelecekte bu örgüte üye olması beklenmemektedir. Bunun aksine BDT ülkelerinden (Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan) beşi ile serbest ticaret (STA) anlaşması bulunmaktadır. Bu ülkelere sağlanan gümrük vergisi muafiyeti ülkemizin ihracatında yüzde 10-15 civarında olumsuz etki yapmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 20).

6.3. Azerbaycan Dış Ticaretinin Görünümü

Azerbaycan  Cumhuriyeti  bağımsızlığını  kazandıktan  sonra  yönünü  batıya  çevirmiş bir ülkedir. Azerbaycan,  1992 yılında BM’e katılmış ve AGİT, AK, İKT, IBRD, EBRD, üyesidir.

Azerbaycan aynı  zamanda  IMF,  Dünya  Bankası,  ECO  ve  NATO’nun    Barış  İçin Ortaklık programının da bir üyesidir. Yine Azerbaycan, ekonomik boyutlu bölgesel oluşumlu  BDT, KEİT, EİT, GUÖAM üyesidir.

Azerbaycan,  Rusya,  Ukrayna,  Gürcistan  ve  Kazakistan  ile  serbest  ticaret  anlaşması yapmış olup, anlaşma çerçevesinde bu ülkelerden gelen ürünlerden (anlaşmada belirtilen ürünler hariç) gümrük vergisi alınmamaktadır.

2004  yılında  ihracatta  bir  önceki  yıla  göre  %39  oranında  artış  gözlenmektedir.  Petrol  ve doğal  gaz  ihracatından  kaynaklı  bu  olumlu  gelişmede  petrol fiyatlarındaki artışın da payı vardır. Ancak genel olarak bakıldığında ekonomi-

deki  yapısal sorunlar mevcudiyetini korumaktadır

* Sanayi tesislerinin özelleştirilmesinde yaşanan tıkanıklığın aşılamaması gibi yapısal sorunlar  nedeniyle  üretim  yapılamaması  ve  dolayısıyla  ihracatın  katma  değeri

düşük hammadde ve yarı mamul mallar üzerinde yoğunlaşması, Ulusal para birimi

Manat’ın ABD $’ına karşı değer kazanması sonucu ithalatın cazip hale gelmesi (2004’de %0,4 değer kazanmıştır)

Azerbaijan  International  Operating  Company­AIOC’nin  ihracat  hacmindeki  artış  da  petrol ihracatı  gelirlerinin  artmasına  neden  olmuştur.  Petrol  fiyatlarındaki  ve  petrol  ihracatındaki artışın yanı sıra petrol dışı sektörleri  geliştirmekte arzu edilen  başarıya  ulaşılamaması petrolün  ihracattaki  payını  korumasına  neden olmuştur.  2004 yılında  petrol ürünlerinin ihracattaki payı  %80’ i aşmış, gıda

sektörü ise çok iyi bir hasat yılı olmasına rağmen % 22 artış  ile  %  4,3  pay  alabil-miştir.  2004  yılında  toplam  ihracatta  kimyasalların  payı  %  2,1, metallerin  payı  %2,7 taşımacılık sektörünün payı  % 4,0, makine ve teçhizat ihracatının payı % 0,6

olmuştur. Bu ürünlerin bir yıl önceki payları ise sırasıyla %2,0, %2,1, %0,3 ve 1,3 ol-muştur.

6.4. Tarife Dışı Engeller

Nakliyatla ilgili sorunlar;

– Geçiş belgesi yetersizliği

– Gecikme cezaları

– Taşımacılıkta Karayoluna bağımlılık

– Gümrük uygulamaları

– Vize uygulaması

– Çalışma izninin zorlaştırılması

– Bürokrasi

– Tekelleşmenin yaygınlaşması

6.5. Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar

Azerbaycan Cumhuriyetinin “Tüketici Haklarının Korunması Hakkında Kanunu” gereğince uygunluk sertifikası (Standart Belgesi) olmayan ürünlerin satışı ve kullanılması yasaktır.

Azerbaycan’a yabancı ülkelerden malların ithalatının yapılabilmesi için milli sertifika belgelerine uygun olarak, malların standart belgesi ve deneme protokollerinin Azerbaycan Standartlaştırma, Metroloji ve Patent üzme Devlet Komitesi’ne takdim olunması ve bu malların milli sertifikalaştırma sisteminde testlerinin yapılması gerekmektedir.Ancak, ithal edilen mallarda BDT Ülkeleri’nin standart kurumları ile TSE tarafından verilen standart belgeleri geçerli olarak kabul edilmektedir.TSE ile Azerbaycan Standartlaştırma, Metroloji ve Patent üzere Devlet Komitesi arasında yapılananlaşma dolayısı ile Türkiye’den TSE belgesi ile gelen mallar diğer ülke mallarına göre avantajlı konumdadır.

Bir diğer husus; Yakın zamana kadar ithal edilen ürünlerin üzerindeki etiketlerin İngilizce, Rusça, Türkçe olması yeterli görülürken, Mart 2010 tarihinden itibaren Azerbaycan Türkçesi ile olması uygulamasına geçilmiştir.

6.6. Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

ADB, BSEC, CE, CICA, CIS, EAPC, EBRD, ECO, FAO, GCTU, GUAM, IAEA, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IDB,IFAD, IFC, IFRCS, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, IPU, ISO, ITSO, ITU, ITUC, MIGA, NAM(gözlemci), OAS (gözlemci), OIC, OPCW, OSCE, PFP, SECI (gözlemci), UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO,UNWTO, UPU, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO (gözlemci)

6.7. Azerbaycan’ın İmzaladığı Serbest Ticaret Antlaşmaları

Azerbaycan,  BDT  üyesi  yedi  ülke  ile ikili  serbest  ticaret  anlaşmaları  imzalamıştır. Ancak bu  anlaşmaların  ticareti  tam  anlamıyla  serbestleştiren  hükümleri  henüz  tamamıyla yürürlüğe girmemiştir.

Azerbaycan’ın Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı ülkeler şöyledir: Rusya Federasyonu (30 Eylül 1992), Moldova (26 Mayıs 1995), Ukrayna (28 Temmuz 1995),Türkmenistan (18 Mart  1996),  Özbekistan  (27  Mayıs  1996),  Gürcistan  (10  Haziran  1996),  Kazakistan  (10 Haziran  1997).  Anlaşmalar  çerçevesinde  bu  ülkelerle  Azerbaycan  arasındaki  ticarette gümrük  vergileri  ve  diğer  eş  etkili  vergiler  uygulanmayacaktır.  Azerbaycan  hali hazırda Rusya,  Gürcistan,  Kazakis-tan  ve  Ukrayna’dan  ithal  edilen  mallara  gümrük  vergisi uygulamamaktadır.

Temmuz  1999’da  Azerbaycan  AB  ile  bir  Ortaklık  ve  İşbirliği  Anlaşması  imzalamıştır. Bu Anlaşmanın  hedeflerinden  biri  Azerbaycan  mevzuatını  AB  yasalarına  uyumlu  hale getirmektir. Uyum  sağlanacak  konular  arasında  fikri  mülkiyet  haklarının  korunması, yatırımlar ve mülkiyete ve  mülkiyet haklarına ilişkin alanlar da bulunmaktadır. Anlaşma Azerbaycan’a AB nez-dinde En Çok Kayrılan Ülke olma hakkını da tanımıştır.Azerbaycan DTÖ’ ye üyelik

sürecindedir.

6.8. Dış Ticaret İstatistikleri

2009 Yılında Dış Ticaretin Fasıllar İtibarıyla Dağılımı

(1000 ABD Doları)

*Kaynak:A.C.Devlet İstatistik Komitesi

2009 Yılında Azerbaycan’ın İthalatında İlk 10 Ülke

*Kaynak:A.C.Devlet İstatistik Komitesi

2009 Yılında Azerbaycan’ın İhracatında İlk 10 Ülke ve Türkiye

*Kaynak:A.C. Devlet İstatistik Komitesi

6.9. Dış Politikanın Belirleyicisi Temel Sorunlar

6.9.1. Karabağ Sorunu

Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle daha da önem kazanmış ve Azerbaycan dış politikasının belirleyici unsuru olmuştur. Dağlık Karabağ sorununun iki tarafı olan Azerbaycan ve Ermenistan’ın soruna yönelik argümanları birbirinden oldukça farklıdır. Azerbaycan, Dağlık Karabağ Savaşı’nın Ermenistan’ın “sınırlarının genişletme isteği” sonucu ortaya çıktığını ifade ederken, Ermenistan’a göre “savaş Dağlık Karabağ ile Azerbaycan arasında patlak vermiştir. Ermenistan, Dağlık Karabağ’daki Ermeni nüfusunu ve Dağlık Karabağ Ermenilerinin “kendi kaderini tayin hakkını” korumak amacıyla savaşa dahil olmuştur.

Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi 7 Temmuz 1923 tarihinde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti dahilinde kurulmuştur. Alanı 4,4 bin km² ve nüfusu yaklaşık 20.000 olan bu bölgenin merkezi Hankendi şehridir. 1989’daki nüfusu yaklaşık 192.000 olan ve Ermeniler arasında Artsah adıyla da anılan bölgede, halkın yaklaşık %70’i Ermenidir. Gerek Sovyetler Yukarı Karabağ, eski adıyla Karabağ Vilayeti’nin yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır. Dağlık ve Yukarı Karabağ yerine kısaca Karabağ ifadesi hatalı olmakla birlikte yaygın olarak kullanılmaktadır.

1994’te imzalanan ateşkes anlaşması sonunda tümüyle Ermenistan’la entegrasyon sürecine girilmiştir. Ekonomik olarak tamamen Ermenistan’a bağımlı olan Karabağ, bu devletle ekonomik ve parasal birlik içindedir. Nitekim, Ermenistan’ın parası burada tedavüldedir.  Sözde “Karabağ’ın Bütçesi’nin %50’si Ermenistan tarafından karşılanmaktadır. Ermenistan’ın Goris Şehri ile Hankendi arasında yeni yapılan karayolu ile bir bağlantı oluşturulmuştur. Bu yol işgal edilmiş Laçin bölgesi üzerinden geçmektedir. Ermenistan ile ekonomik entegrasyon bu bölge için refah getirememiştir.

4-5 Mayıs 1994 tarihlerinde, Bişkek’te BDT Parlamentolar arası Kurulu çerçevesinde Kırgızistan Parlamentosu ve Rusya Dışişleri Bakanlığı temsilcileri, Ermenistan ve Azerbaycan parlamentoları başkanlarını ve Karabağ’ın Türk ve Ermeni nüfusunun temsilcilerini bir araya getirmişlerdir. Bu görüşme sırasında barışa yönelik bir adım olarak “Bişkek Protokolü” imzalanmıştır. Daha sonra imzalanacak ateşkes antlaşmasına temel oluşturan bu protokolü, Azerbaycan, Ermenistan ve Karabağ’ın sadece Ermeni temsilcilerinin imzalaması, Azerbaycan açısından ciddi bir taviz olmuştur. 9 Mayıs1994’te Azerbaycan ve Ermenistan savunma bakanları ve Karabağ’daki ayrılıkçı Ermenilerin temsilcisi ateşkesle ilgili antlaşmayı imzalamıştır. 12 Mayıs 1994’ten itibaren ateşkes uygulamaya koyulmuştur. Ateşkesten sonra Rus-Çeçen Savaşını da fırsat bilen Haydar Aliyev, Batı ve Orta Doğu ülkeleriyle ilişkilerini ilerletme yönünde ciddi adımlar atmıştır. Azerbaycan kendisine bağlaşık statüsü tanıyan NATO’nun Barış İçin Ortaklık anlaşmasını imzalamıştır.

1996 AGİT Lizbon Zirvesi’nde, Azerbaycan yönetimi, toprak bütünlüğünün korunmasına yönelik bir karar çıkartmayı başarmışsa da Ermenistan bu kararı kabul etmemiştir. Minsk Grubu AGİT’in üyesi olan ülkelerin devlet başkanları ve başbakanlarının Aralık 1996’da Lizbon’da yapılan zirvesinde bir teklif ileri sürmüştür. Bunun sonucunda Ermenistan-Azerbaycan anlaşmazlığının barış yoluyla çözümlenmesinin ilkeleri kabul edilmiştir (Zengin, 2010, 164).

6.9.2. Hazar’ın Statü Sorunu

SSCB’nin dağılışı birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Çeşitli sınır uyuş-mazlıklarının dışında Hazar’ın statüsü, paylaşımı ve doğal kaynaklarının kullanımı bu sorunlar arasında yer almaktadır. Daha önceki dönemlerde Hazar’a kıyıdaş iki devlet vardı: SSCB ve İran. Dağılma ile birlikte bölgede SSCB’nin yerini, Rusya’ nın yanı sıra SSCB’den ayrılan ve bağımsızlıklarını kazanan Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan almıştır. Mevcut petrol ve doğalgaz rezervlerine ilaveten yeni re-zervlerin varlığı da keşfedilince Hazar’ın stratejik önemi ve statü sorunu daha çok ö-nem kazanmaya başlamıştır.

Hazar bölgesi, Sovyetler sonrası ortaya çıkan yeni jeopolitik denklemde böl-gesel ve uluslararası güçlerin en çok nüfuz mücadelesine giriştiği bölgelerin başında gelmektedir. Zira bu bölge zengin hidrokarbon kaynakları ile büyük petrol oyununun yeni coğrafi mekanı niteliğini almıştır. Hazar’daki bu büyük oyun içerisinde, ABD, AB, Çin ve Türkiye de ciddi bir etkiye sahip olmaya çalışmaktadırlar.

SSCB’nin dağılmasına kadar Hazar, mevcut askeri güç ve petrol sanayisi ile tam anlamıyla bir Sovyet denizi niteliğindeydi. İran, Hazar’ın sadece güneyinde kü-çük bir kısmını kontrol eden önemsiz bir ortak durumundaydı. Ancak Sovyetlerin çö-küşü ve bölgede İran’a nispeten daha güçsüz devletlerin ortaya çıkmasıyla bu ülke, bölgede yeni jeopolitik kazanımlar elde etmek için çok güçlü bir mücadeleye başladı. İran, bu mücadelesini genelde diplomatik kanallarla sürdürse de, 23 Temmuz 2001’ deki olayda görüldüğü üzere bazen de askeri baskılarla bu büyük oyun içerisinde ka-zanımlar elde etmeye çalışmaktadır.

Hazar’ın kıyısındaki yeni bağımsız aktörler Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan mevcut jeopolitik konumları sebebiyle herhangi bir uluslararası suya çıkı-şı olmayan birer kara devletleridir. Karasal nitelikleri sebebiyle ortaya çıkan uluslara-rası taşıma ve koridor sorunları, bu ülkelerin gündeminde petrol ve doğal gaz boru hatlarını ön plana çıkarmıştır. Dolayısıyla Hazar’a kıyıdaş olan ülkeler Hazar sorunu-nu “milli güvenlik” sorunlarının önemli bir parçası olarak algılamaktadırlar. Bu du-rum ise Hazar’ın statüsünü daha da önemli kılmaktadır.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Hazar havzası kaynaklarının işletil-mesi ve uluslararası piyasalara ulaştırılması konusunda küresel hegemon (ABD), böl-gesel güçler (Rusya, Türkiye, İran) ve bölge ülkeleri (Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Gürcistan ve Ermenistan) arasında yaşanan rekabet sadece eski Sovyet sahasıyla ilgili gelişmeler içerisinde değil dünya politikası açısından değerlendirildi-ğinde bu rekabet sonucu Hazar Denizi bölgesinde fiili olarak Doğu-Batı mihveri (Ba-ku, Tiflis ve Ankara) ve Kuzey-Güney mihveri (Moskova, Erivan ve Tahran) olmak üzere iki ayrı kutbun ortaya çıktığı görülmektedir. Daha önce “çıkar sahası” olarak tanımladığı Kafkasya ve Orta Asya’yı 1997’den itibaren “sorumluluk sahası” olarak ilan eden ABD ise küresel hakimiyet konusunda Batı-Doğu mihverini desteklemekte-dir (Zengin, 2010, 182).

Uluslararası hukuktaki teorik yaklaşımlarda üç görüş vardır. Bunlar;

1-      Hazar’ın “Kapalı Deniz” olduğu görüşü

2-      Hazar’ın “Göl” olduğu görüşü

3-      Hazar’ın “Özel Bir Su Havzası” olduğu görüşü

7. BÖLÜM

TÜRKİYE İLE EKONOMİK TİCARİ İLİŞKİLER

7.1. Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla 18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan ülke Türkiye Cumhuriyeti olmuştur.

Serbest piyasa ekonomisi modelini benimseyen Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla ilk anlaşma 1/11/1992 tarihinde imzalanmıştır. Bu anlaşmanın dışında; Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile sınır ticareti, ikili ticaretin finansmanı, küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin geliştirilmesi ve teknik işbirliği, gümrük işbirliği ve karşılıklı yardımlaşma, bilimsel, teknik, sosyal, kültürel ve iktisadi sahalarda işbirliği, iki ülke arasında gümrük evrakları ve işaretlerinin karşılıklı tanınması gibi konularda değişik tarihlerde protokol ve anlaşmalar imzalanmıştır.

Yukarıda isim olarak belirtilen anlaşmaların dışında iki önemli anlaşma daha bulunmaktadır. Bunlar, Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Hakkında Anlaşma (A.C. Milli Meclisi tarafından 14/6/1994 tarih ve 820 sayılı karar ile, Türkiye tarafından ise 25/7/1996 tarih ve 4152 sayılı Kanun ile onaylanarak 31/7/1996 tarih ve 22713 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir.) ve Türkiye ile Azerbaycan Arasında Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması’dır. (9/4/1994 tarihinde imzalanan anlaşma her iki ülkenin parlamentosu tarafından onaylanmış ve 1/1/1998 tarihinden itibaren yürürlüğe konulmuştur.) Böylece, ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine yönelik hukuki alt yapı büyük ölçüde tamamlanmıştır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 35).

Ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesinde önemli rol oynayan Türkiye-Azerbaycan Karma Ekonomik Komisyonu I. Dönem Toplantısı 25-26 Şubat 1997 tarihlerinde Ankara`da II. Dönem Toplantısı 29-30 Mart 2001 tarihinde Bakü`de ve III. Dönem Toplantısı 12-14 Nisan 2005 tarihinde Ankara`da, Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV. Dönem Toplantısı ise 27-28 Temmuz 2006 tarihinde Bakü’de, V. Dönem protokol 11.04.2008 tarihinde İstanbul’da imzalanmıştır.

Görüşmeler neticesinde;

• Azerbaycan`ın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)`ne katılımına yönelik çalışmalarda işbirliğine devam edilmesi ve Azerbaycan`ın ihtiyaç duyacağı her türlü teknik desteğin Türkiye tarafından sağlanması,

• Ticari ilişkilere yönelik tarife dışı düzenlemelere ilişkin konulara da Türk tarafından Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Azerbaycan tarafında ise Ekonomik Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda bir çalışma grubu kurulması,

• Gümrükler alanında ihtiyaç duyulan eğitim ve teknik desteğin karşılıklı olarak sağlanması,

• İki ülke kuruluş ve firmalarının kamu kurum ve kuruluşları ile ticari ve ekonomik ilişkilerinde karşılaşabilecekleri sorunların hızlı ve ortak yarar esasında çözümlenmesine katkıda bulunmak amacıyla, Türk tarafından Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Azerbaycan tarafında ise Ekonomik Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda bir çalışa grubu kurulması,

• İki ülke ilgili kuruluşları arasında bir Ortak Ticaret Odası kurulmasının Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi için önem arz ettiği,

• Küçük ve orta ölçekli işletmeler alanında işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla KOSGEB ile Azerbaycan Ekonomik Kalkınma Bakanlığı Girişimciliği Destekleme İdaresi arasındaki temasların artırılmasının önemini vurgulayarak söz konusu kuruluşlara arasında aşağıda belirtilen alanlarda dahil olmak üzere, işbirliği proje programlarının desteklenmesi,

-Küçük ve orta ölçekli işletmelere destek veren kuruluşlar arasında bilgi ve tecrübe değişimi,

-Küçük ve orta boy işletmelere (KOBİ`ler) yönelik veri tabanlarının karşılıklı olarak kullanılması,

-İki ülkede KOBİ uzmanlarının irtibatının kolaylaştırılması, karşılıklı eğitici ve bilgilendirici ziyaretler düzenlenmesi,

-Türkiye ve Azerbaycan KOBİ`leri arasında ticari bağlantı, teknoloji transferi ortak yatırım vb. alanlarda işbirliğini sağlamaya yönelik olarak Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tarafından geliştirilen “Eşleştirme Merkezi” modelinin hayata geçilmesi,

• Türkiye, Azerbaycan ve Orta Asya ülkeleri arasında ortak hububat piyasası oluşturulması ve kurulacak ortak bir şirket vasıtasıyla dünya piyasalarına hububat sevkiyatında bulunulması,

• Sınır geçiş işlemlerinin kolaylaştırılmasına ve taşımacılıkta verimliliğin artırılmasına yönelik, üçüncü ülkelerden yük taşınması dahil, ikili ve transit geçişler için ihtiyaç duyulan geçiş belgelerinin listesinin mübadele edilmesi ve ayrıca taşıma belgelerinin Tehlikeli Maddelerin Kara Yolu İle Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme`nin (ADR) hükümlerine uygun olarak yapılması ve yüklerin tehlikelilik derecesine göre sınıflandırılması konularına ilişkin olarak gümrük idarelerine gerekli talimatların verilmesi,

• TRT televizyon ve radyo yayınlarının Azerbaycan genelinde yayınlanmasına ilişkin konuların, 27-28 Haziran 2006 tarihlerinde Bakü`de gerçekleştirilen görüşmelerde kaydedilen hususlar dikkate alınarak hayata geçirilmesi,

• “Ataların Tarihi Zafer ve Dostluk Yolu” adlı ortak turizm güzergahının hayata geçirilmesi amacıyla iki ülke yetkililerinden oluşan bir heyetin tanıtım ve bilgilendirme ziyareti düzenlenmesi,

• Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Türkiye arasındaki Dilucu sınır kapısında çalışma saatlerinin uyumlaştırılması ve iki ülke vatandaşlarının giriş-çıkışlarının kolaylaştırılması

Konuları ele alınmıştır.

• Ancak İşadamlarımızın ülkeye girişleri ve çalışma izinleri konularında görüşmeler belirli aralıklarla devam etmektedir. İşadamlarının bir ay süreli seyahatlerinin vizesiz olması hüsünde konsolosluk işleri görüşmelerinde ön mutabakat sağlanmış olmakla beraber henüz olumlu bir sonuç elde edilememiştir.

7.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu

Türkiye, bağımsızlığa kavuştuğu ilk günden itibaren Azerbaycan’ın dünya ile bütünleşmesine yardımcı olmak amacıyla siyasi, ekonomik ve diğer konularda ilişkilerin geliştirilmesine büyük önem vermiştir. Sahip olduğu tüm tecrübesini aktarmaya ve paylaşmaya çaba göstermiştir. Ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi konusunda pek çok ikili anlaşmalar imzalanmıştır.

Kültürel yönden benzer özellikler taşımamız nedeniyle dışa açılmak isteyen işadamlarımız ve yatırımcılarımız için Azerbaycan cazip bir pazar oluşturmuştur. Ekonomik ve ticari ilişkiler kapsamında her iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi genişlerken, diğer taraftan Türk firmaları Azerbaycan’da doğrudan ticari ve sınai faaliyetlere başlamışlardır. Azerbaycan ekonomisinde aktif olarak yer alan Türk müteşebbisleri, telekomünikasyon, bankacılık ve sigortacılık, finansal kiralama, inşaat-taahhüt, basın-yayın, eğitim, sağlık, ulaştırma, otomotiv, imalat sanayi, petrol gibi hemen her konuda faaliyet göstermektedirler. Bu faaliyetlerin bir kısmı ferdi girişim, bir kısmı küçük ve orta ölçekli işletmeler şeklinde başlamış ve bunlardan bazıları, başarılı çalışmaları neticesinde, özel sektörde Azerbaycan’ın öncü kuruluşları haline gelmişlerdir.

Türk sermayeli şirketler Azerbaycan’ın serbest piyasa ekonomisine adaptasyonunda doğrudan ve dolaylı olarak birikimleriyle, tecrübeleriyle önemli rol oynamaktadırlar.

1991-2009 yılları arasında T.C. vatandaşlarının sahip veya ortak olduğu değişik statülerde  toplam 3009 Türk şirketi kurulmuştur. 2009 yılında kurulan şirket sayısı ise 279 olmuştur. Bu şirketlerden önemli bir bölümünün faaliyetlerini devam ettiremediğini görmekteyiz. Ancak, Azerbaycan Vergiler Bakanlığının kayıtlarına göre hali hazırda faaliyet gösteren Türk işadamlarını temsil eden iki derneğimizin üye sayısından ve Müşavirliğimize müracaat eden firmalardan 780 civarında Türk firmasının faaliyette olduğu tahmin edilmektedir. Türk sermayeli şirketlerde 50.000 civarında kişi istihdam edilmektedir.

Sahip olduğu petrol rezervleri ile gelişmiş batılı ülkelerin ilgisini çeken Azerbaycan’ın bugüne kadar söz konusu rezervleri işletmek amacı ile oluşturduğu yirmi adet uluslararası konsorsiyumun üçünde TPAO da pay sahibi olmuştur (Azeri-Çırak-Güneşli sahasında %6.75, Şah Denizi Sahasında %9 ve Araz-Alov-Şark Sahasında %10 – Offshore). Ayrıca, iki özel şirketimizin (Atilla Doğan İnş Ltd. ve ENKA) Azerbaycan devlet petrol şirketi (SOCAR) ile oluşturdukları Müşterek Müesseseler (J.V.) karada petrol çıkarmaktadırlar.

Diğer yandan, Azerbaycan’da önemli projelerin gerçekleştirilmesinde müteahitlik sektöründe faaliyet gösteren firmalarımızın imzası bulunmaktadır.

Türk firmalarının üstlendikleri projeler arasında TRASECA “İpek Yolu” projesi çerçevesinde kara yollarının inşası, baraj yapı, elektrik santrallerinin inşası ve modernizasyonu, iş merkezleri kurulması, lüks konut inşası, Sangaçal terminali tank rezervuar işi, orduevi binası inşası, Merkezi Bank binasının inşası, Beynelhalk Bank binasının inşası, Bakü Hava Alanı inşası, Nahçıvan Hava Alanı inşası, Bakü Eğlence Merkezi inşası, Avrupa Oteli inşası, ISR Plaza inşası, “Güney Mugan” projesi, tarihi ve turistik komplekslerin bakım ve onarımı, petrol boru hattı ile ilgili yapım ve onarım işleri, Bakü Sahil Projesi, kombine gaz çevirimi elektrik santralı, Nahçıvan baraj inşası vs. gibi işler yer almaktadır.

“Büyük İpek Yolu”nun 503 km.’lik kısmı Azerbaycan arazilerinden geçmekte olup, Bakü-Alet-Gazimemmet-Kürdemir-Yevlah-Gazah kara yollarını kapsamaktadır.“Büyük İpek Yolu”nun Alet-Gazimemmet ilçeleri arasında karayolunun inşası Kuveyt Ekonomik Kalkınma Bankası ve İslam Kalkınma Bankası tarafından sağlanan krediler hesabına Türkiye’nin “Turan Hazinedaroğlu” ve “Öztaç İnşaat” ortaklığı tarafından gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, “Büyük İpek Yolu”nun Gence-Şemkir ilçeleri arasındaki kara yolunun inşası da Turan Hazinedaroğlu” ve Öztaç İnşaat” ortaklığı tarafından gerçekleştirilecektir. Dünya Bankası Gence-Şemkir ilçeleri arasındaki kara yolunun inşası için 7 milyon ABD Doları ve Şemkir-Gazah ilçeleri arasındaki kara yolunun inşası için ise 33 milyon Dolar kredi sağlamıştır.

Tekfen-Azfen Hazar denizinde yeni bir petrol platformu ihalesini üstlenmiş bulunmaktadır. Tekfen’in SOKAR’ın (AZ Petrol Şirketi) yeni hizmet binası ihalesini Azfen ile birlikte almak üzere olduğu açıklanmıştır.

Diğer taraftan, Azerbaycan uluslararası bağımsız risk değerlendirme şirketlerince yapılan değerlendirmelerde riskli ülkeler arasında yer almaktadır. Bu risk, mevzuatın sık sık değişmesi, tekelleşmenin artması, bankacılık sisteminin yerine oturmamış olması, mahkeme kararlarının uygulamasında karşılaşılan gecikmeler gibi sorunlardan kaynaklanmaktadır. Ülkenin riskli olması, zaman zaman firmalarımız için sorunlar yaratıyor olsa da, fizibilite çalışmalarında risk unsurunu daha fazla dikkate alan 3. ülke müteahitlik firmalarının bölge pazarına girişini engellemekte ve firmalarımızın rekabet şansını artırmaktadır. Ancak, uygun şartlarda kredi ve politik risk sigortası ile desteklenen 3. ülke firmalarına karşı firmalarımızın bu avantajını uzun vadede korumaları zorlaşacaktır. Bu açıdan, Türk müteahitlik firmalarının bölgedeki pazar paylarını koruyabilmelerini teminen uzun vadeli tedbirler alınmalıdır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 38).

7.3. Dış Ticaret İstatistikleri

1991 yılından itibaren gelişen siyasi ve ekonomik ilişkilere paralel olarak artan dış ticaret hacmimiz ülkemiz lehine fazla vermekteydi ancak, 2006 Haziranından itibaren BTC’nin de devreye girmesinden sonra ilk defa Azerbaycan’la olan dış ticaretimizde 2006 yılında açık verildi.

Ancak, 1998 yılında yaşanan Rusya krizi sonrası Ruble’nin devalüe edilmesinin de etkisi ile Rus malları Azerbaycan pazarında mutlak fiyat avantajı sağlamış ve halkın gelir seviyesinin de düşük olması sebebiyle fiyat talebi belirleyici en önemli kriter haline gelmiştir. Bu gelişmelerin sonucu olarak, ülkemizden gelen mallara olan talep azalmıştır. Bu durum, Azerbaycan’da iş yapan işadamlarımızı da doğrudan etkilemiştir. 1999 yılında Azerbaycan ile olan ticaretimizde geçmiş yıllara göre düşme görülmüştür. 1996, 1997 ve 1998 yıllarında en fazla ithalatın yapıldığı ülke Türkiye olurken, 1999-2000 yıllarında Rusya’dan sonra ikinci, 2001 yılında ise ABD ve Rusya’dan sonra üçüncü sırada, 2002 yılında yeniden RF’dan sonra ikinci sırada, 2003 yılında Rusya ve İngiltere’den sonra üçüncü sırada,  2004 yılında Rusya, İngiltere ve Kazakistan’dan sonra 4. sıraya inmiştir. 2005, 2006, 2007 ve 2008 yılında ikinci sırada yer almaktadır. 2009 yılında ise Türkiye yine aynı sırada yer almaktadır. 2009 yılında Türkiye’nin Azerbaycan’ın ithalatındaki payı %14,8, ihracatındaki payı ise %0,7 olmuştur  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 37).

Türkiye-Azerbaycan Ticaret Dengesi

Milyon $

Kaynak: A.C. Devlet İstatistik Komitesi

Azerbaycan ile olan ticari ilişkilerimizde nakliye önemli bir maliyet unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Azerbaycan ve Gürcistan’da alınan yüksek yol vergileri ve İran’ın uygulamakta olduğu tonaj sınırlamaları ve yollardaki gecikmeler hem nakliyecilerimize hem de yük sahiplerine ilave maliyetler getirmektedir. Rekabet şansımızı sınırlayan bu sorun Kars-Tiflis Demiryolu’nun önemini daha da arttırmaktadır.

Şüphesiz ki, ticari ve ekonomik ilişkilerin uzun vadede sağlıklı ve istikrarlı gelişmesinde Azerbaycan’da faaliyet gösteren Türk işadamlarının önemi büyüktür. Azerbaycan ekonomisine yaptıkları yatırımlar, ödedikleri vergiler ve sağladıkları iş imkanları ile göz ardı edilemeyecek katkıları yanında Türkiye ile ticari ilişkilerde de büyük rol oynamaktadırlar.

Azerbaycan’ın ekonomik bağımsızlığının güçlenmesine katkı sağlarken, aynı zamanda Türkiye ile Azerbaycan arasında ekonomik köprü vazifesi gören iş adamlarımızın önündeki engellerin kaldırılması, finansman sorunlarının çözümlenmesi ve uzun vadeli yatırım kararlarında kendilerini güvencede hissedebilecekleri sigorta mekanizmasının kurulması yönünde projeler üretilip tezlikle uygulamaya konulması halinde, ekonomik ve ticari ilişkilerimiz daha sağlam temellere oturacak ve gelişen ilişkiler her iki kardeş ülke halkının refahına hizmet ederken, bölgenin istikrara kavuşmasına da önemli katkılar sağlayacaktır  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 39).

Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatı; ihraç ürünlerinin bu ülkede tanınmaya başlaması, Azerbaycan’ın en önemli ticaret partnerlerinden biri olan İran’ın ihraç ürünlerinin Türk ihraç ürünlerine kıyasla düşük kalitede olması, Azerbaycan-Rusya Federasyonu arasındaki Kuzey Kafkas demiryolunun kapalı olması,Türk şirketlerinin Azerbaycan piyasasında şube açmak suretiyle Türkiye’den ithalat yapması ve bu malları iç piyasada pazarlaması gibi nedenlerle 1993 yılından bu yana yükselme eğilimi göstermektedir.Ancak, yüksek gümrük vergisi oranları nedeni ile iki ülke dış ticareti potansiyelinin gerisinde kalmaktadır.

Rusya gümrüksüz mal ihraç etmesi nedeniyle Azerbaycan’ın ithalatında önemli bir avantaja sahiptir. Kazakistan da buğday ve doğal gaz ithalatı nedeni ile Azerbaycan’ın ithalatından önemli pay alan ülkelerden biridir. İngiltere BP nedeniyle, ABD petrol yatırımları nedeniyle Azerbaycan’ın ithalatında öne çıkmaktadır. Ancak ülkemiz ürün çeşitliliği anlamında önemini korumaktadır. Bavul ticareti ve sınır ticareti nedeniyle istatistiklere tam olarak yansımasa da iki ülke arasındaki ticaret, önümüzdeki yıllarda önemli oranda artış potansiyeline sahiptir.

20 / 40Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatı 2009 yılında bir önceki yıla göre küresel mali kriz nedeni ile ülke iç talebinde meydana gelen daralmanın etkisi ile %16 oranında azalarak 1,4 milyar Dolar’a düşmüştür. Azerbaycan-Türkiye ticaret hacmi 2009 yılı itibarı ile yaklaşık 2,15 milyar Dolar olmuştur. 2010 yılında bir önceki yıla göre ülkeye ihracatımızda %10,8 oranında artış gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatında mobilyalar vb. aksam, parçaları, demir-çelikten inşaat ve aksamı, hijyenik kağıt ürünleri, sırlı seramikten döşeme maddeleri elektrikli-elektriksiz makine ve cihazlar; demir veya çelikten eşya; plastik ve plastikten; tuz, kükürt, toprak ve taşlar; alçılar ve çimento; kağıt ve karton; demir ve çelik; sabunlar, yüzey aktif organik maddeler ve ağaçtan mamul eşya; alüminyum ve alüminyum eşya; seramik mamulleri gibi ürün grupları önemli yer tutmaktadır.

7.4. Türkiye – Azerbaycan Arasında Yürüklükte Bulunan Antlaşma Ve

Protokoller

Türkiye ile Azerbaycan arasında ticari ve ekonomik ilişkiler çerçevesinde imzalanmış olan anlaşmalar aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Kaynak: Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,2010

Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması :  Anlaşma Uyarınca, taraflar birbirine en çok kayrılan ülke statüsü tanımıştır. Bu antlaşma iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin hukuki alt yapısını oluşturur.1 Kasım 1992 tarihinde imzalanmış olup Resmi Gazete Tarihi ve Numarası 23.01.1993/21474 dır.Yürürlüğe giriş tarihi 23 Ocak 1993’tür.

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması: Karşılıklı yatırımların belirli kurallar çerçevesinde korunması ve teşvikini amaçlamaktadır. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Hakkında Anlaşma Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi tarafından 14.06.1994 tarih ve 820 sayılı karar ile, Türkiye tarafından ise 25.07.1996 tarih ve 4152 sayılı Kanun ile onaylanarak 31.07.1996 tarih ve 22713 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir.

Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması : Gelir üzerinden alınan vergilerde çifte vergilendirmeyi önlemeyi amaçlamaktadır. 09.04.1994 tarihinde imzalanan anlaşma her iki ülkenin parlamentosu tarafından onaylanmış ve 01.01.1998 tarihinden itibaren yürürlüğe konulmuştur.

Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ve Azerbaycan Standartlar Teşkilatı (AST) arasında 1990 yılında imzalanan işbirliği protokolü ile, iki ülke arasında ticareti engelleyici unsurların kalkması,TSE ve AST bölgelerinin karşılıklı olarak tanınması ve ortak standartların hazırlanması ve uyumlandırılması konularında mutabakat sağlanmıştır.

Azerbaycan  Petrol  Şirketi’nin  (SOCAR)  payından  5  puanlık  kısmın  TPAO’na  devrini öngören anlaşma (İTO, 2008, 10).

Karma Ekonomik Komisyon II. Protokolü : İki  ülke  arasındaki  ticari  ve  ekonomik  iliş-kilerin  geliştirilmesi,  sorunların  çözümlenmesi  ve  yeni  işbirliği  alanları  tesis  edilmesi  amacıyla  kurulan  Türk­Azeri  Karma  Ekonomik  Komisyonu’nun  II.  Dönem  Toplantısı  Protokolü  31  Ocak  2002  tarihinde  Bakü’de  imzalanmıştır.

Ayrıca,  2  Şubat  1999  tarihinde  imzalanan  Mutabakat  Zaptı  çerçevesinde  bir  Yüksek Düzeyli Ticari ve Ekonomik İstişare Mekanizması oluşturulmuştur.

7.5. İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler

Türkiye’nin Azerbaycan’a olan ihracatında makineler ve mekanik cihazlar ve yedek parçaları, demir ve çelikten eşyalar, elektrikli makine ve cihazlar ve yedek parçaları, mobilya, otomotiv, optik alet ve cihazlar, motorlu kara taşıtları ve yedek parçaları, mineral yakıtlar, petrol ve türevleri gibi ürünler önemli paya sahiptirler. Bunun yanı sıra Türkiye’nin tuz, kükürt ,taş, alçı ve çimento, kağıt, karton ve mamulleri, sabun ve muhtahzarları, sebze ve meyveler gibi birçok diğer ürünlerde ihracat potansiyeli bulunmaktadır.

Diğer taraftan, son dönemde önem verilmeye başlanan sağlık hizmetleri alanındaki yatırımlara bağlı olarak hastane ekipmanları ve medikal ekipmanlar ile çevre sağlığı konusunda danışmanlık ve müteahhitlik alanında imkanlar olduğu değerlendirilmektedir.

7.6. Türkiye-Azerbaycan Yatırım İlişkileri

Ekonomik ve ticari ilişkiler kapsamında her iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi genişlemektedir. Ayrıca firmalarımızın Azerbaycan’da doğrudan yatırımları da kayda değer seviyelere ulaşmıştır. Azerbaycan ekonomisinde aktif olarak yer alan Türk müteşebbisleri, telekomünikasyon, bankacılık ve sigortacılık, finansal kiralama, inşaat-taahhüt, basın-yayın, eğitim, sağlık, ulaştırma, otomotiv, tekstil-hazır giyim, petrol gibi hemen her sahada faaliyet göstermektedirler. Bu faaliyetlerin bir kısmı ferdi girişim, bir kısmı küçük ve orta ölçekli işletmeler şeklinde başlamış ve bunlardan bazıları, başarılı çalışmaları neticesinde, özel sektörde Azerbaycan’ın öncü kuruluşları haline gelmişlerdir.

Türkiye’nin Azerbaycan’da toplam 3,6 milyar dolar tutarında yatırım yaptığı kayıtlarda yer almaktadır. Bu yatırımın önemli bir kısmı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından gerçekleştirilmiştir.Bunun dışında hali hazırda 700 civarında büyüklü küçüklü Türk firması ülkede faaliyet göstermektedir.

7.6.1.  Azerbaycan’daki Türk Yatırımları

Azerbaycan’da  yabancı  yatırımlar  “joint  venture”  şeklinde,  çeşitli  ülkelerle  ekonomik  iş birliği  yapılması  suretiyle  gerçekleştirilmektedir. Yabancı  yatırımda  öncelikli  sektörlerin başında tarım ve tarıma dayalı sanayi ve gıda sanayi

gelmektedir.Bunların yanı sıra; içki şişelenmesi  ve  satılması,  modern  teknoloji  ile  tütün işleme, pamuk işleme ve bükme tesisleri kurulması konularında ortak ya-tırım projelerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Azerbaycan’da  doğrudan  yapılacak  yatırımlar  devlet  garantisi  altındadır.  Ortak  yatırımda yabancı  sermayenin  payı  %  30’dan  fazla  ise,  ihracat  lisansından  muafiyet,  yeni  ekipman ücretinin  vergiden  düşülmesi,  iki  yıllık  vergi  muafiyeti,  makine  ve  teçhizat ithalatında gümrük muafiyeti gibi ayrıcalıklar

tanınmaktadır.

Yabancı Sermaye Kanunu çerçevesinde; Azerbaycan’da yatırım yapan Türk

İş adamlarına ithalat  aşamasında  hammadde,  yardımcı  madde,  makine ve teçhizat

için Gümrük Vergisi muafiyeti  tanınmaktadır.  Ayrıca,  yatırım  başladıktan  sonra  2  yıl  boyunca  vergi  muafiyeti bulunmaktadır.

Azerbaycan’daki Türk yatırımları ülkedeki petrol dışı yabancı yatırımlar içinde ilk sı-rada yer almaktadır. Türk girişimcileri telekomünikasyon, bankacılık ve  sigortacılık, finansal kiralama,  inşaat­taahhüt,  basın­yayın,  eğitim,  sağlık,  ulaştır-ma,  otomotiv,  imalat  sanayi, petrol  gibi  neredeyse  tüm  alanlarda  faaliyet  gös-termektedirler. Türkiye­Azerbaycan  ticari ilişkilerinin  geliştirilmesinde  bankacı-lık  çok  önemlidir.  Ziraat  Bankası’nın  ortaklığı  ile kurulan  Azer­Türk  Bank  bankacılık  alanındaki  işbirliğinin  ilk  örneğidir.  Baybank, Royalbank,  Koçbank,  Egebank  ise  Türk  sermayeli  diğer  bankalardır.    1999  yılı  sonu itibariyle  deği-şik  statülerde  1267  adet  Türk  şirketi,  Azerbaycan’da  resmi  kuruluş  işle-mi yaptırmak  suretiyle  tüzel  kişilik  kazanmıştır.  Ancak  bu  şirketlerden  önemli  bir  bölümü faaliyet gösterememektedir.

Türk  yatırımları,  Azerbaycan’ın  petrol  rezervlerinin  işletilmesi  için  hazırlanan 8 milyar $tutarındaki projede % 6,5; 4 milyar $ tutarındaki Şah Denizi oranında projesinde ise,  % 9,0 pay almıştır. Petrol dışı yatırımlar içerisinde ise, Tür- kiye’nin payı %44 civarındadır.

Netaş,  Alcatel­Teletaş,  Hontel  gibi  Türk  telekomünikasyon  teçhizatı  üreticisi  firmalar Azerbaycan’da  kurdukları  şirketler  kanalıyla  ortak  yatırım  ve  üretim  faaliyetlerinde bulunmaktadırlar.

Uluslararası havaalanı ve Merkez Bankası binası gibi önemli prestij projelerinin büyük bir kısmı Türk firmaları tarafından başarıyla tamamlanmıştır.

Azerbaycan  Türk  müteahitlerinin  yurtdışında  gerçekleştirdiği  projeler  içinde  %1,56 oranında  payı  ile  12. ülkedir.  Ancak  son  yıllarda  Türk  firmala-rının  diğer  BDT  ülkelerinde olduğu gibi Azerbaycan’daki projelerinin sayısında ve hacminde bir düşüş gözlenmektedir.

Türkiye  ve  Azerbaycanlı  işadamları  arasındaki  temaslar  genel  olarak  Azerbaycan’da düzenlenen  fuar  ve  sergiler  ile  İş  Konseyi  faaliyetleri  çerçeve-sinde  sürdürülmektedir.

Ayrıca,  bu  ülkede  Türk  işadamları  tarafından  kurulan  Türk  Sanayici  ve  İşadamları Beynelhalk Cemiyeti ile Azerbaycan­Türk İşadamları Birliği isimli iki dernek bulunmaktadır.

Azerbaycan’da  5  adet  Türkiye  sermayeli  banka  ve  3  adet  sigorta  şirketi  faaliyette bulunmaktadır (Benli, 2008, 25).

7.7. İki Ülke Arasında Karşılaşılan Sorunlar Ve Çözümler

Azerbaycan, yeraltı ve yer üstü kaynakları açısından son derece zengin, okuma yazma oranı yüksek, yönünü batıya çevirmiş gelişme çabası içerisinde olan bir ülkedir. Bağımsızlığını kazanmasından sonra ülkemizle hemen her alanda protokoller ve anlaşmalar imzalamıştır. Bugün itibariyle imzalanan anlaşmalara tam anlamıyla işlerlik kazandırıldığı söylenemez. Yeniden yapılanma çalışmaları yanında altyapı eksiklikleri, hukuki boşluklar, mahkeme kararlarının uygulanmaması, kurumsallaşamama, devlette devamlılık ilkesine uyulmama, kayıt dışı ekonominin yol açtığı haksız rekabet, serbest piyasa ekonomisi ile örtüşmeyen yasalar, alacaklarımızın ödenmemesi,bazı komşu ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları ekonomik ve ticari ilişkilerimizin istenilen düzeye çıkmasını engellemektedir.

Azerbaycan ile ülkemiz arasında yaşanan sorunlar başlıklar halinde aşağıda sunulmaktadır.

7.7.1. Her İki Ülkenin Uluslararası Yükümlülüklerinden Kaynaklanan

Sorunlar

Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) ile Gümrük Birliği Anlaşması imzalamış olması ve bu çerçevede, AB Ortak Ticaret Politikasını benimsemiş bulunmasının tabii bir sonucu olan üçüncü ülkelerle yaşanan sıkıntının benzeri burada da yaşanmaktadır.Zira, AB Ortak Ticaret Politikası uyarınca üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta AB ile ortak kurallar uygulanması gerekmekte olup, ülkeler müstakil olarak hareket etme imkanını kaybetmekte ve dolayısıyla Türkiye, AB’nin üçüncü ülkelere karşı uyguladığı ikili ve otonom tercihli ticaret rejimlerini üstlenmek durumunda kalmaktadır.

Ayrıca, bu başlık altında Azerbaycan açısından ele alınabilecek konu, Azerbaycan’ın 1993 yılında Müstakil Devletler Birliyi (MDB) ile Azad Ticaret Sadişi imzalamış ve Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Kazakistan ve Moldova’dan oluşan 5 Ülkeye önemli gümrük muafiyetleri tanımış olmasıdır. Böylelikle, zikredilen ülkeler pazara girişte daha avantajlı koşullar elde etmiş olmakta, yaklaşık %10-%15’leri bulabilen fiyat avantajları elde etmektedir  (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 47).

7.7.2. Gümrük Alanında Yaşanan Sorunlar

Gümrüklerde depo ve antrepoların olmaması veya yetersiz olması, ülkemizde olduğu gibi gümrüklerde komisyonculuk (müşavirlik) müessesesinin gelişmemesi, hiç bir yasal dayanağı olmayan keyfi bekletmeler ve uygulamalar neticesi ödenen fazla yol vergileri yanında yasal olmayan ödemeler ayrıca,bazı ülkeler ile yapılan serbest ticaret anlaşması çerçevesinde gümrük vergisinin alınmaması, yine gümrüksüz mal girişinin önlenememesi kurumsallaşmış firmalarımızı sıkıntıya sokmakta ve genel olarak ta ülkemizden gelen malların rekabet şansını zorlamakta-dır.

DTÖ  üyesi olmayı  hedefleyen  Azerbaycan bu doğrultuda ; Ticaret  Kanunu,

Borçlar Kanunu, Bankacılık Kanunu, Gümrük mevzuatı gibi dış ticarette yasal altya-

pıyı  oluşturan kanunlarda uluslararası standardı yakalamak için önemli düzenlemeler

yapmıştır.

Tahkim  mekanizmasının  çalışmaya  başlamış  olması,  bankacılık  alanında  yapılan düzenlemeler, kar transferine ilişkin sağlanan kolaylıklar atılan önemli adım-lardandır. Devlette devamlılık ilkesine ve kazanılmış hakların korunması prensibine zaman zaman uyulmaması nedeniyle ticari ve ekonomik konularda yapılan anlaşmalara ilişkin ödeme planlarında sorunlar yaşanmaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 48).

7.7.3. Ulaşım Alanında Yaşanan Sorunlar

İhracat  ve  ithalat  işlemlerini  Gürcistan  ve  İran  üzerinden  karayolu  ile  gerçekleştirmekte olan  Türkiye’nin  Azerbaycan’la  dış  ticarette  en  önemli  sorunu  direkt  ulaşım  bağlantısının bulunmamasıdır.  Türkiye ­ Gürcistan ­ Azerbaycan ara-  sındaki  demiryolu  hattının  yapılması ile  sorunların  çözüleceği  tahmin edilmek-  tedir.  Demiryolu  hattının  açılması  ile  Türkiye’den demiryolu  ile  gönderilen  mallar  Azerbaycan’a  gelecek,  Hazar  Denizi’ni  feribotla aşarak Orta Asya’ya ka- dar gidebilecektir. Böylece,  zaman ve  güvenlik yönünden zorluklar yaratan İran ge-çişleri kalkacaktır.

Ekonomik  ve  ticari  ilişkilerin    kısıtlanmasına  yol  açan  ve  1998  yılında  başlatılan  yol vergisi uygulaması 2005 yılında da devam etmiştir. Bilindiği üzere;

1 Temmuz 1997 tarihinde A.C.Milli Meclisi’nde kabul edilen  Devlet Yol Fonu Kanunu’nda yapılan  değişiklikler  01.04.1998  tarihinden  itibaren  uygulamaya  konulmuştur.  Düzenleme ile  Azerbaycan’a  yük  taşıyan  yabancı  ülkelere  ait  kara    nakil  vasıtalarının  Azerbaycan’da kalış  süresine,  yükün  niteliğine,    ağırlı-ğına  ve  araçların  dingil  sayısına  bağlı  olarak belirlenmiş  vergileri  ödeme  yükümlülüğü  getirilmiştir.  Yapılan  görüşmeler  neticesinde kanunda  yapılan  değişikliklerle,  vergilerde  hafifletici  yeni  düzenlemeler  yapılmıştır.

Araçların  kalış  süresi  bir  haftadan  iki  haftaya  çıkarılmıştır.  Eskiden  bir  hafta  için  80$,  bir haftayı  geçince  280$  alınırken  süre  artırılarak  iki  haftaya  kadar  80$  geçince 280 $ alınmaya başlanmıştır. Deniz ve demiryolu ile taşımacılık-ta yol vergisi söz konusu değildir. Ancak  yapılan  bu  düzenlemelere  rağmen  ülkemizden  gelen  araçlar  için  vergiler  ciddi maliyet  unsuru  teşkil  etmektedir.

01.01.2003  tarihinden  beri uygulanan   Azerbaycan  Cumhuriyeti’ne  dahil olan  oto  nakliyat vasıtalarının  çeşidine,  koltuk  sayısına,  yük  alma  kapasitesine  ve  yükle  birlikte  toplam ağırlığına,  dingile  düşen  ağırlığa,  tehlikeli  yükler  taşınmasına  göre  yabancı  ülkelerin  nakil  vasıtalarından alınacak yol vergisi oranları bulunmaktadır (Somuncuoğlu, 2011, 24).

7.7.4. Taşımacılık Alanında Yaşanan Sorunlar

Azerbaycan ile sınırımızın olmaması (NÖC hariç) tarifeli kargo taşımacılığının yapılamaması ve demiryolu bağlantısının bulunmaması nedeniyle, karayolu taşımacılığı zorunlu olmakta ve bu durum maliyetleri artırmaktadır.

Karayolu taşımacılığı İran ve Gürcistan üzerinden yapılmakta, İran tonaj sınırlaması uygulamakta, Gürcistan ve Azerbaycan’da yüksek yol vergileri alınmakta, bu durum zaman kaybının yanında ek maliyetler getirmekte, rekabet şansımızı azaltmaktadır.

Taşımacılıkla ilgili ikinci önemli sorun da, yukarıda ifade edilen sebeple iki ülke arasındaki ticaretin büyük ölçüde karayoluyla gerçekleştirilmesinin bir sonucu olarak 2008 yılı itibariyle yıl içerinde toplam 40.000 civarında Türk TIR’ının Azerbaycan’a giriş yaptığı tespit edilmiştir. Azerbaycan makamlarının Türkiye’ye tahsis ettiği geçiş belgesi sayısı da 2009 yılından itibaren 3000’den 5.000’e çıkartılmış olmasına rağmen, söz konusu kotanın dolmasını müteakip Türk araçlarının Azerbaycan’a girişlerinde geçiş ücreti tahsil edilmektedir. Bu durum ürünün maliyetlerine doğrudan yansımaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 47).

7.7.5. Bankacılık ve Ödeme Alanında Yaşanan Sorunlar

Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, İcra ve İflas Kanunu, kıymetli evrak ve mali evrak hukuki gibi ticari hayatta çok önemli yer alan kanunların eksik, yetersiz veya hiç olmaması, ticaretin gelişmesini engellediği gibi, ihtilafların çıkmasına da yol açmaktadır. Firmalar genellikle kısa ve uzun vadeli finansman ihtiyaçlarını bankalardan kredi kullanmak suretiyle karşılama şansına sahip olamamaktadır (Bakü Büyükelçiliği, 2011, 47).

24, 2011

7.7.6. İki Ülke Arasındaki Müteahitlik İlişkileri

Dünyada yaşanmakta olan ekonomik buhrana bağlı olarak Azerbaycan inşaat sektöründe de belirli bir durgunluk yaşanmaktadır. Hali hazırda devam etmekte olan konut, yol, içme suyu, köprü, otel, iş merkezi gibi projelerin tamamlanmasına gayret edilmektedir.2010 yılında bütçe rakamları daha muhafazakar bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Ekonomik istikrarın ve fiyatlar genel seviyesinin korunması öncelikli hedefler olarak tespit edilmiştir.

Türk firmaları Azerbaycan müteahitlik hizmetleri sahasında Başkanlık sarayları, Milli Meclisin restorasyonu ve ek binasının tamamlanması, hava alanı inşası, yol, su, elektrik, enerji nakil hatları gibi sahalarda çok önemli projeler gerçekleştirmişlerdir. Ancak, hali hazırda daha çok yarım kalan projelerin tamamlanması işleriyle meşgul bulunmaktadırlar. 2009 yılı başından itibaren yeni ya da tamamlama işleri aldıkları da görülmektedir. Diğer taraftan, Azerbaycan müteahitlik sektöründe yerli firmaların kendi içinde tecrübe kazanmış

oldukları ve belirli işleri doğrudan üstlenebildikleri görülmektedir. Bunun yanında piyasada belirli grupların tekel oluşturarak ihalelerde etkili olmaktadırlar.

Türk firmalarının bundan sonraki devrede daha çok yerli firmalarla şirketler birliği oluşturarak iş alma kabiliyetlerini devan ettirmelerinin daha gerçekçi bir yaklaşım olacağı düşünülmektedir. Petrol ve Doğalgaz ticaretinin artmasına paralel olarak, Azerbaycan’ın bundan sonraki devrede daha çok alt yapı, su, yol, elektrik gibi inşaat işlerine yönelmesi beklenmektedir. Diğer taraftan, inşaat sektörünü hizmet ticareti yanında tedarik mekanizmasını desteklemesiyle de değerlendirmek gerekmektedir. Türk inşaat malzemeleri piyasada haklı bir imaja sahiptir. Bu anlamda Azerbaycan’ın ithalatında ve Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatında inşaat malzemeleri önemli bir paya sahiptir (Somuncuoğlu, 2011, 24).

7.8. İş Konseyi

Türk-Azerbaycan İş Konseyi’nin kurulmasına ilişkin protokol, 3 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan Başbakanı Hasan Hasanov ile o dönemdeki adıyla Türk-BDT İş Konseyleri Başkanı Nihat Gökyiğit arasında imzalanmıştır. Türk-Azerbaycan İş Konseyi, DEİK çatısı altında faaliyet gösteren Türk-Avrasya İş Konseyleri’ne bağlıdır. İş Konseyi’nin Türk tarafı başkanı Cengiz Gül’dür. Azeri tarafı başkanlığını 2005 yılı Ekim ayına kadar İktisadi Kalkınma Bakanlığı Girişimciliği Destekleme Departmanı Genel Müdürü Ali Hüseyin Saliyev yürütmüştür. Bu tarihten sonra İş Konseyi’nin Azeri tarafı başkanlığına European Tobacco İdare Heyeti Baskanı Rüfet Guliyev getirilmiştir. İş Konseyi kurulusundan bu yana iki ülke Cumhurbaşkanı ve Başbakanlarının katılımıyla 13 toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıların 5 tanesine dönemin Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev de katılarak iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkilerin gelişimine verdiği desteği göstermiştir.

Türkiye Azerbaycan arasındaki Karma Ekonomik Komisyon toplantıları aşağıdaki tarihlerde yapılmıştır (Somuncuoğlu, 2011, 25).

KEK I. Dönem (26.2.1997, Ankara)

KEK II. Dönem (30.3.2001, Bakü)

KEK III. Dönem (14.4.2005, Ankara)

KEK IV. Dönem (28.07.2006, Bakü)

KEK V. Dönem (11.04.2008, Ankara)

SONUÇ

Yeniliklere hızla adapte olan Azerbaycan, SSCB’nin dağılması ile uzmanlaşma ve işbölümüne dayalı ekonomik yapılanmanın sona ermesine, Ermenistan savaşı ve Çeçenistan sorunu nedeniyle, ülke sanayi için gereken ara mallarının ithalat yollarının kapanmasına rağmen bütün bu darboğazları aşmayı Ba-şarmıştır. Yıllardır petrole yatırım yapan Azerbaycan 2005 yılından itibaren milli gelire yansıyacak petrol gelirleri ile yeni bir döneme girmiş bulunmaktadır. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $ petrol geliri bekleyen ülke somut ve yaşayabilir projelerle bu geliri halkın yaşam standardının yükselmesine harcayacak hedefler için çalışmaktadır.

Söz konusu hedeflere ulaşabilmek için Azerbaycan; Petrol dışı sektörün geliştirilmesi, iri ve orta ölçekli devlet tesislerinin özelleştirilmesinin hızlandırılması, rekabetin geliştirilmesi, enflasyonun önlenmesi, yoksulluğun azaltılması, yüksek istihdamın sağlanması, bölgelerin geliştirilmesi, DTO-Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik sürecinin hızlandırılması yönünde büyük çaba harcamaktadır.

Azerbaycan ekonomisi ile ilgili olarak önümüzdeki dönem için; GSYIH’nin artması, özel sektörün ekonomideki payının yükselmesi, petrol dışı sektörün büyüme oranının ve yatırımların artması beklenmektedir.

Azerbaycan, bir geçiş ekonomisi olan ekonomisini daha pazar odaklı bir ekonomi haline getirme ve ekonomi yönetimini geliştirme yolunda hazırlanan bir dizi reformun uygulanması yolundaki çabalarını sürdürmektedir. Enerji sektöründe mali disiplinin sağlanması, vergi ve gümrüklerle ilgili konularda şeffaflığın ve verimliliğin artırılması gibi önemli hususların gerçekleştirilmesini amaçlamaktadır. Sayılan bu önemli gelişmeler ile birlikte Azerbaycan pazarı Türk girişimcileri için daha da önemli bir pazar haline gelmiştir.

Azerbaycan ile ticari ilişkilerin geliştirilmesinde ülkeye yapılacak doğrudan yatırımların da önemli rolü olacaktır. İki ülke arasındaki dil, tarih, din ve soydaşlık birliği ticari ilişkilerin geliştirilmesinde önemli bir rekabet avantajı yaratmaktadır. Türkiye ülkeye doğrudan yatırımda bulunan ülkeler arasında petrol dışı sektörler itibari ile birinci sıradadır. Türk firmaları Azerbaycan’da çok çeşitli alanlarda özel sektörün kurulmasına ve gelişmesine öncülük etmiştir. Ülkemizin pazarda sürekli bir başarı gösterebilmesi için olumlu bir Türk malı imajının yaratılması; ürünlerin pazarlanmasında kalite unsurunun ön planda tutulması; dağıtım ve satış kanallarında doğru yöntemlerin uygulanması; ürünlerin tanıtımına da önem verilmesi gerekmektedir. İhracatçılarımızın pazarı ve hitap ettikleri alıcılarının ihtiyaçlarını analiz etmeleri, ülkede düzenlenen fuarlara katılmaları önem taşımaktadır.

Petrol anlaşmaları sonucunda ülkeye girecek yabancı yatırımlar ve paralelinde Bakü’nün batı standartlarında bir kent haline gelmesi ile birlikte Azerbaycan piyasası bugünkü kadar kolay girilebilen bir pazar olmaktan çıkacak, rekabet artacaktır. Gelişmiş ülkelerin ileri teknoloji ve sermaye birikimi olan firmalarının Azerbaycan pazarına yakın gelecekte girmesi beklenmektedir. Bu nedenle Türk girişimcilerin kültür ve dil birliği gibi avantajları kullanarak ve kalite unsurunun ön planda olduğu yeni ürünler geliştirerek bu pazarda yeni fırsatlar yaratmaları gerekmektedir.

Türk firmalarının pazarı yakından tanıyor olması, ülkenin coğrafi olarak yakınlığı, iki ülke arasında ticaretin alt yapısını oluşturan gerekli anlaşmaların imzalanmış olması, petrol projelerinden alınan paylar, ülkenin ithalatında önemli paya sahip olmamız, ülkede faaliyette bulunan çok sayıda Türk firmasının bulunması, Türk ürünlerinin pazarda rakibimiz olan Rus ve İran menşeli mallara kıyasla tercih edilmesi bu pazarda Türkiye’nin sahip olduğu belli başlı üstünlüklerdir. Ayrıca Azerbaycan için önem taşıyan müteahitlik, tekstil, gıda, telekomünikasyon, bankacılık ve hizmet sektörlerinde Türkiye’nin sahip olduğu potansiyel de ticaret ve yatırım ilişkilerinin geliştirilmesi açısından potansiyel vaad etmektedir.

Türkiye’den ülkeye ithal edilecek ürünlerin TSE belgesine sahip olmaları halinde, başka bir standart koşulu aranmaması da önemli bir avantajdır.

Tarım alanındaki özelleştirmenin hızlandırılması ve sanayi işletmelerinin 1997 yılında özelleştirilmeye başlanması ile birlikte tarım alet ve makineleri, tohum, zirai ilaç ve gübre ithalatında artış beklenmektedir. Ayrıca, yatırım malları ithalatında da artış olacağı tahmin edilmektedir.

Ülkede serbest bölgelerin kurulması halinde dış ticarette önemli kolaylıklar oluşacaktır. Önümüzdeki yıllarda Azerbaycan’a yönelik dış ticaretimizin geliştirilmesi için;

• Uluslararası yükümlülüklerimiz de dikkate alınarak ülkemiz ile Azerbaycan ve diğer Türk Cumhuriyetleri arasında ekonomik entegrasyonun kurulması ve bunun ilk adımı olarak Tercihli Ticaret Anlaşması imzalanmasının,

• İhraç ürünlerimizin mutlak surette kalite yönünden yeterli olmasının temininin,

• Ticari ilişkilerde karşılıklı güvenle beraber, uluslararası normlara bağlı kalınmasının,

• Bazı marka ürünlerimiz başka ülke firmaları tarafından taklit edilerek, Pazar payımızı etkiledikleri ve ürünlerimizin kalite imajına zarar verdikleri görülmektedir. Bu konuda firmalarımızın ürünlerinin marka tescilini yaptırmaları ve piyasayı belirli aralıklarla takip etmelerinin,

• Stratejik önem arz eden alanlarda sektörsel veya proje bazında firmalarımızın desteklenmesinin,

• Ülkemiz ve Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında imzalanan Uzun Vadeli Ekonomik İşbirliği Anlaşmasının uygulanmasına yönelik olarak somut projelere dayalı bir İcra Planının vakit kaybetmeden hayata geçirilmesinin ya-

rarlı olacağı düşünülmektedir.

Pazar ekonomisinin oluşturulması, dış ticaretin serbestleştirilmesine yönelik gayretler ve petrol anlaşmalarının imzalanması Azerbaycan’ın dış ticaret hacminde önemli artışlar olacağı anlamına gelmektedir. Türkiye ve Azerbaycan arasında imza-lanan “Yatırımların Karşılıklı Teşviki”, “Çifte Vergilendirmeyi Önleme”, “Uzun Va-deli İşbirliği Antlaşması” gibi ekonomik ilişkilerin temelini oluşturan anlaşmalara iş-lerlik kazandırılması iki ülke arasındaki ticari ilişkileri daha da geliştirecektir.

EK – 1 : Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında

Yatırımların Karşılıklı  Teşviki ve Korunması Anlaşması

Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti bundan sonra “Taraflar” olarak anılacaklardır. Özellikle bir Taraf yatırımcılarının, diğer Tarafın ülkesinde yapacakları yatırımlarla ilgili olmak üzere aralarındaki ekonomik işbirliğini artırma arzusu ile, anılan yatırımların tabi olacağı uygulamalara ilişkin bir anlaşma akdinin, sermaye ve teknoloji akımı ile Tarafların ekonomik gelişmesini teşvik edeceğini kabul ederek, istikrarlı bir yatırım ortamı meydana getirmek ve ekonomik kaynakların en etkin biçimde kullanılmalarını sağlamak üzere, yatırımların adil ve hakkaniyete uygun muameleye tabi tutulmasının gerektiği hususunda mutabık kalarak ve yatırımların karşılıklı teşvik edilmesi ve korunması için bir anlaşma yapılması kararıyla, aşağıdaki şekilde anlaşmaya varmışlardır:

MADDE I

Tanımlar

İşbu Anlaşmada:

1. “Yatırımcı” terimi:

a) Taraflardan herhangi birinin yürürlükteki yasalarına göre vatandaşı sayılan gerçek kişileri,

b) Taraflardan herhangi birinin yürürlükteki yasalarına uygun olarak kurulmuş ve genel idare merkezi o Tarafın ülkesinde bulunan şirketler, firmalar ya da iş ortaklıkları gibi tüzel kişileri, ifade eder.

2. “Yatırım” terimi, ev sahibi Tarafın ülkesindeki yasalara ve diğer mevzuata uygun olarak, bunlarla kısıtlı olmamak koşuluyla, aşağıda belirtilen kıymetleri ifade eder:

i) Hisse senetleri, tahviller ya da şirketlere katılımın diğer şekilleri;

ii) Yeniden yatırımda kullanılan gelirler, para alacakları veya bir yatırımla ilgili, mali değeri olan ve yasalara uygun olarak edinilen diğer haklar;

iii) Taşınır ve taşınmaz mallar, aynı zamanda ipotek, haciz, rehin gibi ayni haklar;

iv) Telif hakları; patentler, lisanslar, sınai tasarımlar, teknik prosesler, aynı zamanda ticari markalar, peşte maliye ve know-how gibi sınai ve fikri mülkiyet hakları;

v) Tarafların ülkelerinde doğal kaynakların aranması, istihracı, işlenmesi ve kullanılması gibi konularda, yasalar veya yasalara uygun olarak akdedilmiş bir sözleşme uyarınca sağlanan iş imtiyazları.

3. “Gelirler” terimi, bir yatırımdan elde edilen, bunlarla kısıtlı olmamak kaydıyla, kar, faiz ve temettüleri ifade eder.

4. İşbu Anlaşmanın uygulanması bakımından “Ülke”; Türkiye ile ilgili olarak; kara ülkesi ve karasuları ile uluslararası hukuk çerçevesinde tabii kaynakların araştırılması, işletilmesi ve korunması konularında egemenlik veya kaza hakkının bulunduğu Kıta Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge’den oluşan deniz alanlarını kapsar. Azerbaycan ile ilgili olarak; Taraflar arasında kabul edilmiş şekilde ülkenin arazisi, onun deniz sahası, kontinental shelfi ve ülkenin deniz dibi ve yeraltı ve tabii ihtiyatlara münasebette Beynelhalk hukuka ve milli kanun vericiliğe uygun şekilde muayyen edilmiş veya gelecekte muayyen edilebilecek Tarafların öz suverin hukukları veya yurisdiksiyası şamil edilen istenilen arazi, deniz sahası, kontinental shelf, deniz dibi ve yeraltı ve tabii ihtiyatlar demektir.

MADDE II

Yatırımların Teşviki ve Korunması

1. Her bir Taraf, kendi ülkesindeki yatırımlara ve bunlarla ilgili faaliyetlere, herhangi bir üçüncü ülkenin yatırımcılarının yatırımlarına, benzer durumda uygulanandan daha az elverişli olmayan koşullarda, ilgili yasaları ve diğer mevzuatına uygun olarak izin verecektir.

2. Her bir Taraf, gerçekleşmiş olan yatırımlara; kendi yatırımcılarının ya da herhangi bir üçüncü ülkenin yatırımcılarının yatırımlarına, benzer durumda, uygulanandan -hangisi daha elverişli ise daha az elverişli olmayan bir muamele uygulanmasını sağlayacaktır.

3. Tarafların ülkelerine yabancıların girmesi, kalması ve istihdam edilmesi ile ilgili yasalarına ve diğer mevzuatına uygun olarak:

a) Taraflardan her biri, kendi ülkesindeki bir yatırımın faaliyete geçmesi ile ilgili olarak önemli düzeyde sermaye veya diğer şekillerde kaynak aktarmayı taahhüt eden veya taahhüt etme aşamasında olan diğer Taraf vatandaşları veya onların istihdam ettikleri kişilerin; kuruluş, geliştirme idare ve danışmanlık maksadıyla, ülkesine girmelerine ve ikamet etmelerine izin verecektir;

b) Her bir Taraf, kendi ülkesinde yürürlükteki yasaları ve diğer mevzuatı çerçevesinde, diğer Taraf yatırımcılarının yatırımı için kurulmuş şirketlere, kendi seçtikleri idari ve teknik personeli, milliyetleri ne olursa olsun istihdam etme izni verecektir.

4. Bu maddenin hükümleri, Taraflardan herhangi birinin yapmış olduğu aşağıda belirtilen türdeki anlaşmalar için uygulanmayacaktır:

a) Hali hazırda yapılmış ya da gelecekte yapılacak gümrük birliği, bölgesel ekonomik örgütlenme ya da benzeri nitelikte uluslararası anlaşmalar;

b) Tamamen ya da esas itibarıyla vergilendirme ile ilgili anlaşmalar.

MADDE III

Kamulaştırma ve Tazminat

1. Kamu yararı amacıyla, ayrımcı olmayan, zamanında, yeterli ve etkin tazminat ödeyerek ve kanuni yollarla ve işbu Anlaşmanın II’inci Maddesinde belirtilen genel ilkelere uygun olarak yapılan işlemler dışında Taraflardan hiçbiri, kendi ülkesi sınırları içerisindeki diğer Taraf yatırımcılarının yatırımlarını, devletleştirme, kamulaştırma ve benzeri etkileri yaratan uygulamalara tabi tutmayacaktır.

2. Söz konusu tazminat, kamulaştırılacak yatırımın kamulaştırma işleminin uygulanmasından ya da bildirilmesinden hemen önceki gerçek değerine eşit olacaktır. Tazminat, gecikme olmaksızın ödenecek ve Madde IV, paragraf 2’de belirtilen şekilde serbestçe transfer edilebilir olacaktır.

3. Taraflardan birinin yatırımcılarının yatırımlarının savaş, ayaklanma, iç karışıklıklar ya da benzeri olaylar nedeniyle diğer Tarafın ülkesinde zarar veya ziyana uğraması halinde, diğer Taraf, onları söz konusu zararların karşılanması bakımından kendi yatırımcılarına ya da üçüncü bir ülke yatırımcılarına gösterdiği muameleden daha az elverişli olmamak kaydıyla, hangisi daha elverişli ise o muameleye tabi tutacaktır.

MADDE IV

Ülkeye İade ve Transferler

1. Her bir Taraf, bir yatırımla ilgili tüm transferlerin kendi ülkesi içine ve dışına makul olmayan bir gecikme olmaksızın yapılmasına iyi niyetle izin verecektir. Bu transferlere aşağıdakiler dahildir:

a) Gelirler;

b) Bir yatırımın tamamının veya bir kısmının satılması veya tasfiye edilmesinden elde edilen meblağlar;

c) Madde III çerçevesinde ödenecek tazminatlar;

d) Yatırımlarla ilgili olarak alınmış kredilerin anapara ve faiz ödemeleri;

e) Bir Tarafın, diğer Tarafın ülkesindeki bir yatırımıyla ilgili olarak istihdam ettiği, çalışma izinleri alınmış yabancı uyruklu personelin hak ettiği maaş, ücret ve diğer gelirleri;

f) Yatırım ihtilaflarından kaynaklanan ödemeler.

2. Transferler, yatırımcı ile ev sahibi Taraf arasında aksi kararlaştırılmadığı takdirde, yatırımın yapıldığı konvertibl para birimi üzerinden ya da herhangi bir konvertibl para birimi ile transfer tarihinde geçerli olan kambiyo kuru üzerinden yapılacaktır.

MADDE V

Halefiyet

1. Taraflardan birinin bir yatırımcısının yaptığı yatırım, yasalara uygun olarak oluşturulmuş bir sistem altında ticari olmayan risklere karşı sigorta ettirilmiş ise, sigortalayanın ilgili sigorta anlaşması şartlarından kaynaklanan halefiyet hakkı diğer Tarafça kabul edilecektir.

2. Sigortalayan, yatırımcının sahip olduğu hakların üzerinde bir hakka sahip olmayacaktır.

3. Taraflardan biri ile sigortalayan arasında çıkabilecek ihtilaflar, işbu Anlaşmanın VII. Maddesinde belirtilen koşullara uygun olarak çözümlenecektir.

MADDE VI

Derogasyon

İşbu Anlaşma, yatırımlara veya yatırımlarla ilgili faaliyetlere, benzer durumlarda, bu Anlaşmadan daha elverişli koşullar sağlayan:

a) Tarafların yasaları ve diğer mevzuatı, idari uygulama, prosedür veya idari ya da yargısal kararların;

b) Uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklerin;

c) Taraflardan birinin bir yatırım anlaşması veya bir yatırım müsaadesi kapsamında üstlendiği yükümlülüklerin; uygulanmasına mani olmayacaktır.

MADDE VII

Taraflardan Biri ile Diğer Tarafın Yatırımcısı Arasında Çıkan İhtilafların Çözümlenmesi

1. Taraflardan biri ile diğer Tarafın bir yatırımcısı arasında o yatırımcının yatırımı ile ilgili olarak çıkan ihtilaflar, yatırımcı tarafından ev sahibi Tarafa ayrıntılı bir şekilde yazılı olarak bildirilecektir.

Yatırımcı ile ilgili Taraf, söz konusu ihtilafları mümkün olduğunca karşılıklı iyi niyetli görüşmeler yaparak çözüme kavuşturacaktır.

2. Bu ihtilafların, yukarıda 1’inci paragrafta belirtilen yazılı bildirim tarihinden itibaren altı ay içinde çözüme kavuşturulmaması halinde, eğer yatırımcı ihtilaf konusunu ev sahibi Tarafın usul ve yasalarına göre adli mahkemesine götürmüşse ve bir yıl içinde karar verilememişse, söz konusu ihtilaf, yatırımcının kararına göre aşağıda belirtilen uluslararası yargı makamlarına sunulabilir:

a) “Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım İhtilaflarının Çözümlenmesi Hakkında Sözleşme” uyarınca kurulmuş Uluslararası Yatırım İhtilafları Çözüm Merkezi (ICSID) (her iki Taraf da bu Sözleşmeyi imzalamış ise);

b) Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu

(UNCITRAL)’nun Hakemlik Kuralları uyarınca, bu amaçla kurulacak bir hakem mahkemesi (her iki Taraf da Birleşmiş Milletler’e üye ise);

c) Paris Uluslararası Ticaret Odası’nın Hakem Mahkemesi.

3. Tahkim Kararları, uyuşmazlığın bütün tarafları için bağlayıcı ve kesin olacaktır. Taraflar, söz konusu kararı kendi ulusal yasalarına göre yerine getirecektir.

MADDE VIII

Taraflar Arasındaki İhtilafların Çözümlenmesi

1. Taraflar, işbu Anlaşmanın yorumlanması ve uygulanması ile ilgili olarak aralarında çıkabilecek ihtilafları iyi niyetle hareket ederek ve işbirliği içerisinde süratle ve adil şekilde çözüme kavuşturacaklardır. Bu açıdan,

Taraflar söz konusu çözüme varmak için doğrudan ve anlamlı görüşmeler yapmayı kabul ederler. Eğer Taraflar aralarında bir ihtilaf çıkmasından itibaren altı ay içersinde yukarıda belirtilen şekilde bir çözüme varamazlarsa, bu ihtilaf, taraflardan birinin isteği üzerine üç üyeden oluşan bir tahkim kuruluna sunulabilir.

2. Böyle bir isteğin alınmasından itibaren iki ay içinde, her bir Taraf birer hakem tayin edeceklerdir. Bu iki hakem, üçüncü bir ülke vatandaşı olan üçüncü bir hakemi Başkan olarak seçeceklerdir. Taraflardan birinin belirtilen sürede bir hakem tayin edememesi halinde, karşı Taraf, Uluslararası Adalet Divanı Başkanından bir hakem tayin etmesini isteyebilir.

3. Eğer iki hakem, atanmalarından itibaren iki ay içinde bir Başkan seçemezlerse, bu Başkan, Taraflardan birinin isteği üzerine Uluslararası Adalet Divanı Başkanı tarafından tayin edilecektir.

4. Eğer işbu maddenin yukarıdaki 2’nci ve 3’üncü paragraflarında belirtilen hallerde, Uluslararası Adalet Divanı Başkanının söz konusu görevi yerine getirmesinde engel bulunuyorsa, ya da Taraflardan birinin milliyetinde ise, bu atama, Başkan Yardımcısı tarafından yapılacaktır. Eğer Başkan Yardımcısının da söz konusu görevi yerine getirmesinde engel bulunuyorsa, ya da Taraflardan birinin milliyetinde ise, bu atama, Uluslararası Adalet Divanının en kıdemli ve Taraflardan birinin milliyetinde olmayan bir üyesi tarafından yapılacaktır.

5. Tahkim Kurulu, Başkanın seçilmesinden itibaren üç ay içinde, işbu Anlaşmanın öteki koşullarına uygun olacak şekilde usul kurallarını saptayacaktır. Böyle bir saptama yapılamaz ise, tahkim kurulu, Uluslararası Adalet Divanı Başkanından, genelde kabul edilmiş uluslararası tahkim usulü kurallarını göz önünde bulundurarak usul kurallarını saptamasını isteyecektir.

6. Aksi kabul edilmediği takdirde, tüm işlemler ve duruşmalar, üçüncü hakemin seçildiği tarihten itibaren sekiz ay içinde tamamlanacaktır ve tahkim kurulu, son işlem tarihinden ya da son duruşma tarihinden itibaren, hangisi sonra ise, iki ay içinde kararını verecektir. Tahkim Kurulu çoğunluk oyu ile karar verecek ve bu karar Tarafları bağlayıcı olacaktır.

7. Başkan ve diğer hakemlerin masrafları ve yargılama ile ilgili diğer masraflar, Taraflarca eşit oranda ödenecektir. Ancak, Tahkim Kurulu, re’sen

Taraflardan birinin bu ücretleri daha yüksek oranda ödemesini kararlaştırabilir.

8. Eğer bir ihtilaf, Madde VII koşullarına uygun olarak bir yargı merciine götürülmüşse ve hala o merciide ise, işbu madde koşulları uyarınca başka bir uluslararası tahkim kuruluna götürülmeyecektir. Bu durum, Taraflar arasında doğrudan ve anlamlı görüşmeler yapılmasını önlemeyecektir.

MADDE IX

Yürürlüğe Girme

1. İşbu Anlaşma, onay belgelerinin teati edildiği tarihte yürürlüğe girecektir. On yıl süre ile geçerli olacak ve işbu maddenin 2. paragrafı uyarınca sona erdirilmediği takdirde yürürlükte kalmaya devam edecektir.

Yürürlüğe girdiği sırada mevcut yatırımlar ve yürürlük tarihinden sonra yapılacak ya da iktisap edilecek yatırımlar için geçerli olacaktır.

2. Taraflardan biri, söz konusu on yıllık sürenin sonunda, ya da sona erme tarihinden sonra herhangi bir zamanda geçerli olmak üzere, karşı Tarafa bir yıl önceden yazılı bir bildirim vererek işbu Anlaşmayı sona erdirebilir.

3. İşbu Anlaşmada, Taraflar arasında yapılacak yazılı bir Anlaşma ile değişiklik yapılabilir. Böyle bir değişiklik, bunun uygulanması için gereken tüm ulusal işlemler tamamlandıktan ve Taraflar bu tamamlamanın yapıldığını karşı Tarafa bildirdikten sonra yürürlüğe girecektir.

4. İşbu Anlaşmanın sona erdiği tarihten önce yapılan veya iktisap edilen ve işbu Anlaşmanın uygulanacağı yatırımlarla ilgili olarak, işbu Anlaşmanın tüm diğer maddelerinin koşulları, sona erme tarihinden itibaren on yıl süre ile geçerli olacaktır.

İşbu Anlaşma, Tarafların yetkili temsilcileri tarafından imzalanmıştır.

Ankara’da 9 Şubat 1994 tarihinde, Türkçe ve Azerbaycan Türkçesi dillerinde ikişer asıl nüsha olarak düzenlenmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti               Azerbaycan Cumhuriyeti

Hükümeti Adına                        Hükümeti Adına

EK –2 : Azerbaycan’da Merkezi Noktalar ve Gümrük Kapıları Arasındaki

Mesafeler (km)

*Culfa ve Sederek Gümrük Kapıları Nahçıvan Özerk Cumhuriyetine ait olup, Azerbaycan ile direkt karayolu bağlantısı bulunmamaktadır.

1. Haçmaz Gümrük Kapısı (Karayolu) – İran sınırı

“Samur” (karayolu) ­ 24 saat hizmettedir

“Yalama” (demiryolu) ­ 24 saat hizmettedir

“Khudat” (karayolu) ­ 24 saat hizmettedir

“Shirvanovka” (karayolu) ­ 24 saat hizmettedir.

2. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Gümrük Kapısı (Karayolu):

“Çulfa” (karayolu) ­ 24 saat hizmettedir

“Shahtakhti” (karayolu) 09:00 ­19:00 arası hizmet sunmaktadır.

3. Astara Gümrük Kapısı (Karayolu):

“Astara” (karayolu) 09:00 ­ 21:00 arası hizmet sunmaktadır.

4. Bilesuvar Gümrük Kapısı (Karayolu):

Bilesuvar” gümrük kontrol noktası (karayolu) 09:00 ­18:00 arası hizmet sun-maktadır.

Perşembe günleri 09:00 ­16:00 arası hizmet sunmaktadır. Pazartesileri 09:00 ­16:00 arası hizmet sunmaktadır. – Cuma günleri kapalıdır.

5. Khudaferin Gümrük Kapısı (Gürcistan sınırı):

“Imishli” (karayolu) 09:00 ­ 18:00 arası hizmet sunmaktadır.

“Horadiz (karayolu) faaliyette değil.

6. Tovuz Gümrük Kapısı (Karayolu):

“Siniq Korpu” (karayolu) 24 saat hizmettedir.

Sadixli” (karayolu) 24 saat hizmettedir.

“Boyuk Kesik” (demiryolu) ­ 24 saat hizmettedir.

7. Balaken (Karayolu)(Türkiye Sınırı):

“Mazimchay” (karayolu) 24 saat hizmettedir.

“Muganli” (karayolu) 24 saat hizmettedir.

8. Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti(Rusya, Kazakistan, Türkmenistan ve Iran sınırı)

“Sadarak” (karayolu) 09:00 ­22:00 arası hizmet sunmaktadır.

9. Baku Gümrük İdaresi:

“Ferry” (liman) 24 saat hizmettedir. Enerji sektörüne ilişki sorumludur.

“Liman” (marina) 24 saat hizmettedir.

“Dubendi” (marina) 24 saat hizmettedir.

10. Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Gümrük İdaresi:

“Havaalanı” (havayolu) 24 saat hizmettedir.

Havayolu Nakliyesi Gümrük İdaresi Başkanlığı  24 saat hizmettedir.

“Gence” (havayolu) 24 saat hizmettedir.

Ek – 3 Telefon Kodları

EK-4   Barınma

Azerbaycan’daki Bazı Oteller

1- Park Hyatt Baku

1033, Izmir Street, Baku, AZ1065

Tel.: (99412) 4901234

Fax: (99412) 4961235

[email protected]

www.baku.hyatt.com

2 – Grand Hotel Europe Baku

1025/30, Tbilisi Avenue,

Baku, AZ1078

Tel.: (99412) 4907090

Fax: (99412) 4907096;4907084

[email protected]

www.europehotel-baku.com

3 – Radisson SAS

ISR Plaza, 340,

Nizami Street, Baku, AZ1000

Tel.: (99412) 4982402

Fax: (99412) 4972451

[email protected]

www.radissonsas.com/bakuar

4 – Park Inn Azerbaijan

1, Azadlig Avenue Baku AZ1000

Tel: (99412) 4906000

Fax: (99412) 4968900

[email protected]

www.baku.rezidorparkinn.com

5 – Excelsior Hotel Baku

2, Heydar Aliyev Avenue, Baku,

AZ1154

Tel: (99412) 4968000

Fax: (99412) 4968008

[email protected]

www.excelsiorhotelbaku.az

6 – Meridian Hotel

Old City, 39,

A.Zeynally Street,

Baku, AZ1000

Tel.: (99412) 4970809

Fax: (99412) 4970702

[email protected]

7 – Delfin Hotel

9-th km of Sumgayit highway,

Baku, AZ1024

Tel.: (99412) 4306400

Fax: (99412) 4306009

[email protected]

www.delfinhotel.az

8 – City Mansion

153, Azadlig Avenue, Baku,

AZ1106

Tel.: (99412) 4361041;4361078

Fax: (99412) 4361089

[email protected]

www.felsbaku.com

9 – Hotel Absheron

674, Azadlig Avenue,

Baku, AZ1010

Tel.: (99412) 4932013

Fax: (99412) 4985488

[email protected]

www.hotelabsheron.com

10 –Irshad Hotel

11, Vagif Avenue,

Baku, AZ1007

Tel.: (99412) 4410132; 4410133

Fax: (99412) 4413492

[email protected]

www.irshad.az

11 – CASPIAN Guest House

8, Zorge Street,

Baku, AZ1000

Tel.: (99412) 4987809; 4989855

Fax: (99412) 4985287

[email protected]

12 – AZCOT Guest House

7, Husu Hajiyev Street,

Baku, AZ1001

Tel.: (99412) 4925477; 4972507

Fax: (99412) 4925477

[email protected]

13 – Diplomat Hotel Baku

185, Suleyman

Rahimov Street,

Baku, AZ1000

Tel.: (99412) 5961127

Fax: (99412) 5961128

sales@diplomathotelbaku.

14 – Crescent Beach

Hotel & Leisure Resort

Shikhov settlement, Salyan highway,

Baku, AZ1003

Tel.: (99412) 4974777

Fax: (99412) 4974780

[email protected]

www.crescentbeachhotel.com

EK-5: Azerbaycan’da Düzenlenen Önemli Fuarlar