Yabancı devlet mahkemeleri tarafından verilen kararlar kural olarak yalnızca kendi ülkelerinde hüküm ve sonuç doğururlar. Yabancı mahkeme kararlarının verildiği ülke dışında hüküm ve sonuç doğurması ancak kararın “tanınmasına” veya “tenfizine” bağlıdır.
Tanımayla, yabancı mahkeme kararı kesin hüküm gücünü kazanır. Tanınmış bir yabancı mahkeme kararı tıpkı Türk mahkemesinden verilmiş bir karar olarak sayılacaktır. Aynı zamanda tanınmış bir yabancı mahkeme kararı, kesin delil teşkil eder.
Yabancı mahkeme kararının tenfiz edilmesi halinde ise, karar kesin hüküm ve kesin delil olarak sonuç doğuracak aynı zamanda da Türkiye’de icra kabiliyeti de kazanacaktır. Bu haliyle tenfiz, tanımayı da kapsamaktadır.
Tanınmasına karar verilen yabancı boşanma ilamı nüfus kütüğüne de kaydedilecektir. Nüfusa kayıt, beyan edici nitelikte bir idari işlemdir.
Türk hukuk sistemindeki nafaka türleri: İştirak nafakası, tedbir nafakası, yoksulluk nafakası ve yardım nafakasıdır. Fakat belirtmek gerekir ki, tedbir nafakası boşanma davası devam ederken verilen bir nafaka türüdür. Dolayısıyla tedbir nafakasında boşanma kararı henüz kesinleşmiş olmadığı için, boşanmanın tanıması veya tenfizi davasının konusunu oluşturamaz.
Fakat eşe verilen yoksulluk nafakası ve çocuğa verilen iştirak nafakası türleri boşanmanın tenfizi ile Türkiye’de geçerlilik kazandırılabilecektir.
Tenfiz işleminden sonra nafaka kararları Türkiye’de icra edilebilir nitelik kazanacaktır. Dolayısıyla nafakanın ödenmemesi halinde tazyik hapsi söz konusu olabilecektir.
Yabancı mahkeme ilamı, çocuğun velayetini ister eşlerden birine vermiş olsun ister her iki eşe birlikte vermiş olsun bunun tenfizi sağlanabilecektir. Yabancı ülke mahkemesince tesis edilen kararda çocuğun velayetinin ortak kullanılacağı hükmü de yer alabilir. Bunun da tenfizi mümkündür.
Bu halde Türk mahkemeleri re’sen bir velayet hükmü kuracaktır. Buna “ihbar davası” denir ve mahkeme çocuğa bir yasal temsilci atar.
Mahkemelerimizde boşanma dolayısıyla maddi ve manevi tazminat hükmü kurulur ve çoğu zaman bu davalara ziynet eşyaları da konu edilir.
Eğer yabancı mahkeme ilamı doğrudan boşanmaya bağlı tazminat hükmü içeriyorsa, boşanmanın tenfizi davası ile bu kararın Türkiye’de geçerliliği sağlanabilecektir.
Türk hukukunda mal paylaşımı ancak boşanma davasından sonra yapılabilir. Dolayısıyla boşanma kararı kesinleşmeden önce açılan davalarda mal paylaşımı “bekletici mesele” yapılır.
Bu nedenle Türk mahkemelerinde açılan boşanmanın tanıma-tenfizi davalarında mal paylaşımı tenfize konu edilebilecektir. Bu kararın icra edilebilmesi için malvarlıklarının Türkiye’de olması büyük önem taşır. Zira tenfiz sonrasında malların paylaşımı Türk icra hukuku kurallarına göre gerçekleştirilebilir.
Yurtdışı tebligatlar ve evrakların karışıklığı nedeniyle tanıma davaları kimi zaman yıllarca sürmektedir. Bundan dolayı tanıma davasının konuda uzman bir avukatla takip edilmesi önemlidir. Zira Yurtdışında alınan almış olduğunuz boşanma kararının Türkiye’de tanınması ve tenfizi için, Türkiye’de bulunan bir avukata vekaletname verdiğiniz takdirde, dava için Türkiye’ye gitmenize gerek yoktur. Tarafların Türkiye’de birer avukata vekalet vermesi işlemleri hızlandıracaktır.
Tarafların avukat tutmaması halinde, özellikle yurtdışında bulunan davalı eş nedeniyle tebligat sürecinin uzamasıyla ilgili sorunlarla karşılaşılacak ve süreç oldukça uzayacaktır.
Boşanma kararlarını tanıtmak için kanun tarafından öngörülen bir süre bulunmamaktadır. Fakat taraflar yurt dışındaki herhangi bir ülkeden aldıkları boşanma kararlarının tanıma ve tenfiz işlemlerini Türkiye’de belirli bir süre içerisinde gerçekleştirmediklerinde çeşitli hak kayıpları yaşayabilmektedirler.
Bundan dolayı tanıma ve tenfiz davasının yabancı mahkeme ilamının kesinleşmesinin ardından bir an önce açılması tarafların lehine olacaktır.
Yetkili mahkeme; davalının Türkiye’deki yerleşim yeri mahkemesidir. Eğer davalının Türkiye’de yerleşim yeri bulunmuyorsa bu sefer Türkiye’de sakin olduğu yer, bu da yoksa Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde bu dava açılacaktır.
Tanıma-tenfiz davalarında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Fakat Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yargılama Usullerine Dair Kanun ‘da aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda davanın Aile Mahkemelerinde görüleceğine ilişkin hüküm mevcuttur.
Son düzenlemeler ile yabancı mahkeme boşanma kararlarının Türkiye’de tanınması kolaylaştırılmıştır. Yeni düzenleme ile artık dava açmaksızın nüfus müdürlüklerine başvurarak boşanma kararlarının tanınması sağlanabilecektir. Boşanmanın dışında evlilik iptali, geçersizliği ya da mevcut olmadığı da aynı şekilde nüfus kayıtlarına işletilebilmektedir.
Fakat nafaka, velayet, mal paylaşımı, tazminat gibi boşanmanın fer’i (boşanmaya bağlı) hükümleri nüfus müdürlüğü aracılığıyla tenfiz ettirilemez. Yukarıda da değindiğimiz gibi velayete ilişkin olarak nüfus müdürlüğü aile mahkemesinde ihbarda bulunarak çocuğun velayeti ile ilgili bir karar verilmesini isteyebilir. Eğer kararda bunlardan birisi varsa artık nüfusa ya da konsolosluğa değil, Türkiye’de tanıma tenfiz davası açılmalıdır.
Nüfus müdürlükleri bazı özel durumlarda ek belgeler talep edebilmektedir.
Başvuru şayet olumsuz sonuçlanırsa, taraflar Türk Aile Mahkemelerinde dava açma yoluna giderek, yabancı mahkeme boşanma kararlarının tanınmasını sağlamalıdırlar.
Nafaka, çocuk ile kişisel ilişki kurulması, çocuğun velayeti, mal rejimi, tazminat gibi hususlarda taraflar, yetkili Türk Mahkemelerinde açılacak bir dava ile yabancı mahkeme kararlarının tanınmasını ve tenfizini talep edebileceklerdir.
Boşanmanın tanıması ve tenfizi için dilekçe yazımı oldukça spesifik ve karmaşık bir husus olup kanaatimizce bu hususta konunun uzmanı bir avukattan yardımı alınması gerekmektedir.