Eski Türklerin savaşçı ve göçebe olmaları, yaşadıkları bölgede cereyan eden savaşlar, avcılık ve hayvancılık onları maceralı bir hayat sürmeye yöneltmiştir. Maruz kaldıkları bu çetin olaylar destanları doğurmuştur.
Not: Destanlar doğal destanlar ve sentetik destanlar olarak ikiye ayrılır. Tabiat destanları, şairin kaleme almadığı ve kendi kendini oluşturma özelliği gösteren ürünler olmaları nedeniyle toplumların geçmiş dönemlerini kapsar. Doğal destanların yaratıcısı insandır. Fantastik destanlar ise bir sanatçının kendi ülkesinin tarihinden heyecan verici ve görkemli vakaları bazı fantazi unsurlarla karıştırarak yarattığı destanlardır.
İçindekiler
* Türk edebiyatının ilk örnek metinleri olarak kabul edilen ve kaynağı belli olmayan destanlar, halkın ortak malıdır.
* Sözlü edebiyat dönemi ürünü olup sonradan kodlanmıştır.
* Destanlar, içinde mit, efsane, folklor ve tarihî unsurları barındıran türdür.
* Destanlar belli bir milletin özelliklerini yansıtır. Bu türde genellikle manzum (kaside) olarak yazılan nesir parçaları da vardır.
* Destanlarda anlatılan olayların yeri ve zamanı bilinmemektedir.
* Destanlarda olağan ve olağanüstü (abartılı) olaylar iç içe geçmiştir.
* Doğal afetler, savaşlar, göç, kıtlık gibi toplumun hafızasında iz bırakacak kadar önemli ve toplumu derinden etkileyen olayları ele alır.
* Coşkulu anlatıma sahip destanlar, millî dilde ve millî şiir ölçüsünde, yani hece ölçüsünde söylenir.
Destansı motifler, destansı kahramanlarla iç içe geçmiştir. En önemli rolü kahraman oynadığı için motifler de buna paralel olarak gelişir. Türk milletinin inancı ve hayatı da motifleri oluşturmaktadır. İslam öncesi sözlü edebiyat destanlarında şamanistik unsurlar ağırlık kazanır.
Bu öğeler:
ışık motifi
ağaç motifi
Ok yayı motifi
Gökbörü (Bozkurt) formu
at motifi
rüya motifi
mağara motifi
40’lar motifi
İlk Türk destanlarından biri olan Yaratılış Destanı, Asya kıtasının farklı bölgelerinde yaşayan Türk boyları ile Altay Türkleri arasında anlatılır. Bu destanda evrenin nasıl oluştuğunu ve insanların nasıl çoğaldığını anlatır.
Alp Er Tunga Destanı: Alp Er Tunga’nın savaşları, kahramanlıkları ve başarıları anlatılır.
Şu Destanı: Destanda İskender’in Türklere bir gece baskınında nasıl mağlup edildiği ve Türklerin hükümdarı Şu ile İskender arasındaki barış anlatılır.
Oğuz Kağan Destanı: Hunların güçlü hükümdarı Mete’nin (Oğuz) Orta Asya’da Türk birliğini nasıl sağladığını ve Hun İmparatorluğu’nu nasıl kurduğunu anlatır.
Attila Destanı: Avrupa’ya beşinci yüzyılın korkunç yıllarını yaşatan Attila’nın savaşlarını ve seferlerini anlatır.
Bozkurt destanı: Göktürklerin dişi kurdun soyundan geldiği anlatılır.
Ergenekon Destanı: Göktürklerin nasıl çoğaldıkları ve Demir Dağ’ı yarıp oradan nasıl çıktıkları anlatılır.
Göç Destanı: Uygurların Moğolistan’dan Çin’in Kansu bölgesine ve doğu Türkelle’ye göçü etrafında dönüyor.
Soy Destanı: Bu destanda Uygurların erkek bir kurttan türediği anlatılır.
Bu dönemin Türk destanları Satuk Boğra Han Destanı, Manas Destanı, Cengiz Han Destanı, Batal Gazi Destanı, Köroğlu Destanı, Edij Destanı, Timur Destanı ve Danişment Gazi Destanıdır.
Geçiş döneminde İslam’ın etkisi altında yaratılan Türk destanları
İslamiyet’ten sonraki Türk destanları, İslam millî mahiyetindedir.
1. Karahanlılar Dönemi: Satuk Buğra Han Destanı
2. Kazak-Kırgız Kültür Çevresi: Manas Destanı
3. Türk-Moğol Kültür Ofisi: Cengizname
4. Tatarlar – Kırım Çemberi: Timur ve İdzhi Destanları
5. Selçuklular – Emirlik ve Osmanlı İmparatorluğu:
a. Seyyid Batal Gazi Destanı
B. Danişmend Gazi Destanı
c. Köroğlu destanı
İlyada ve Odysseia
Bu destanların yaratıcıları Ege Denizi çevresinde yaşayan topluluklardır. Onları yazan büyük şair Homer’dı. Bu destanların olay örgüsü Truva Savaşlarından alınmıştır. Yunanlıların Truva’ya gidişi İlyada’da, Truva’dan dönüşleri Odysseia’da anlatılır.
Shahnameh: İran-Türk savaşlarının konusu. Saka Türklerinin (İskitlerin) Alp ir Tonga destanında da aynı temalar işlenir. Olayları kendi açılarından yorumlayan İranlıların Şehnamelerinde Alp Er Tunga’nın adı “Efrasiab” olarak geçmektedir. Her iki destanın da kahramanı aynıdır. Bu destan ünlü İranlı şair Verdafsi tarafından Masnafi üslubuyla yazılmış ve 60.000 heceden oluşmaktadır.
Kalavella Efsanesi: Bu destansı Fin mitolojisinde Finlerin Macarlarla aynı kökten geldiği söylenir. epik d. Lönrot kopyaladı.
Ramayana: Kral Rama Oyoha’nın hayatı hakkında bir destan.
Destansı Mahabharata: IV. Ondokuzuncu yüzyılda yazıldığı sanılmaktadır. Pandavalar ve Kavravalar arasındaki savaş tartışılır. Hint kültürünü tanıtması açısından önemli bir destandır. 200.000 satırdan oluşur.
Nibelungen Efsanesi: VI. yüzyılda yaratıldığına inanılan bu destanın ana teması Burgundların Hunlar tarafından katledilmesidir. Daha sonra buna Yiğit Siegfried’in uydurma hikayesi de eklendi ve ulusal bir destan yaratıldı.
Gılgamış Destanı, güçlü, zalim ve aynı zamanda bir kahraman olan Sümer kralı Gılgamış’ın maceralarını anlatan bir destandır. Sümerlerin hayatı hakkında bilgi vermesi ve birçok Anadolu destanına kaynak olması bakımından önemlidir. Dünyada bilinen ilk destandır.
Diğer destanlar:
Japonlarda Şinto, Ruslarda Igor, Fransızlarda Chansen de Roland, İspanyollarda La Cid var.
Işık Paşa Manas Destanı
[wpcin-random-posts]